DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Kuczyńska, Jadwiga: Wpływ wzorów architektonicznych na kompozcje średniowiecznych chrzcielnic kamiennych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0145
WPŁYW WZORÓW ARCHITEKTONICZNYCH...
95
prowadzi do najciekawszego rozwiązania kompozycyjnego — chrzcielnicy o pięciu
podporach. Podporę centralną — trzon otaczający cztery nie przylegające do niego
kolumienki, na których wspiera się krawądź czaszy. Prototypu można dopatrywać
• się w konstrukcji podpór średniowiecznych, kolumn romańskich i filarów gotyckich,
'które Stały się najprawdopodobniej wzorem dla tej grupy chrzcielnic (il. 3).
Według opinii C. Enlarta chrzcielnice o jednej jak i o pięciu podporach są
odzwierciedleniem formy ołtarzy7. Podobieństwo ich kompozycji bywra w istocie
uderzające. Mimo to w świetle przeprowadzonych porównań można śmiało wy-
sunąć hipotezę, że to architektura, a ściślej konstrukcja średniowiecznych kolumn i
filarów inspirowała zarówno pomysły twórców ołtarzy, jak i chrzelnic omawianego
typu.
Chrzcielnice architektoniczne mające formę filaru bądź kolumny obok wartości
artystycznych sygnalizują nowe treści symboliczne. Chrzcielnica staje się zgodnie z
ówczesną interpretacją więzią między niebem i ziemią, krzyżem zbawienia i
zwycięstwa1, drzewem życia8. Ilustrują to słowa Apokalipsy św. Jana „zwyciężcę
uczynię .filarem w świątyni Boga lńojego [...] i na nim imię Boga mojego napiszę i
imię miasta Boga mojego, Nowego Jeruzalem” (3, 12).
Dokonany przegląd kamiennych chrzcielnic architektonicznych uzasadnia pro-
ponowaną ich systematyzację:
1. Chrzcielnice wykonane z kapiteli zamierzonych pierwotnie jako detale archi-
tektoniczne.
2. Chrzcielnice oparte na specjalnie w tym celu wykonanym i powiększonym ka-
pitelu.
3. Chrzcielnice powtarzające formę kolumny (baza, trzon, kapitel).
4. 'Chrzcielnice z trzonem wzbogaconym wtopionymi kolumienkami.
5. Chrzcielnice o pięciu kolumnach — trzon otoczony czterema wyodrębnionymi
kolumnami.
Zaznaczyć należy, że powstawanie nowych form nie powodowało całkowitego
zanikania dawniejszych, którym tradycja i tkwiące w nich wartości pozwoliły
przetrwać przez stulecia. Z drugiej strony fakt ten utrudnia uchwycenie chronologi-
cznego ciągu ich etapów ewolucyjnych.
W żadnej z wymienionych grup nie mieści się unikalne rozwiązanie chrzcielnicy z
kościoła św. Piotra w Le Dorat. To już nie element architektoniczny, lecz plan
jednonawowego kościoła z apsydą stanowił punkt wyjściowy dla opracowania tej
chrzcielnicy. Chrzcielnica jako Mater-Ecclesia, według symbolicznej interpretacji
Kościoła Zachodniego’ plastycznie wyraża powtórne narodziny do życia wiecznego,
przypomina fragment z Ewangelii św. Jana, w którym Chrystus w rozmowie z
Nikodemem oświadcza, że „[...] jeśli się kto nie narodzi z wody i Ducha nie może
7 Jw. t. 2 s. 891.
8 Dictionnaire des Symboles. J. Chevalier, A Ggeerbrant. T. 2. Paris 1973 s. 65-71.
W Bedard. The symbolism of the Baplismal Font in Early Christian Thought. Washington 1951
95
prowadzi do najciekawszego rozwiązania kompozycyjnego — chrzcielnicy o pięciu
podporach. Podporę centralną — trzon otaczający cztery nie przylegające do niego
kolumienki, na których wspiera się krawądź czaszy. Prototypu można dopatrywać
• się w konstrukcji podpór średniowiecznych, kolumn romańskich i filarów gotyckich,
'które Stały się najprawdopodobniej wzorem dla tej grupy chrzcielnic (il. 3).
Według opinii C. Enlarta chrzcielnice o jednej jak i o pięciu podporach są
odzwierciedleniem formy ołtarzy7. Podobieństwo ich kompozycji bywra w istocie
uderzające. Mimo to w świetle przeprowadzonych porównań można śmiało wy-
sunąć hipotezę, że to architektura, a ściślej konstrukcja średniowiecznych kolumn i
filarów inspirowała zarówno pomysły twórców ołtarzy, jak i chrzelnic omawianego
typu.
Chrzcielnice architektoniczne mające formę filaru bądź kolumny obok wartości
artystycznych sygnalizują nowe treści symboliczne. Chrzcielnica staje się zgodnie z
ówczesną interpretacją więzią między niebem i ziemią, krzyżem zbawienia i
zwycięstwa1, drzewem życia8. Ilustrują to słowa Apokalipsy św. Jana „zwyciężcę
uczynię .filarem w świątyni Boga lńojego [...] i na nim imię Boga mojego napiszę i
imię miasta Boga mojego, Nowego Jeruzalem” (3, 12).
Dokonany przegląd kamiennych chrzcielnic architektonicznych uzasadnia pro-
ponowaną ich systematyzację:
1. Chrzcielnice wykonane z kapiteli zamierzonych pierwotnie jako detale archi-
tektoniczne.
2. Chrzcielnice oparte na specjalnie w tym celu wykonanym i powiększonym ka-
pitelu.
3. Chrzcielnice powtarzające formę kolumny (baza, trzon, kapitel).
4. 'Chrzcielnice z trzonem wzbogaconym wtopionymi kolumienkami.
5. Chrzcielnice o pięciu kolumnach — trzon otoczony czterema wyodrębnionymi
kolumnami.
Zaznaczyć należy, że powstawanie nowych form nie powodowało całkowitego
zanikania dawniejszych, którym tradycja i tkwiące w nich wartości pozwoliły
przetrwać przez stulecia. Z drugiej strony fakt ten utrudnia uchwycenie chronologi-
cznego ciągu ich etapów ewolucyjnych.
W żadnej z wymienionych grup nie mieści się unikalne rozwiązanie chrzcielnicy z
kościoła św. Piotra w Le Dorat. To już nie element architektoniczny, lecz plan
jednonawowego kościoła z apsydą stanowił punkt wyjściowy dla opracowania tej
chrzcielnicy. Chrzcielnica jako Mater-Ecclesia, według symbolicznej interpretacji
Kościoła Zachodniego’ plastycznie wyraża powtórne narodziny do życia wiecznego,
przypomina fragment z Ewangelii św. Jana, w którym Chrystus w rozmowie z
Nikodemem oświadcza, że „[...] jeśli się kto nie narodzi z wody i Ducha nie może
7 Jw. t. 2 s. 891.
8 Dictionnaire des Symboles. J. Chevalier, A Ggeerbrant. T. 2. Paris 1973 s. 65-71.
W Bedard. The symbolism of the Baplismal Font in Early Christian Thought. Washington 1951