DOI article:
Lorenc, Agnieszka: Przedstawienie aniołów na sklepieniu nawy kaplicy zamkowej w Lublinie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27407#0154
150
MATERIAŁY
W ciągu wieków pojęcie anioła systematycznie się rozwijało, nadawano mu coraz
to nowe znaczenia. W V w. Pseudo-Dionizy stworzył hierarchiczną wizję bytu. Wyło-
żył ją w swym dziele O Merarc/ut HteTuesktej. Przedstawił w nim układ sfery niebie-
skiej, dzieląc duchy czyste na dziewięć chórówt Hierarchia była trzystopniowa. W
ramach każdego stopnia mieściły się trzy kategorie aniołów, wydzielone w załeżności
od tego, w jakiej mierze mogą poznać Boga. Najwyższe anioły to cherubiny, serafiny
i trony. Przekazują one swe najdoskonalsze poznanie panowaniom, mocom, zwierzchno-
ściom. Na najniższym szczeblu stoją księstwa, archaniołowie i aniołowie jako wysłan-
nicy Boga, bezpośrednio działający w Jego imieniu^.
Przedstawienia aniołów od najwcześniejszych czasów znajdują się na wytworach
rzemiosła artystycznego, mozaikach i freskach chrześcijańskich kościołów^.
W IX i X w. w ikonografii przedstawień bizantyńskich duże znaczenie zaczął od-
grywać kanon. Ustałiła się struktura architektoniczna, do której na trwałe przypisane
zostały dekoracje, ścisłe odpowiadające ich symbołice. Świątynia bizantyńska jako
obraz kosmosu - ładu Bożego - łączyła w sobie wyobrażenia nadprzyrodzonej i przy-
rodzonej sfery istnienia. W układzie hierarchii zstępujących w kopule nawy znajdowało
się przede wszystkim miejsce dła transcendentałnego Boga - Jego wieczystej chwały.
Niżej umieszczono na tamburze przedstawienia czterech ewangełistów łub ich symbołe
oraz hierarchię anielską - cherubiny podtrzymujące mandyłion, postacie archaniołów^.
W okresie Pałeologów kanon sztuki bizantyńskiej zasadniczo się nie zmienił. W
kopułach kościołów Serbii, Macedonii w hierarchicznej strukturze oddawano ponad-
czasowy i ziemski wymiar Kościoła^.
Późniejsze przedstawienia z końca XIV w. przyniosły raczej formałne zmiany.
Wydaje się, że można rozróżnić dwa nurty przedstawień: jeden tradycyjny, powtarza-
jący „kłasyczny" sposób modelowania postaci z Kariye Dżani, i drugi, w którym nasi-
lają się tendencje naturałistyczne. Do niego nałeżą przede wszystkim cykłe dekoracji
klasztorów Serbii, które pochodzą z okresu rządów Stefana Duszata^.
Figury tu przedstawione niewątpliwie mają główne cechy formalne tamtych
przedstawień (miękkość, lekkość) oraz wprowadzają, co ważniejsze dła ikonografii,
swobodniejszy układ kompozycyjny.
Na stromym sklepieniu gotyckiej budowłi, jaką jest kaplica na Zamku w Lublinie,
nie było możliwe przedstawienie postaci zgodne z obowiązującym kanonem w przypisa-
nych im hierarchią miejscach. Wśród istot przedstawionych na skłepieniu odnajdujemy
** W. Tatarkiewicz, WBforia yi'/ozo/h', t. h Warszawa 1988, s. 203.
^Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 28.
^ H. S t e r n, Jzfaka ^i'zaatyâyka, Warszawa !975, s. ł85-186, 223; A. F a I u d y, Maiar-
jfwo Tazanty/Bkie, Warszawa ]982, s. 3.
^Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 18.
^ 1. Kłosińska, Jztaka N'zanty?M:a, Warszawa 1975, s. 156-157 podaje przykłady
kościołów tego okresu: Milesevej, Peciu, Studenicy.
^W. D. Lichaczewa, 7zo&razdelMO/'e zYka^zwo IVz'zazzzz'z w epoc/za Paleo/ogow, [w:]
Tća/Zara WzzazzZzz, 73-pz'ezwaja palowzaa 75 w. K 77 A7;'eżz7aaaz*oz7ao/zza Ko/zgrejja WzzazzZz-
zaYzow (<3-75 AwgajZa 7997 goz7a, Moskwa), Moskwa 1991, s. 468-469.
MATERIAŁY
W ciągu wieków pojęcie anioła systematycznie się rozwijało, nadawano mu coraz
to nowe znaczenia. W V w. Pseudo-Dionizy stworzył hierarchiczną wizję bytu. Wyło-
żył ją w swym dziele O Merarc/ut HteTuesktej. Przedstawił w nim układ sfery niebie-
skiej, dzieląc duchy czyste na dziewięć chórówt Hierarchia była trzystopniowa. W
ramach każdego stopnia mieściły się trzy kategorie aniołów, wydzielone w załeżności
od tego, w jakiej mierze mogą poznać Boga. Najwyższe anioły to cherubiny, serafiny
i trony. Przekazują one swe najdoskonalsze poznanie panowaniom, mocom, zwierzchno-
ściom. Na najniższym szczeblu stoją księstwa, archaniołowie i aniołowie jako wysłan-
nicy Boga, bezpośrednio działający w Jego imieniu^.
Przedstawienia aniołów od najwcześniejszych czasów znajdują się na wytworach
rzemiosła artystycznego, mozaikach i freskach chrześcijańskich kościołów^.
W IX i X w. w ikonografii przedstawień bizantyńskich duże znaczenie zaczął od-
grywać kanon. Ustałiła się struktura architektoniczna, do której na trwałe przypisane
zostały dekoracje, ścisłe odpowiadające ich symbołice. Świątynia bizantyńska jako
obraz kosmosu - ładu Bożego - łączyła w sobie wyobrażenia nadprzyrodzonej i przy-
rodzonej sfery istnienia. W układzie hierarchii zstępujących w kopule nawy znajdowało
się przede wszystkim miejsce dła transcendentałnego Boga - Jego wieczystej chwały.
Niżej umieszczono na tamburze przedstawienia czterech ewangełistów łub ich symbołe
oraz hierarchię anielską - cherubiny podtrzymujące mandyłion, postacie archaniołów^.
W okresie Pałeologów kanon sztuki bizantyńskiej zasadniczo się nie zmienił. W
kopułach kościołów Serbii, Macedonii w hierarchicznej strukturze oddawano ponad-
czasowy i ziemski wymiar Kościoła^.
Późniejsze przedstawienia z końca XIV w. przyniosły raczej formałne zmiany.
Wydaje się, że można rozróżnić dwa nurty przedstawień: jeden tradycyjny, powtarza-
jący „kłasyczny" sposób modelowania postaci z Kariye Dżani, i drugi, w którym nasi-
lają się tendencje naturałistyczne. Do niego nałeżą przede wszystkim cykłe dekoracji
klasztorów Serbii, które pochodzą z okresu rządów Stefana Duszata^.
Figury tu przedstawione niewątpliwie mają główne cechy formalne tamtych
przedstawień (miękkość, lekkość) oraz wprowadzają, co ważniejsze dła ikonografii,
swobodniejszy układ kompozycyjny.
Na stromym sklepieniu gotyckiej budowłi, jaką jest kaplica na Zamku w Lublinie,
nie było możliwe przedstawienie postaci zgodne z obowiązującym kanonem w przypisa-
nych im hierarchią miejscach. Wśród istot przedstawionych na skłepieniu odnajdujemy
** W. Tatarkiewicz, WBforia yi'/ozo/h', t. h Warszawa 1988, s. 203.
^Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 28.
^ H. S t e r n, Jzfaka ^i'zaatyâyka, Warszawa !975, s. ł85-186, 223; A. F a I u d y, Maiar-
jfwo Tazanty/Bkie, Warszawa ]982, s. 3.
^Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 18.
^ 1. Kłosińska, Jztaka N'zanty?M:a, Warszawa 1975, s. 156-157 podaje przykłady
kościołów tego okresu: Milesevej, Peciu, Studenicy.
^W. D. Lichaczewa, 7zo&razdelMO/'e zYka^zwo IVz'zazzzz'z w epoc/za Paleo/ogow, [w:]
Tća/Zara WzzazzZzz, 73-pz'ezwaja palowzaa 75 w. K 77 A7;'eżz7aaaz*oz7ao/zza Ko/zgrejja WzzazzZz-
zaYzow (<3-75 AwgajZa 7997 goz7a, Moskwa), Moskwa 1991, s. 468-469.