Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (23.1975)

87

GOTYCKI ORNAT Z UKRZYŻOWANIEM NA JASNEJ GÓRZE

z ok. 1480 r., który przedstawia scenę Ukrzyżowania44. Haft ten posiada nie tylko
podobną treść, ale zbliżony jest także pod względem walorów malarskich, a także
samego układu postaci, szczególnie Chrystusa i mdlejącej Maryi podtrzymywanej
przez św. Jana. Inne hafty spoza terenu Polski, zbliżone zarówno pod względem
treści, jak i układu kompozycyjnego, odbiegają jednak znacznie od haftu jasno-
górskiego. Jedne są potraktowane zbyt płasko i schematycznie np. haft ornatu z
Gurk45, inne bardziej rzeźbiarsko i twardo, tak jak haft na pretekście ornatu opata
Ruperta V46. Świadczy to oczywiście o różnych mniejszych czy większych,
umiejętnościach hafciarzy, a także o specyfice danego ośrodka hafciarskiego. Należ},
jednak stwierdzić istnienie tych samych schematów zarówno ikonograficznych, jak :
zbliżonych pod względem kompozycji w całej środkowej Europie. Zauważyć należ}
stosowanie tych samych środków technicznych — ściegów hafciarskich.
W hafcie z Jasnej Góry zaznacza się wielki realizm w przedstawieniu postaci, a
także specyficzny charakter w układzie fałdów' szat, nawiązujący zbyt silnie, jak
stwierdził to już wcześniej Kruszyński i Bochnak47, do malarstwa niderlandzkiego.
W przypadku omawianego haftu nie tylko układ szat stanowi pewne reminiscencje
niderlandzkie. Szczególną uwagę zwraca przedstawienie ukrzyżowanego Chrystusa
Porównując postacie Chrystusa z ornatu jasnogórskiego i z malowanego przez
Rogera van der Weyden ołtarza datowanego przez E. Panofskiego na 1440 r.C
widocznym staje się ten sam sposób przedstawienia muskulatury. Twarz Chrystusa
autorstwa Rogera van der Weyden (ił. 7) zestawiona z twnrzą Chrystusa z ornatu
jasnogórskiego wykazuje zaskakujące podobieństwo. To samo przechylenie głow\
na jedno ramię, takie same oczy nakryte wypukłą powieką, prosta linia długiego
nosa, grube usta jakby trochę rozchylone. Charakterystyczne jest również
przedstawienie okrągłej kości barku, a także układu naciągniętych mięśni w okolic}
stawu łokciowego i skurczonych palców rąk wokół przebijających je gwoździ
Podobny jest także układ nóg Chrystusa, ukazanych w pozycji trzy czwarte z
szeroką prawą stopą, przybitych do krzyża jednym gwoździem.
Układ mdlejącej Matki Bożej, tak często stosowany w malarstwie Rogera van
der Weyden (ił. 8), w zestawieniu z postacią Maryi z haftu jasnogórskiego zdaje się
być nieprzypadkowy. Biorąc pod uwagę nie tylko układ fałdów szaty Maryi, ale
przede wszystkim fizjonomię twarzy, bardzo wyraźne staje się podobieństwo.
Charakterystyczny jest sam trójkątny kształt twarzy, nabrzmiałe i skrzywione usta.
prosty, długi nos, a także wypukłe oczy nakryte wpółprzymkniętą powieką. Pewne
podobieństwo uwidocznione jest także w postaci św. Jana, szczególnie w geście,
jakim podtrzymuje Matkę Bożą, jak również w samej twarzy.
44 P- Ludwig. Aachener Kunstblatter. „Grosse Kunst aus Tausend Jahren" Dusseldorf 1968 s. 57.
226 il. 132.
43 Titze. jw. s. 88, 93 il. 135.
46 Tamże s. 91.
47 Kruszyńska, jw. s. 74 nn., Bochnak, Pagaczewski, jw. s. 225.
48 Early Netherlandish Painting. Cambridge 1953 s. 226.