DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Gomuła, Stanisława: Gotycki ornat z ukrzyżowaniem na Jasnej Górze
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0136
86
STANISŁAWA GOMUŁA
Przedstawiona na przedniej kolumnie ornatu półpostać Jana Chrzciciela
związana jest również ideowo ze sceną na plecach ornatu. On to bowiem pierwszy
wystąpi! nawołując lud do nawrócenia, pierwszy również torował drogę działalności
Chrystusa41. Jan Chrzciciel przedstawiany bywa najczęściej z krzyżykiem i napisem
Ecce Agnus Dei, a jego atrybutem jest baranek42. Występujący na omawianym hafcie
z barankiem i chorągiewką, zapowiada zbliżające się zmartwychwstanie Zbawiciela.
Oderwany fragment haftu, znajdujący się obecnie z przodu ornatu, mógł stanowić
niegdyś dopełnienie całego przedstawienia kolumny krzyżowej. Zmniejszenie w
XVIII w. ornatu zgodnie z obowiązującą modą, spowodowało wyeliminowanie
części haftowanej kolumny nie mieszczącej się w nowym kształcie. Podobne
kompozycje z Janem Chrzcicielem, zamykające dolną część kolumny krzyżowej,
występują oprócz omawianego ornatu również na ornacie znajdującym się w
poznańskim Muzeum Archidiecezjalnym, na kolumnie ornatu opata Ruperta V,
przechowywanej w Muzeum w Wiedniu43, a także na wspomnianym już ornacie
kanonika Helentreutera.
Tematy głównych przedstawień w haftowanych kolumnach ornatów, a obrazu-
jących sceny maryjne życia i śmierci Chrystusa oraz towarzyszące tym scenom
postacie świętych zmieniano w zależności od wezwania kościoła czy uroczystości, na
które dana szata była przeznaczona. Przedstawianie ukrzyżowania tak często i
chętnie w malarstwie, rzeźbie, a szczególnie hafcie liturgicznym miało swoją
podbudowę w okresie średniowiecza w wielkim mistycyzmie, kiedy to głównym
problemem ludzkości stała się kwestia zbawiena realna dzięki śmierci Chrystusa. W
ornacie jasnogórskim zestawienie sceny męki Jezusa i sceny maryjnej stanowi
nierozerwalną więź z głębokimi treściami ideowymi Jasnej Góry, miejsca będącego
największym ośrodkiem kultu Maryi.
ANALIZA STYLISTYCZNO-PORÓWNAWCZA
Haft ornatu z Jasnej Góry, mimo że wykonany jest techniką wypukłą, reliefową
należałoby zaliczyć, biorąc pod uwagę jego ogólny charakter, do typu bardziej
malarskiego. Swobodne, prawie malarskie potraktowanie całości kompozycji,
subtelność i drobiazgowość szczegółów dopełniona jest przez bogatą, dobraną
jednak z wielkim smakiem gamę barwną. Wszystkie te cechy świadczą o wysokim
kunszcie artystycznym wykonawcy, a także o doskonałości wzoru — projektu
stworzonego niewątpliwie ręką dobrego artysty.
Podobne malarskie założenia dostrzega się w hafcie niderlandzkim tego czasu, a
więc z końca XV w. Wystarczy dla przykładu porównać haft flandryjski pochodzący
41 Mt 3, 1-3. 13-15.
42 Kiinstle, jw. Bd. 2: Ikonographie der Heiligen s. 332-340; Zieliński, jw. s. 334 n.
43 H. Titze. Die Denkmale des Benediktinerstiften St. Peter in Salzburg. „Ósterreichische Kunst-
Topographie”. Red. M. Dvorak. Bd. 12. Wien 1913 s. 91.
STANISŁAWA GOMUŁA
Przedstawiona na przedniej kolumnie ornatu półpostać Jana Chrzciciela
związana jest również ideowo ze sceną na plecach ornatu. On to bowiem pierwszy
wystąpi! nawołując lud do nawrócenia, pierwszy również torował drogę działalności
Chrystusa41. Jan Chrzciciel przedstawiany bywa najczęściej z krzyżykiem i napisem
Ecce Agnus Dei, a jego atrybutem jest baranek42. Występujący na omawianym hafcie
z barankiem i chorągiewką, zapowiada zbliżające się zmartwychwstanie Zbawiciela.
Oderwany fragment haftu, znajdujący się obecnie z przodu ornatu, mógł stanowić
niegdyś dopełnienie całego przedstawienia kolumny krzyżowej. Zmniejszenie w
XVIII w. ornatu zgodnie z obowiązującą modą, spowodowało wyeliminowanie
części haftowanej kolumny nie mieszczącej się w nowym kształcie. Podobne
kompozycje z Janem Chrzcicielem, zamykające dolną część kolumny krzyżowej,
występują oprócz omawianego ornatu również na ornacie znajdującym się w
poznańskim Muzeum Archidiecezjalnym, na kolumnie ornatu opata Ruperta V,
przechowywanej w Muzeum w Wiedniu43, a także na wspomnianym już ornacie
kanonika Helentreutera.
Tematy głównych przedstawień w haftowanych kolumnach ornatów, a obrazu-
jących sceny maryjne życia i śmierci Chrystusa oraz towarzyszące tym scenom
postacie świętych zmieniano w zależności od wezwania kościoła czy uroczystości, na
które dana szata była przeznaczona. Przedstawianie ukrzyżowania tak często i
chętnie w malarstwie, rzeźbie, a szczególnie hafcie liturgicznym miało swoją
podbudowę w okresie średniowiecza w wielkim mistycyzmie, kiedy to głównym
problemem ludzkości stała się kwestia zbawiena realna dzięki śmierci Chrystusa. W
ornacie jasnogórskim zestawienie sceny męki Jezusa i sceny maryjnej stanowi
nierozerwalną więź z głębokimi treściami ideowymi Jasnej Góry, miejsca będącego
największym ośrodkiem kultu Maryi.
ANALIZA STYLISTYCZNO-PORÓWNAWCZA
Haft ornatu z Jasnej Góry, mimo że wykonany jest techniką wypukłą, reliefową
należałoby zaliczyć, biorąc pod uwagę jego ogólny charakter, do typu bardziej
malarskiego. Swobodne, prawie malarskie potraktowanie całości kompozycji,
subtelność i drobiazgowość szczegółów dopełniona jest przez bogatą, dobraną
jednak z wielkim smakiem gamę barwną. Wszystkie te cechy świadczą o wysokim
kunszcie artystycznym wykonawcy, a także o doskonałości wzoru — projektu
stworzonego niewątpliwie ręką dobrego artysty.
Podobne malarskie założenia dostrzega się w hafcie niderlandzkim tego czasu, a
więc z końca XV w. Wystarczy dla przykładu porównać haft flandryjski pochodzący
41 Mt 3, 1-3. 13-15.
42 Kiinstle, jw. Bd. 2: Ikonographie der Heiligen s. 332-340; Zieliński, jw. s. 334 n.
43 H. Titze. Die Denkmale des Benediktinerstiften St. Peter in Salzburg. „Ósterreichische Kunst-
Topographie”. Red. M. Dvorak. Bd. 12. Wien 1913 s. 91.