DOI Artikel:
Wolicka-Wolszleger, Elżbieta: Symbolika i hermeneutyka: kilka uwag o sztuce obrazowania i jej wykładni u Platona
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27401#0049
SYMBOLIKA I HERMENEUTYKA
47
ostatecznie swej najważniejszej, poznawczej funkcji. Sztuka obrazowania —
przedstawiania bezpośredniego, i sztuka słowa — przedstawiania przez
medium sygnifikacji językowej są współzależne na gruncie każdej teorii
i estetyki, która w wartościach poznawczych, prawdziwościowych, upatruje
pierwszorzędny cel sztuki w ogóle. Mit, symbol, jest dla Platona „odma-
lowaniem według słowa” — kata tón lógon zografia — i wymaga w związku
z tym dopełnienia przez „słowo eksplikacji” po to, by był należycie zro-
zumiany. W dialogach Platona można wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje,
interpretacji wymaganej dla właściwego objaśnienia znaczenia mitu. Rekon-
struując liczne funkcje, jakie mity platońskie spełniają w całości jego doktryny
wyłożonej w dialogach11, da się je ostatecznie sprowadzić do trzech pod-
stawowych: 1) ilustracyjnej, 2) alegorycznej i 3) symbolicznej. Tym trzem
funkcjom odpowiadają trzy typy wykładni: 1) demitologizująca, w całości
„przekładająca” mit na kategorie dyskursywne i czyniąca go zbędnym;
2) alegoryczna, ukazująca pojęciową „równoległość” mitycznego przedsta-
wienia i idei wyrażonej dyskursywnie; 3) przybliżająca, ujaśniająca, ale nie
wyczerpująca symbolicznego sensu i zachowująca pewien walor tajemniczości
symbolicznego znaczenia. W tym ostatnim wypadku symbol pozostaje nie-
zastąpioną przez żądny inny rodzaj wypowiedzi lub przedstawienia formą
wyrazu, formą „dającą do myślenia”, inicjującą „myślenie wychodzące od
symboli”12.
O potrzebie, a nawet konieczności obrazowego, symbolicznego, przed-
stawienia prawdy Platon wypowiadał się wielokrotnie. Ta forma wyrazu
okazuje się niezastąpiona szczególnie wówczas, gdy trzeba przekazać prawdę
„zawiłą i trudną”, lub stosunek umysłu do idei szczególnie wzniosłej i na
wysokim stopniu abstrakcji: „trzeba rysy tego stosunku zbierać z wielu
jednostek, budując porównanie i obmyślając obronę, podobnie jak malarze
łączą rysy kozłów i jeleni, i innych zwierząt, kiedy swoje wytwory malują”
(.Politeia 488A). Nawet filozof i prawodawca idealnego państwa „powinien
wziąć się do państwa i obyczajów ludzkich jak do obrazu i naprzód oczyścić
podłoże, co wcale nie jest rzeczą łatwą [...], potem [...] podszkicowałby zarys
ustroju państwowego [...], a potem [...] podczas wykonywania roboty często
by spoglądał na obydwie strony, na to, co sprawiedliwe i piękne [czyli na
idealny wzór — przyp. — E.W.] i rozważne z natury i na wszystkie takie
rzeczy, a z drugiej strony na to, co w ludziach tkwi; wpuszczałby to mieszając
i stapiając spotykany w różnych ludziach pierwiastek arcyludzki, pamiętając,
że i Homer mówił o tym, co w ludziach mieszka, że to jest boskie i do bogów
11 Por. I. Dąmbska. Mity Platońskie. „Meander” 3: 1947; R. Frutiger. Les mythes de
Platon. Etudes philosphiques et littéraires. Genève-Paris 1930; W. Hirsch. Platons Weg zum
Mythos. Berlin 1971.
12 Terminy Ricoeura zob.: Egzystencja s. 7, 20.
47
ostatecznie swej najważniejszej, poznawczej funkcji. Sztuka obrazowania —
przedstawiania bezpośredniego, i sztuka słowa — przedstawiania przez
medium sygnifikacji językowej są współzależne na gruncie każdej teorii
i estetyki, która w wartościach poznawczych, prawdziwościowych, upatruje
pierwszorzędny cel sztuki w ogóle. Mit, symbol, jest dla Platona „odma-
lowaniem według słowa” — kata tón lógon zografia — i wymaga w związku
z tym dopełnienia przez „słowo eksplikacji” po to, by był należycie zro-
zumiany. W dialogach Platona można wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje,
interpretacji wymaganej dla właściwego objaśnienia znaczenia mitu. Rekon-
struując liczne funkcje, jakie mity platońskie spełniają w całości jego doktryny
wyłożonej w dialogach11, da się je ostatecznie sprowadzić do trzech pod-
stawowych: 1) ilustracyjnej, 2) alegorycznej i 3) symbolicznej. Tym trzem
funkcjom odpowiadają trzy typy wykładni: 1) demitologizująca, w całości
„przekładająca” mit na kategorie dyskursywne i czyniąca go zbędnym;
2) alegoryczna, ukazująca pojęciową „równoległość” mitycznego przedsta-
wienia i idei wyrażonej dyskursywnie; 3) przybliżająca, ujaśniająca, ale nie
wyczerpująca symbolicznego sensu i zachowująca pewien walor tajemniczości
symbolicznego znaczenia. W tym ostatnim wypadku symbol pozostaje nie-
zastąpioną przez żądny inny rodzaj wypowiedzi lub przedstawienia formą
wyrazu, formą „dającą do myślenia”, inicjującą „myślenie wychodzące od
symboli”12.
O potrzebie, a nawet konieczności obrazowego, symbolicznego, przed-
stawienia prawdy Platon wypowiadał się wielokrotnie. Ta forma wyrazu
okazuje się niezastąpiona szczególnie wówczas, gdy trzeba przekazać prawdę
„zawiłą i trudną”, lub stosunek umysłu do idei szczególnie wzniosłej i na
wysokim stopniu abstrakcji: „trzeba rysy tego stosunku zbierać z wielu
jednostek, budując porównanie i obmyślając obronę, podobnie jak malarze
łączą rysy kozłów i jeleni, i innych zwierząt, kiedy swoje wytwory malują”
(.Politeia 488A). Nawet filozof i prawodawca idealnego państwa „powinien
wziąć się do państwa i obyczajów ludzkich jak do obrazu i naprzód oczyścić
podłoże, co wcale nie jest rzeczą łatwą [...], potem [...] podszkicowałby zarys
ustroju państwowego [...], a potem [...] podczas wykonywania roboty często
by spoglądał na obydwie strony, na to, co sprawiedliwe i piękne [czyli na
idealny wzór — przyp. — E.W.] i rozważne z natury i na wszystkie takie
rzeczy, a z drugiej strony na to, co w ludziach tkwi; wpuszczałby to mieszając
i stapiając spotykany w różnych ludziach pierwiastek arcyludzki, pamiętając,
że i Homer mówił o tym, co w ludziach mieszka, że to jest boskie i do bogów
11 Por. I. Dąmbska. Mity Platońskie. „Meander” 3: 1947; R. Frutiger. Les mythes de
Platon. Etudes philosphiques et littéraires. Genève-Paris 1930; W. Hirsch. Platons Weg zum
Mythos. Berlin 1971.
12 Terminy Ricoeura zob.: Egzystencja s. 7, 20.