DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Koziejowski, Wojciech: Romański charakter stylowy architektury wieży na Zamku w Lublinie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.36974#0184
110
WOJCIECH KOZ1EJOWSKI
księcia do umocnienia swych grodów mogły zmaterializować się również właśnie w
Lublinie, gdyż sytuacja polityczna i strategiczna wymagała takich zabiegów.
Analizując przekazy źródłowe zaczerpnięte z kronik dochodzimy do wniosku, że też
relacje (zwłaszcza Długosza i Rocznika świętokrzyskiego nowego), które wspominają
o umacnianiu się panowania Daniela w Lublinie, trzeba niejednokrotnie traktować
z rezerwą, czemu dał wyraz historyk po ich gruntownej analizie14.
Liczne nieścisłości, a nawet wręcz niedokładności często sprzeczne ze sobą
uniemożliwiają jednoznaczne stwierdzenie, iż wieża powstała z inspiracji Daniela.
Znane są również fakty korygowania przez naukę pierwotnych przekazów źródło-
wych. Dzisiaj historyk ma nowoczesny warsztat badawczy, może też korzystać z
wielu dodatkowych specjalistycznych dyscyplin, tak że często łatwiej mu z
perspektywy kilkuset lat prawidłowo ocenić zjawiska, ustalić chronologiczny
porządek — niż kronikarzowi z perspektywy 100 czy 200 lat. Wiemy przecież, jakie
przesłanki decydowały o stwierdzeniach autorów kronik.
Najprościej byłoby stwierdzić, że Daniel rzeczywiście wybudował ok. 1244 r.
kamienno-drewnianą wieżę (mimo krótkiego — według kronik — panowania w
Lublinie15) podobną do tej, która była w grodzie Daniela w Chełmie16. Z chwilą
ponownego przyłączenia tych terenów do Małopolski w 1244 lub 1248, a najpóźniej
1253 r.17 wieże gruntownie przebudowano w materiale ceglanym z nawiązaniem do
wzorów zachodnioeuropejskich. Ale wynik badania stratygraficznego (przeprowa-
dzony przez autora niestety tylko na podstawie oględzin) wskazywałby, że wieża
powstała w jednej fazie przy wykorzystaniu jako materiału budowlanego kamienia
wapienia łamanego i cegły (il. 12). Materiał ten przenika się wzajemnie. W obszarze
do II kondygnacji przeważa kamień, ale w jego miąższu zrealizowany jest
początkowy bieg klatki schodowej formowany przy pomocy cegły.
Architektura wieży, nie ma analogicznej na dawnych terenach Rusi halicko-
wołyńskiej, jak również na sąsiednich terenach wschodnich.
Rola Daniela mogłaby się ograniczyć do mecenatu nad jej budową, ale aktualny
stan badań nie dał podstaw do wysnucia takich sugestii, tym bardziej że wia-
rygodność przekazów mówiących o umocnieniu Lublina i budowie murowanej
wieży przez Daniela w Lublinie budzi wątpliwości, a Kronika hipacka świadczyłaby
wręcz, że Daniel Lublina nie zdobył.
Nie wydaje się, by ta świecka architektura kamienno-ceglana mogła powstać
przed 1250 r. podczas rzekomego zdobycia Lublina ok. 1244 r., chociaż na
14 Zob. Sułowski przyp. 9.
15 Tamże s. 38 n. „Tak więc po raz pierwszy w ręce ruskie dostał się Lublin chyba w połowie XIII
wieku. Stan ten trwał zapewne tylko parę miesięcy a w każdym razie nie dłużej niż kilka lat, do
zasadniczej zmiany stosunków politycznych”.
16 Ipalijewskaja Letopis. T. 2. Petersburg 1908 (cyt. za: B. Zimmer. Miasto Chełm. Warszawa —
Kraków 1974 s. 15 przyp. 187) — „wznosiła się wysoka wieża, z której roztaczał się piękny widok na
okolicę. Wieża zbudowana od dołu z kamienia, wyżej z ciosanego drzewa, biała jak śnieg, świeciła na
wszystkie strony [...]”
17 Patrz przyp. 9
WOJCIECH KOZ1EJOWSKI
księcia do umocnienia swych grodów mogły zmaterializować się również właśnie w
Lublinie, gdyż sytuacja polityczna i strategiczna wymagała takich zabiegów.
Analizując przekazy źródłowe zaczerpnięte z kronik dochodzimy do wniosku, że też
relacje (zwłaszcza Długosza i Rocznika świętokrzyskiego nowego), które wspominają
o umacnianiu się panowania Daniela w Lublinie, trzeba niejednokrotnie traktować
z rezerwą, czemu dał wyraz historyk po ich gruntownej analizie14.
Liczne nieścisłości, a nawet wręcz niedokładności często sprzeczne ze sobą
uniemożliwiają jednoznaczne stwierdzenie, iż wieża powstała z inspiracji Daniela.
Znane są również fakty korygowania przez naukę pierwotnych przekazów źródło-
wych. Dzisiaj historyk ma nowoczesny warsztat badawczy, może też korzystać z
wielu dodatkowych specjalistycznych dyscyplin, tak że często łatwiej mu z
perspektywy kilkuset lat prawidłowo ocenić zjawiska, ustalić chronologiczny
porządek — niż kronikarzowi z perspektywy 100 czy 200 lat. Wiemy przecież, jakie
przesłanki decydowały o stwierdzeniach autorów kronik.
Najprościej byłoby stwierdzić, że Daniel rzeczywiście wybudował ok. 1244 r.
kamienno-drewnianą wieżę (mimo krótkiego — według kronik — panowania w
Lublinie15) podobną do tej, która była w grodzie Daniela w Chełmie16. Z chwilą
ponownego przyłączenia tych terenów do Małopolski w 1244 lub 1248, a najpóźniej
1253 r.17 wieże gruntownie przebudowano w materiale ceglanym z nawiązaniem do
wzorów zachodnioeuropejskich. Ale wynik badania stratygraficznego (przeprowa-
dzony przez autora niestety tylko na podstawie oględzin) wskazywałby, że wieża
powstała w jednej fazie przy wykorzystaniu jako materiału budowlanego kamienia
wapienia łamanego i cegły (il. 12). Materiał ten przenika się wzajemnie. W obszarze
do II kondygnacji przeważa kamień, ale w jego miąższu zrealizowany jest
początkowy bieg klatki schodowej formowany przy pomocy cegły.
Architektura wieży, nie ma analogicznej na dawnych terenach Rusi halicko-
wołyńskiej, jak również na sąsiednich terenach wschodnich.
Rola Daniela mogłaby się ograniczyć do mecenatu nad jej budową, ale aktualny
stan badań nie dał podstaw do wysnucia takich sugestii, tym bardziej że wia-
rygodność przekazów mówiących o umocnieniu Lublina i budowie murowanej
wieży przez Daniela w Lublinie budzi wątpliwości, a Kronika hipacka świadczyłaby
wręcz, że Daniel Lublina nie zdobył.
Nie wydaje się, by ta świecka architektura kamienno-ceglana mogła powstać
przed 1250 r. podczas rzekomego zdobycia Lublina ok. 1244 r., chociaż na
14 Zob. Sułowski przyp. 9.
15 Tamże s. 38 n. „Tak więc po raz pierwszy w ręce ruskie dostał się Lublin chyba w połowie XIII
wieku. Stan ten trwał zapewne tylko parę miesięcy a w każdym razie nie dłużej niż kilka lat, do
zasadniczej zmiany stosunków politycznych”.
16 Ipalijewskaja Letopis. T. 2. Petersburg 1908 (cyt. za: B. Zimmer. Miasto Chełm. Warszawa —
Kraków 1974 s. 15 przyp. 187) — „wznosiła się wysoka wieża, z której roztaczał się piękny widok na
okolicę. Wieża zbudowana od dołu z kamienia, wyżej z ciosanego drzewa, biała jak śnieg, świeciła na
wszystkie strony [...]”
17 Patrz przyp. 9