DOI article:
Lorenc, Agnieszka: Przedstawienie aniołów na sklepieniu nawy kaplicy zamkowej w Lublinie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27407#0156
152
MATERIAŁY
Umieszczone tam symbole czworga zwierząt wspartych na księgach jednoznacznie od-
wołują nas do ewangelistów, nie do istot apokałiptycznych. Również kontekst przed-
stawienia oraz brak atrybutów nie pozwałają na doszukiwanie się uosobienia siedmiu
dni stworzenia w tych postaciach'^.
W przęśle wschodnim na środkowych polach występują jeszcze dwa przedstawienia
- aniołowie w dalmatykach i chimationach, trzymający świece, pełnią możliwą do
jednoznacznej interpretacji funkcję akołitów. Ich służebna postawa oraz - jak wydaje
się - najbliższe ziemi usytuowanie skłaniają do nazwania ich aniołami, istotami
ostatniej kategorii w hierarchii Dionizego. Ruch i akcja nadają im piętno ziemskie'^.
Ich poza e/r /ro/j-tytm/re jest tego uzewnętrznieniem. Są też na przedstawieniu bardziej
niż archaniołowie oddaleni od Etimasii. Stanowią więc zawiązanie i zamknięcie rzeczy-
wistości niebiańskiej, otwierając ją jednocześnie na rzeczywistość ziemską. Ich służba
jest przykładem do naśladowania'^. W dziełach bizantyńskich znajdowały się
przedstawienia ilustrujące anielską posługę w liturgii, np. w kościele Marii Peribleptos
w Mistrze z pierwszej połowy XIV w., gdzie w procesji z darami kroczą aniołowie w
dałmatykach"".
Hierarchiczna struktura nieba zdefiniowana przez Dionizego jako „porządek święty,
wiedzy, działania i upodobnienia do Boskości; ustalony według wartości objawienia
otrzymanego od Boga, w którym istoty anielskie wznoszą się w miarę swoich zdołności
ku Jego naśladowaniu"^', znajduje swoje odbicie w niebiańskiej strukturze przestrzeni
na sklepieniach świątyń bizantyńskich. Ponieważ dekoracja lubelskiej kaplicy niewątpli-
wie wskazuje na powiązania ze sztukę bizantyńską, należy zadać sobie pytanie, jak w
tej strukturze gotyckiego sklepienia artyści starali się przedstawić zasady kanoniczne
zgodnie z porządkiem hierarchii zstępujących i jaką treść niosą one ze sobą.
Wydaje się, że najistotniejszym punktem odniesienia jest przedstawienie Etimasii
- tronu Bożego, na którym znajdują się: czerwona tkanina, gwoździe, księga, włócznia
i gąbka. Znaczenie tronu jako symbolu panowania, obecności Boga i miejsca przygoto-
wanego na Jego powtórne przyjście (mozaika z Sta Maria Maggiore - symbol Pa-
ruzji)^, dodatkowo pogłębionego w tym wypadku poprzez zobrazowanie narzędzi
męki"^, wiąże mającego przyjść Chrystusa i Jego zbawczą rolę. W perspektywie
eschatologicznej przez krwawą ofiarę łączy niebo z ziemią. Ostateczny ceł świata przy-
wołany zostaje poprzez uosobienie na sklepieniu Chrystusa-Zbawiciela.
Jednoznaczną rolę, zgodnie z przypisywaną im funkcją, pełnią tu więc cherubiny
unoszące tron Boży, stanowiące jego podnóżek i oddające Bogu nieustannie cześć. Dla
M. T. D'A 1 v e r n y, Lej Ange.! et /ej Jotrrj, „Cahiers Archéologique", 9(1957),
s. 271-300.
'"Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 36
K. A. W i r t h, Enge/, [w:] Rea/Zetc/kon zar DeuMcZten EMMjfgejc/nc/tte, t. 5, red. K. A.
Wirth, Stuttgart 1967, s. 359-360.
2" K ł o s i ń s k a, dz. cyt., s. 170.
"'Denis L 'A e r o p a g i t, dz. cyt., s. 103.
""D. Forstner OSB, RwZat jy/n&o/iÆi c/trzejctÿa/Mde/, Warszawa 1990, s. 431.
"" Narzędzia męki zaczynają pojawiać się dopiero w X w., por. Różycka-Bryzek,
dz. cyt., s. 41.
MATERIAŁY
Umieszczone tam symbole czworga zwierząt wspartych na księgach jednoznacznie od-
wołują nas do ewangelistów, nie do istot apokałiptycznych. Również kontekst przed-
stawienia oraz brak atrybutów nie pozwałają na doszukiwanie się uosobienia siedmiu
dni stworzenia w tych postaciach'^.
W przęśle wschodnim na środkowych polach występują jeszcze dwa przedstawienia
- aniołowie w dalmatykach i chimationach, trzymający świece, pełnią możliwą do
jednoznacznej interpretacji funkcję akołitów. Ich służebna postawa oraz - jak wydaje
się - najbliższe ziemi usytuowanie skłaniają do nazwania ich aniołami, istotami
ostatniej kategorii w hierarchii Dionizego. Ruch i akcja nadają im piętno ziemskie'^.
Ich poza e/r /ro/j-tytm/re jest tego uzewnętrznieniem. Są też na przedstawieniu bardziej
niż archaniołowie oddaleni od Etimasii. Stanowią więc zawiązanie i zamknięcie rzeczy-
wistości niebiańskiej, otwierając ją jednocześnie na rzeczywistość ziemską. Ich służba
jest przykładem do naśladowania'^. W dziełach bizantyńskich znajdowały się
przedstawienia ilustrujące anielską posługę w liturgii, np. w kościele Marii Peribleptos
w Mistrze z pierwszej połowy XIV w., gdzie w procesji z darami kroczą aniołowie w
dałmatykach"".
Hierarchiczna struktura nieba zdefiniowana przez Dionizego jako „porządek święty,
wiedzy, działania i upodobnienia do Boskości; ustalony według wartości objawienia
otrzymanego od Boga, w którym istoty anielskie wznoszą się w miarę swoich zdołności
ku Jego naśladowaniu"^', znajduje swoje odbicie w niebiańskiej strukturze przestrzeni
na sklepieniach świątyń bizantyńskich. Ponieważ dekoracja lubelskiej kaplicy niewątpli-
wie wskazuje na powiązania ze sztukę bizantyńską, należy zadać sobie pytanie, jak w
tej strukturze gotyckiego sklepienia artyści starali się przedstawić zasady kanoniczne
zgodnie z porządkiem hierarchii zstępujących i jaką treść niosą one ze sobą.
Wydaje się, że najistotniejszym punktem odniesienia jest przedstawienie Etimasii
- tronu Bożego, na którym znajdują się: czerwona tkanina, gwoździe, księga, włócznia
i gąbka. Znaczenie tronu jako symbolu panowania, obecności Boga i miejsca przygoto-
wanego na Jego powtórne przyjście (mozaika z Sta Maria Maggiore - symbol Pa-
ruzji)^, dodatkowo pogłębionego w tym wypadku poprzez zobrazowanie narzędzi
męki"^, wiąże mającego przyjść Chrystusa i Jego zbawczą rolę. W perspektywie
eschatologicznej przez krwawą ofiarę łączy niebo z ziemią. Ostateczny ceł świata przy-
wołany zostaje poprzez uosobienie na sklepieniu Chrystusa-Zbawiciela.
Jednoznaczną rolę, zgodnie z przypisywaną im funkcją, pełnią tu więc cherubiny
unoszące tron Boży, stanowiące jego podnóżek i oddające Bogu nieustannie cześć. Dla
M. T. D'A 1 v e r n y, Lej Ange.! et /ej Jotrrj, „Cahiers Archéologique", 9(1957),
s. 271-300.
'"Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 36
K. A. W i r t h, Enge/, [w:] Rea/Zetc/kon zar DeuMcZten EMMjfgejc/nc/tte, t. 5, red. K. A.
Wirth, Stuttgart 1967, s. 359-360.
2" K ł o s i ń s k a, dz. cyt., s. 170.
"'Denis L 'A e r o p a g i t, dz. cyt., s. 103.
""D. Forstner OSB, RwZat jy/n&o/iÆi c/trzejctÿa/Mde/, Warszawa 1990, s. 431.
"" Narzędzia męki zaczynają pojawiać się dopiero w X w., por. Różycka-Bryzek,
dz. cyt., s. 41.