Towarzystwo Naukowe <Lublin> / Wydział Historyczno-Filologiczny [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne (23.1975)

116

RECENZJE, KOMUNIKATY

czym źródłem były również ryciny a także wia-
domości z kronik i dokumentów, 'obrazujące
niekiedy sposób wykonania, rodzaj i surowiec
tkaniny Założeniem autorów Zarysu historii włó-
kiennictwa było podanie w możliwie jak najszer-
szym ujęciu całokształtu wytwórczości włókienni-
czej na ziemiach polskich. Poruszono leż problem
tkanin importowanych, zwłaszcza tapiserii, tkanin
jedwabnych włoskich, francuskich i wschodnich,
związanych niekiedy, jak w przypadku arrasów
wawelskich, z historią kultury polskiej.
Obszerny materiał zgromadzony w omawia-
nym tu studium jest jednak nierównomiernie
rozłożony co do wartości poszczególnych dziedzin
włókienniczych. Zagadnienie tkactwa prostego i
związanych z nim procesów technicznych zostało
szczegółowo i obszernie omówione. Natomiast
mne dziedziny włókiennicze, a w szczególności
hafciarstwo, przedstawiono bardziej ogólnie, z
podaniem niewielu, oczywiście najbogatszych i
najcenniejszych obiektów. Jak wiadomo, ta piękna
dziedzina rozwijała się przede wszystkim w sztuce
kościelnej — najbardziej w średniowieczu, ale
również w okresach późniejszych. Do naszych
czasów dotrwała nieporównywalnie mała liczba
zabytków hafciarskich, niemniej jednak daje ona
bogaty obraz tej wspaniałej dziedziny sztuki
rzemiosła artystycznego. Bogate, cenne hafty
zebrane w muzeach diecezjalnych i archidiecezjal-
nych, a także w skarbcach kościelnych były i są
prawdziwą skarbnicą wytwórczości hafciarskiej
dla badaczy
Dwa rozdziały w omawianym tu Zarysie histo-
rii włókiennictwa poświęcone zostały hafciarstwu.
Jeden traktuje o hafciarstwie od XIV do poi. XVII
w . drugi o haftach XVJ1 i XVUI-wiecznych.
Okres wcześniejszy — romański zupełnie pominię-
to, a przecież zachowały się hafty z przełomu XII i
XIII w oraz z 2 poi. XIII w., jak fragmenty
haftowanej stuły z Tyńca, Kruszwicy, fragmenty
tzw. ornatu św. Jadwigi z Henrykowa4 Te nie-
zmiernie cenne zabytki hafciarstwa romańskiego
omówione zostały niedawno w pierwszym tomie
Sztuki polskiej, niemniej jednak materiały odkry-

wcze znane były zapewne jeszcze przed wydaniem
Zarysu historii włókiennictwa.
Niektóre informacje podane w Zarysie — jak
np. „[...] ornat ze sceną ukrzyżowania z końca XV
w., przypisywany fundacji Kazimierza Jagielloń-
czyka, a przechowywany w skarbcu kościoła
jasnogórskiego w Częstochowie”5— budzą pewne
zastrzeżenia. Opinia ta wydaje się być sprzeczna z
materiałami źródłowymi, jakie znajdują się w
archiwum paulinów na Jasnej Górze. Ornat z
ukrzyżowaniem figuruje w wizytacji kard. Radzi-
wiłła z dnia 20 IV 1593 r. jako dar archiprezbitera
kościoła Najświętszej Maryi Panny w Krakowie6
Wzmianka ta nie tylko ustala ofiarodawcę i
najprawdopodobniej fundatora w jednej osobie,
ale rzutuje również na przypuszczenie o krakow-
skiej proweniencji ornatu jasnogórskiego.
Oprócz wymienionych w tym rozdziale li-
cznych haftów średniowiecznych wypadałoby
przedstawić również wiele cennych obiektów za-
chowanych w skarbcach, chociażby kościoła Ma-
riackiego w Krakowie, w katedrze płockiej, gdań-
skim kościele N.M.P., skarbcu jasnogórskim oraz
zebranych w muzeach kościelnych: w Diecezjal-
nym Muzeum w Tarnowie, Sandomierzu, Płocku,
w Archidiecezjalnych Muzeach w Poznaniu i
Wrocławiu. Znajdują się tam nie tylko cenne
hafty, ale również godne uwagi tkaniny. Muzeum
Diecezjalne w Sandomierzu przechowuje kilka
ornatów z pięknych średniowiecznych aksamitów
włoskich oraz rzadki okaz wzorzystego aksamitu
hiszpańskiego. Ta sama uwaga odnosi się również
do zespołu haftów późniejszych okresów.
Zbyt skąpe jak dotąd i dość pobieżnie potrak-
towane publikacje z zakresu haftu polskiego
stanowią poważną przeszkodę w bardziej szczegó-
łowym i wyczerpującym opracowaniu tych zagad-
nień. Zapewne zaważyło to w dużej mierze nad
objętością i zawartością rozdziałów dotyczących
hafciarstwa. Niemniej jednak ogromną zasługą ca-
łego zespołu autorskiego Zarysu historii włókien-
nictwa jest usystematyzowanie jak też całościowe i
chronologiczne ujęcie wszystkich dziedzin wytwór-
czości włókienniczej w Polsce aż po schyłek XVIII

4 Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku. T I. Pod red. M. Walickiego (1971) s. 294 n. i il. 1220-
-1228.
M. Taszycka. Hafciarstwo. W: Zarys historii włókiennictwa. Wrocław — Warszawa — Kraków 1966 s. 257.
..(...| casula ex filo aureo contexla coloris lutei habens crucem cum passione ab Archypresbytero Cracovien B. Mariae Yirginis
exhibit” (Miraculorum B.V. Monasterii Ccstochoviensis. T. 1: Anno Domini MDXCIII die XX Augusti. Yisilatio Radziwiłi Cardinalis ec
[...] k. 44).