DOI Artikel:
Madej, Agnieszka: Narracja w malarstwie polskim drugiej połowy XV wieku na przykładzie Tryptyku Dominikańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27407#0090
86
AGNIESZKA MADEJ
leżnego od czasu i przebiegu akcji. Jakości te określają cechy Maryi, takie jak
dostojeństwo i pokora zarazem, wdzięk oraz pełen szacunku, czułości i troski
stosunek do Syna. Sztywna, schematyczna, scharakteryzowana z heraldyczną
zwięzłością sylwetka oślicy pełni funkcję zwierzęcego tronu''". Maryja jest tak
wyłącznie skoncentrowana na Dzieciątku, że izoluje Ją to od akcji. Z drugiej
strony jednak ten sam przedmiot uwagi łączy Ją i Józefa nicią porozumienia i
mimo że nie dochodzi do nawiązania bezpośredniego dialogu, gra ich spojrzeń
stanowi jego zalążek.
Postać św. Józefa nie jest poddana tak bezwzględnej dyktaturze rfgccrum, co
wyraża się zarówno w jego ruchach, jak i w stroju. Pozwala mu to aktywniej
zaangażować się w akcję. Jego postawa określa konkretny moment, gdy między
jednym a drugim krokiem, zanim oparł laskę w nowym miejscu, odwraca się,
by spojrzeć na Dzieciątko i Maryję. Zmarszczone brwi podkreślają intensyw-
ność spojrzenia, które może oznaczać pytanie, próbę nawiązania dialogu i
troskę. Częściowe przesłonięcie sylwetki (przez szyję i głowę oślicy) rozdziela
fazy ruchu: nogi, których układ sugeruje mający nastąpić krok, oraz korpus i
głowę w trakcie zwrotu w tył. Czerwień szaty akcentuje aktywną funkcję posta-
ci w narracji. Krótki kaftan z kapturem, laska i podtrzymywana naturalnym
gestem sakwa dopełniają charakterystyki wydarzenia jako podróży i tym ściślej
wiążą Józefa z akcją.
Element aktywny i temporalny, uosobiony przez św. Józefa, zastyga w kate-
goriach opisowego exemp/um w grupie Maryi z Dzieciątkiem. Józef, będąc
głównym czynnikiem akcji, sam ją również zatrzymuje: swoim przeciwnym do
kierunku marszu zwrotem wprowadza „pauzę" i przejmując funkcję narratora,
wskazuje przedmiot medytacji - przymioty Maryi, jej stosunek do Syna i do-
niosłość misji Chrystusa, ujawniające się w kolejnych historycznych okolicznoś-
ciach. Pauzę podkreśla także pejzaż w tle, którego związek z postaciami i panu-
jące w jego obrębie stosunki przestrzenne są umowne i podporządkowane sym-
bolicznej wymowie kompozycji.
^ W sztuce bizantyńskiej znane jest przedstawienie Chrystusa tronującego na grzbiecie oślicy
podczas wjazdu do Jerozolimy (M a g u i r e, dz. cyt., s. 68-74).
AGNIESZKA MADEJ
leżnego od czasu i przebiegu akcji. Jakości te określają cechy Maryi, takie jak
dostojeństwo i pokora zarazem, wdzięk oraz pełen szacunku, czułości i troski
stosunek do Syna. Sztywna, schematyczna, scharakteryzowana z heraldyczną
zwięzłością sylwetka oślicy pełni funkcję zwierzęcego tronu''". Maryja jest tak
wyłącznie skoncentrowana na Dzieciątku, że izoluje Ją to od akcji. Z drugiej
strony jednak ten sam przedmiot uwagi łączy Ją i Józefa nicią porozumienia i
mimo że nie dochodzi do nawiązania bezpośredniego dialogu, gra ich spojrzeń
stanowi jego zalążek.
Postać św. Józefa nie jest poddana tak bezwzględnej dyktaturze rfgccrum, co
wyraża się zarówno w jego ruchach, jak i w stroju. Pozwala mu to aktywniej
zaangażować się w akcję. Jego postawa określa konkretny moment, gdy między
jednym a drugim krokiem, zanim oparł laskę w nowym miejscu, odwraca się,
by spojrzeć na Dzieciątko i Maryję. Zmarszczone brwi podkreślają intensyw-
ność spojrzenia, które może oznaczać pytanie, próbę nawiązania dialogu i
troskę. Częściowe przesłonięcie sylwetki (przez szyję i głowę oślicy) rozdziela
fazy ruchu: nogi, których układ sugeruje mający nastąpić krok, oraz korpus i
głowę w trakcie zwrotu w tył. Czerwień szaty akcentuje aktywną funkcję posta-
ci w narracji. Krótki kaftan z kapturem, laska i podtrzymywana naturalnym
gestem sakwa dopełniają charakterystyki wydarzenia jako podróży i tym ściślej
wiążą Józefa z akcją.
Element aktywny i temporalny, uosobiony przez św. Józefa, zastyga w kate-
goriach opisowego exemp/um w grupie Maryi z Dzieciątkiem. Józef, będąc
głównym czynnikiem akcji, sam ją również zatrzymuje: swoim przeciwnym do
kierunku marszu zwrotem wprowadza „pauzę" i przejmując funkcję narratora,
wskazuje przedmiot medytacji - przymioty Maryi, jej stosunek do Syna i do-
niosłość misji Chrystusa, ujawniające się w kolejnych historycznych okolicznoś-
ciach. Pauzę podkreśla także pejzaż w tle, którego związek z postaciami i panu-
jące w jego obrębie stosunki przestrzenne są umowne i podporządkowane sym-
bolicznej wymowie kompozycji.
^ W sztuce bizantyńskiej znane jest przedstawienie Chrystusa tronującego na grzbiecie oślicy
podczas wjazdu do Jerozolimy (M a g u i r e, dz. cyt., s. 68-74).