DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Gomuła, Stanisława: Gotycki ornat z ukrzyżowaniem na Jasnej Górze
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0139
GOTYCKI ORNAT Z UKRZYŻOWANIEM NA JASNEJ GÓRZE
89
osiągnięciami z dziedziny sztuki hafciarskiej. Należy wymienić tu Śląsk, Kraków,
ośrodek wielkopolski i Gdańsk.
Czternastowieczne hafciarstwo Śląska wykazuje duże powiązania stylowe z
malarstwem. Utrzymane jest w konwencji stylu miękkiego, co przejawia się w
plastycznym modelowaniu postaci, a zwłaszcza fałdów draperii za pomocą
subtelnego cieniowania barwnego. W ciągu XV w. hafciarstwo śląskie przechodzi
pewną ewolucję stylu, podobnie zresztą jak i w innych ośrodkach Polski. Po okresie
perfekcji technicznej i dużych efektach artystycznych w modelowaniu draperii
pojawiają się twarde płaszczyzny i ostre załamania fałd, a w 2 poł. XV w. wraz ze
wzrostem produkcji znaczne uproszczenie kompozycji i stopniowe zanikanie
subtelnych przejść w cieniowaniu54. W końcu XV w. ośrodek śląski osiągnął wysoki
poziom w technice haftów wypukłych. Szczytowym osiągnięciem tego czasu jest
haftowana kolumna ornatu ufundowana ok. 1497 r. przez kanonika Grzegorza
Helentreutera dla kościoła św. Krzyża we Wrocławiu55. W zabytku tym dostrzega się
ogromny realizm i drobiazgowe opracowanie dekoracyjne przedstawienia: szczodre
użycie pereł i wyrobów złotniczych. Tego rodzaju preteksty ze względu na
kosztowny materiał i wysoki poziom wykonania należały do rzadkich wytworów
produkcji hafciarskiej. Częstsze były natomiast zamówienia na hafty wykonywane
tą techniką z mniej kosztownych materiałów. Haft z preteksty ornatu kanonika
Helentreutera (il. 6) dorównuje, o ile nie przewyższa, swym poziomem artystycznym
kolumnie ornatu jasnogórskiego. Łączy je prawie ten sam czas wykonania, ta sama
technika haftu wypukłego i podobna treść. Gdy porówna się te hafty, to zbyt wi-
doczne stają się różnice stylowe i czysto warsztatowe. Haft jasnogórski potrakto-
wany bardziej miękko, po malarsku, wyraźnie odbiega od prawie rzeźbiarskiego
o twardym modelunku haftu wrocławskiego.
Ośrodek krakowski rozwinął ożywioną działalność hafciarską jeszcze w XIV w.
Najwcześniejszą wiadomością dotyczącą Krakowa jest wzmianka o haftach wyko-
nanych dla dworu Jagiełły i królowej Jadwigi. Na dworze zatrudnieni byli dwaj
hafciarze znani tylko z imienia, Klemens i Jan, którzy wykonali w 1393 r. na
życzenie królowej ornat dla jednego z klasztorów w Saksonii56. Styl zabytków z XIV
w. odpowiada ogólnym tendencjom rozwojowym sztuki tej epoki. W XV w. znani
byli w Krakowie hafciarze kolońscy: 1419 r. Machael Zeydenhafter, a w 1426
Wojtek haftarz i Burghard haftarius, w 1478 Florian i Ulryk Langowie czy też
Gregorius Cipser w 1496 r.57, jednak wzmianki te nie dostarczają żadnych informacji
o ich działalności, ani o organizacjach cechowych. W końcu XV i początku XVI w.
Pasamentierarbeiten. W: Katalog der Gewebesammtung des Germanischen Nationalmuseums. T. 2.
Niirnberg 1901 s. 13 n.; E. Świeykowski. Zarys artystycznego rozwoju tkactwa i haftarstwa. Kraków
1906 s. 61-63.
54 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 9
55 Buchwald, jw. s. 77; Kruszyński, jw. s. 75 n.
56 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 10.
Zarys historii włókiennictwa s. 259, 261; Świeykowski, jw. s. 63
89
osiągnięciami z dziedziny sztuki hafciarskiej. Należy wymienić tu Śląsk, Kraków,
ośrodek wielkopolski i Gdańsk.
Czternastowieczne hafciarstwo Śląska wykazuje duże powiązania stylowe z
malarstwem. Utrzymane jest w konwencji stylu miękkiego, co przejawia się w
plastycznym modelowaniu postaci, a zwłaszcza fałdów draperii za pomocą
subtelnego cieniowania barwnego. W ciągu XV w. hafciarstwo śląskie przechodzi
pewną ewolucję stylu, podobnie zresztą jak i w innych ośrodkach Polski. Po okresie
perfekcji technicznej i dużych efektach artystycznych w modelowaniu draperii
pojawiają się twarde płaszczyzny i ostre załamania fałd, a w 2 poł. XV w. wraz ze
wzrostem produkcji znaczne uproszczenie kompozycji i stopniowe zanikanie
subtelnych przejść w cieniowaniu54. W końcu XV w. ośrodek śląski osiągnął wysoki
poziom w technice haftów wypukłych. Szczytowym osiągnięciem tego czasu jest
haftowana kolumna ornatu ufundowana ok. 1497 r. przez kanonika Grzegorza
Helentreutera dla kościoła św. Krzyża we Wrocławiu55. W zabytku tym dostrzega się
ogromny realizm i drobiazgowe opracowanie dekoracyjne przedstawienia: szczodre
użycie pereł i wyrobów złotniczych. Tego rodzaju preteksty ze względu na
kosztowny materiał i wysoki poziom wykonania należały do rzadkich wytworów
produkcji hafciarskiej. Częstsze były natomiast zamówienia na hafty wykonywane
tą techniką z mniej kosztownych materiałów. Haft z preteksty ornatu kanonika
Helentreutera (il. 6) dorównuje, o ile nie przewyższa, swym poziomem artystycznym
kolumnie ornatu jasnogórskiego. Łączy je prawie ten sam czas wykonania, ta sama
technika haftu wypukłego i podobna treść. Gdy porówna się te hafty, to zbyt wi-
doczne stają się różnice stylowe i czysto warsztatowe. Haft jasnogórski potrakto-
wany bardziej miękko, po malarsku, wyraźnie odbiega od prawie rzeźbiarskiego
o twardym modelunku haftu wrocławskiego.
Ośrodek krakowski rozwinął ożywioną działalność hafciarską jeszcze w XIV w.
Najwcześniejszą wiadomością dotyczącą Krakowa jest wzmianka o haftach wyko-
nanych dla dworu Jagiełły i królowej Jadwigi. Na dworze zatrudnieni byli dwaj
hafciarze znani tylko z imienia, Klemens i Jan, którzy wykonali w 1393 r. na
życzenie królowej ornat dla jednego z klasztorów w Saksonii56. Styl zabytków z XIV
w. odpowiada ogólnym tendencjom rozwojowym sztuki tej epoki. W XV w. znani
byli w Krakowie hafciarze kolońscy: 1419 r. Machael Zeydenhafter, a w 1426
Wojtek haftarz i Burghard haftarius, w 1478 Florian i Ulryk Langowie czy też
Gregorius Cipser w 1496 r.57, jednak wzmianki te nie dostarczają żadnych informacji
o ich działalności, ani o organizacjach cechowych. W końcu XV i początku XVI w.
Pasamentierarbeiten. W: Katalog der Gewebesammtung des Germanischen Nationalmuseums. T. 2.
Niirnberg 1901 s. 13 n.; E. Świeykowski. Zarys artystycznego rozwoju tkactwa i haftarstwa. Kraków
1906 s. 61-63.
54 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 9
55 Buchwald, jw. s. 77; Kruszyński, jw. s. 75 n.
56 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, jw. s. 10.
Zarys historii włókiennictwa s. 259, 261; Świeykowski, jw. s. 63