DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kuczyńska, Jadwiga: Wpływ wzorów architektonicznych na kompozcje średniowiecznych chrzcielnic kamiennych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0146
96
JADWIGA KUCZYŃSKA
wejść do królestwa Bożego” (3, 4-5). Usytuowanie tej chrzcielnicy na osi kościoła,
blisko głównego wejścia podkreśla dodatkowo jej symbolikę.
Chrzcielnice jednopodporowe o rozbudowanym trzonie, jak i wielopodporowe
pochodziły zazwyczaj z tych samych warsztatów kamieniarskich. Wśród nich
wyróżniał się zasięgiem i jakością produkcji warsztat w Tournai, skąd eksportowano
chrzcielnice do innych prowincji francuskich, jak również do Anglii i Flandrii10.
Z innych krajów zachodnich przodujące miejsce w wytwarzaniu chrzcielnic
architektonicznych IV i V grupy zajmowała Belgia ze słynnym warsztatem w
Namur* 11. Eksportowano chrzcielnice do Nadrenii, północnej Francji, Anglii i
Danii F
Na terenie Wielkiej Brytanii forma wielopodporowa chrzcielnicy kamiennej
pojawia się na początku XII w.13 Pięć kolumienek podtrzymuje czworoboczną, o
wysokich krawędziach czaszę, która na przełomie XII i XIII w. przeobraża się w
kielichową, wpisaną w plastyczną oprawę, wspartą na czterech lub więcej
kolumienkach. Ten ostatni układ ma wysokość zaledwie 60 cm14. Wczesne
chrzcielnice zachowały się między innymi w kościele św. Piotra i Pawła w Sherbone
(Norfolk) oraz w kościele Św. Piotra i Pawła i Św. Trójcy w Winchester15. Starsze
modele angielskie znalazły wyraźne odbicie w kompozycji unikalnej chrzcielnicy ze
Skjeberg w Norwegii, datowanej na 2 poi. XII w. (il. 4). Czworoboczna,
eksponowana, bogato rzeźbiona czasza opiera się na pięciu małych, krępych
kolumnach. Całość nasuwa skojarzenie z miniaturową amboną.
W XII w. powstaje w Niemczech (Nadrenia) wariant grupy wielopodporowej.
Czaszę w kształcie pucharu otaczają kolumienki połączone z nią kapitelami.
Opisany układ kompozycyjny osiągnął znaczne powodzenie; reprezentuje go
chrzcielnica w Undernach (il. 5).
W Gotlandii w XII w. powstaje typ chrzcielnicy architektonicznej z trzonem
zaokrąglonym przez cztery pólkolumienki, który przypuszczalnie pod wpływem
rzemiosła zachodniego ulega przekształceniu; chodzi o wyodrębnienie czterech
narożnych kolumienek16. Chrzcielnice te docierały do pobliskich krajów np. do
Danii.
Wtedy gdy rzemiosło polskie włączyło się w europejskie, to na Zachodzie był już
ostatni etap ewolucji chrzcielnic architektonicznych ustępując z wolna miejsca
formom kielichowym. Styl architektoniczny chrzcielnic nie mógł więc przyjąć się na
ziemiach polskich, a tym bardziej rozpowszechnić. Znajdujemy jednak sporadycznie
10 P. Saintenoy.Prolegomenes li 1'etude cle la filiation des formęs des fonts baptismaux depuis les
baptisteres jusąuau XVI siecle. Bruxelles 1892 s. 6-13.
11 A. Thomas. Tait/hcckcn. W: Lesikon fur Thcologic and Kirchc. Bd. IX. Freiburg 1964 s. 1328.
*" M. Mackeprang. Danmarks Middelalderlige DĄbefonte. Kopenhaga 1941 s. 17-77.
13 Saintenoy, jw. s. 111.
14 Tamże s. 87.
'"Na podstawie zbiorów Fototeki CESCM w Poitiers: A. Tuulse. Skandynawia romańska.
Warszawa 1970 s. 268.
!!' M. Mackeprang, jw. s. 367-402. Typ ten istnieje jeszcze w Gotlandii w XX w.
JADWIGA KUCZYŃSKA
wejść do królestwa Bożego” (3, 4-5). Usytuowanie tej chrzcielnicy na osi kościoła,
blisko głównego wejścia podkreśla dodatkowo jej symbolikę.
Chrzcielnice jednopodporowe o rozbudowanym trzonie, jak i wielopodporowe
pochodziły zazwyczaj z tych samych warsztatów kamieniarskich. Wśród nich
wyróżniał się zasięgiem i jakością produkcji warsztat w Tournai, skąd eksportowano
chrzcielnice do innych prowincji francuskich, jak również do Anglii i Flandrii10.
Z innych krajów zachodnich przodujące miejsce w wytwarzaniu chrzcielnic
architektonicznych IV i V grupy zajmowała Belgia ze słynnym warsztatem w
Namur* 11. Eksportowano chrzcielnice do Nadrenii, północnej Francji, Anglii i
Danii F
Na terenie Wielkiej Brytanii forma wielopodporowa chrzcielnicy kamiennej
pojawia się na początku XII w.13 Pięć kolumienek podtrzymuje czworoboczną, o
wysokich krawędziach czaszę, która na przełomie XII i XIII w. przeobraża się w
kielichową, wpisaną w plastyczną oprawę, wspartą na czterech lub więcej
kolumienkach. Ten ostatni układ ma wysokość zaledwie 60 cm14. Wczesne
chrzcielnice zachowały się między innymi w kościele św. Piotra i Pawła w Sherbone
(Norfolk) oraz w kościele Św. Piotra i Pawła i Św. Trójcy w Winchester15. Starsze
modele angielskie znalazły wyraźne odbicie w kompozycji unikalnej chrzcielnicy ze
Skjeberg w Norwegii, datowanej na 2 poi. XII w. (il. 4). Czworoboczna,
eksponowana, bogato rzeźbiona czasza opiera się na pięciu małych, krępych
kolumnach. Całość nasuwa skojarzenie z miniaturową amboną.
W XII w. powstaje w Niemczech (Nadrenia) wariant grupy wielopodporowej.
Czaszę w kształcie pucharu otaczają kolumienki połączone z nią kapitelami.
Opisany układ kompozycyjny osiągnął znaczne powodzenie; reprezentuje go
chrzcielnica w Undernach (il. 5).
W Gotlandii w XII w. powstaje typ chrzcielnicy architektonicznej z trzonem
zaokrąglonym przez cztery pólkolumienki, który przypuszczalnie pod wpływem
rzemiosła zachodniego ulega przekształceniu; chodzi o wyodrębnienie czterech
narożnych kolumienek16. Chrzcielnice te docierały do pobliskich krajów np. do
Danii.
Wtedy gdy rzemiosło polskie włączyło się w europejskie, to na Zachodzie był już
ostatni etap ewolucji chrzcielnic architektonicznych ustępując z wolna miejsca
formom kielichowym. Styl architektoniczny chrzcielnic nie mógł więc przyjąć się na
ziemiach polskich, a tym bardziej rozpowszechnić. Znajdujemy jednak sporadycznie
10 P. Saintenoy.Prolegomenes li 1'etude cle la filiation des formęs des fonts baptismaux depuis les
baptisteres jusąuau XVI siecle. Bruxelles 1892 s. 6-13.
11 A. Thomas. Tait/hcckcn. W: Lesikon fur Thcologic and Kirchc. Bd. IX. Freiburg 1964 s. 1328.
*" M. Mackeprang. Danmarks Middelalderlige DĄbefonte. Kopenhaga 1941 s. 17-77.
13 Saintenoy, jw. s. 111.
14 Tamże s. 87.
'"Na podstawie zbiorów Fototeki CESCM w Poitiers: A. Tuulse. Skandynawia romańska.
Warszawa 1970 s. 268.
!!' M. Mackeprang, jw. s. 367-402. Typ ten istnieje jeszcze w Gotlandii w XX w.