DOI Artikel:
Baranowa, Anna: Wagner, Gesamtkunstwerk i moderniści: w kręgu utopii języka uniwersalnego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27558#0092
90
ANNA BARANOWA
o wiele starszą. Jest być może tak stara, jak skalne sanktuaria w Pech-Merle
i Lascaux, z całą zaś pewnością sięga helleńskich początków teatru* * 3. Jest
jednak rzeczą znamienną, że o ile wcześniej problemu syntezy sztuk na grun-
cie teorii właściwie nie podnoszono4 - lepiej są nam znane owe nieustępliwe
paragone o wyłączność artystycznych dyscyplin - to w wieku XIX przesuwa
się on w centrum zagadnień sztuki i jej filozofii.
Czym tłumaczyć ów Hang zum Gesamtkunstwerk5, który z dzisiejszej
1988, s. 174-175). Natomiast sam Wagner, mimo iż to on niewątpliwie sformułował i wcielił
w życie program Gesamtkunstwerku, terminu tego nie używał. W dziele programowym Das
Kunstwerk der Zukunft (1849), w którym - jak wskazuje Szeemann - po raz pierwszy termin
ten miałby się pojawić, nie zostaje on ani razu wprost użyty. Wagner, który miał niechęć do
precyzyjnych terminów, używa języka opisowego: np. „das gemeinsame Kunstwerk der Zu-
kunft”, „das groBe, allgemeinsame Kunstwerk der Zukunft” (R. Wagner, Das Kunstwerk
der Zukunft, [w:] tenże, Gesammelte Schriften und Dichtungen, t. Ill, Leipzig 1897, s. 50,
63). Zob. także: M. L i n g n e r, Der Ursprung des Gesamtkunstwerkes aus der Unmóglich-
keit „Absoluter Kunst", [w:] Der Hang zum Gesamtkunstwerk, s. 52-54.
3 O rytualnej roli jaskiń prehistorycznych pisze Mieczysław Porębski, powołując się na
współczesnych antropologów: Bataille’a, Leroi-Gourhana, Eliadego (M. Porębski,
Dzieje sztuki w zarysie. Od paleolitu po wieki średnie, t. I, Warszawa 1976, s. 25-27).
O teatrze greckim zob.: A. N i c o 1 1, Dzieje teatru, Warszawa 1977, s. 11-12; a także:
E. S c h u r e, Ryszard Wagner, jego twórczość i ideały, tł. [z francuskiego] E. Węsłowska,
Warszawa 1904, s. 310-312.
4 Por. P. Krakowski, Ku nowej syntezie sztuk, [w:] tenże, O sztuce nowej
i najnowszej. Warszawa 1981, s. 97.
Według Karola Stromengera hasło „union des tous les arts” najwcześniej pojawia się na
gruncie XVIII-wiecznej teorii opery, uznanej ze swej natury za sztukę „syntetyczną”
(K. Stromenger, Teatr Wagnera, Lwów [b.r.], s. 15). Marcel Schneider utrzymuje
natomiast, że dążenie do sztuki całościowej znalazło po raz pierwszy swój wyraz w Troisieme
entretien avec Dorval Diderota - 1757 (M. Schneider, Wagner, Paris 1983, s. 77).
Współcześni historycy sztuki chętnie jednak stosują termin Gesamtkunstwerk ex post - na
określenie całościowych zespołów architektoniczno-malarsko-rzeźbiarskich w różnych epokach
historycznych, np. hierarchiczny układ monumentalnego malarstwa bizantyńskiego, barokowe
programy dekoracji (W. Hofmann, Zagadnienia analizy strukturalnej, [w:] Pojęcia,
problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów uczonych europej-
skich i amerykańskich, wybrał, przekłady przejrzał, wstępem opatrzył J. Białostocki, Warszawa
1976, s. 531); jako Gesamtkunstwerk określane są również rokokowe zespoły dekoracyjne
(J. Białostocki, Rokoko: ornament, styl i postawa, [w:] tenże, Refleksje i syntezy
ze świata sztuki. Warszawa 1978, s. 176), a przede wszystkim przytaczany tam H. S e d 1 -
m a y r, Das Gesamtkunstwerk, [w:] tenże, Europaisches Rokoko. Kunst und Kultur des
18. Jahrhunderts, Miinchen 1958, s. 26-29.
5 Taki tytuł nosiła głośna wystawa Haralda Szeemanna (Ziirich - Dusseldorf - Wien; luty-
-listopad 1983), który dokonuje ambitnego przeglądu przejawów Gesamtkunstwerku w sztuce
europejskiej od początku XIX wieku (omówienie tej wystawy dają m.in.: S. Michalski,
Der Hang zum Gesamtkunstwerk. Europaische Utopień seit 1800, „Biuletyn Historii Sztuki”,
ANNA BARANOWA
o wiele starszą. Jest być może tak stara, jak skalne sanktuaria w Pech-Merle
i Lascaux, z całą zaś pewnością sięga helleńskich początków teatru* * 3. Jest
jednak rzeczą znamienną, że o ile wcześniej problemu syntezy sztuk na grun-
cie teorii właściwie nie podnoszono4 - lepiej są nam znane owe nieustępliwe
paragone o wyłączność artystycznych dyscyplin - to w wieku XIX przesuwa
się on w centrum zagadnień sztuki i jej filozofii.
Czym tłumaczyć ów Hang zum Gesamtkunstwerk5, który z dzisiejszej
1988, s. 174-175). Natomiast sam Wagner, mimo iż to on niewątpliwie sformułował i wcielił
w życie program Gesamtkunstwerku, terminu tego nie używał. W dziele programowym Das
Kunstwerk der Zukunft (1849), w którym - jak wskazuje Szeemann - po raz pierwszy termin
ten miałby się pojawić, nie zostaje on ani razu wprost użyty. Wagner, który miał niechęć do
precyzyjnych terminów, używa języka opisowego: np. „das gemeinsame Kunstwerk der Zu-
kunft”, „das groBe, allgemeinsame Kunstwerk der Zukunft” (R. Wagner, Das Kunstwerk
der Zukunft, [w:] tenże, Gesammelte Schriften und Dichtungen, t. Ill, Leipzig 1897, s. 50,
63). Zob. także: M. L i n g n e r, Der Ursprung des Gesamtkunstwerkes aus der Unmóglich-
keit „Absoluter Kunst", [w:] Der Hang zum Gesamtkunstwerk, s. 52-54.
3 O rytualnej roli jaskiń prehistorycznych pisze Mieczysław Porębski, powołując się na
współczesnych antropologów: Bataille’a, Leroi-Gourhana, Eliadego (M. Porębski,
Dzieje sztuki w zarysie. Od paleolitu po wieki średnie, t. I, Warszawa 1976, s. 25-27).
O teatrze greckim zob.: A. N i c o 1 1, Dzieje teatru, Warszawa 1977, s. 11-12; a także:
E. S c h u r e, Ryszard Wagner, jego twórczość i ideały, tł. [z francuskiego] E. Węsłowska,
Warszawa 1904, s. 310-312.
4 Por. P. Krakowski, Ku nowej syntezie sztuk, [w:] tenże, O sztuce nowej
i najnowszej. Warszawa 1981, s. 97.
Według Karola Stromengera hasło „union des tous les arts” najwcześniej pojawia się na
gruncie XVIII-wiecznej teorii opery, uznanej ze swej natury za sztukę „syntetyczną”
(K. Stromenger, Teatr Wagnera, Lwów [b.r.], s. 15). Marcel Schneider utrzymuje
natomiast, że dążenie do sztuki całościowej znalazło po raz pierwszy swój wyraz w Troisieme
entretien avec Dorval Diderota - 1757 (M. Schneider, Wagner, Paris 1983, s. 77).
Współcześni historycy sztuki chętnie jednak stosują termin Gesamtkunstwerk ex post - na
określenie całościowych zespołów architektoniczno-malarsko-rzeźbiarskich w różnych epokach
historycznych, np. hierarchiczny układ monumentalnego malarstwa bizantyńskiego, barokowe
programy dekoracji (W. Hofmann, Zagadnienia analizy strukturalnej, [w:] Pojęcia,
problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów uczonych europej-
skich i amerykańskich, wybrał, przekłady przejrzał, wstępem opatrzył J. Białostocki, Warszawa
1976, s. 531); jako Gesamtkunstwerk określane są również rokokowe zespoły dekoracyjne
(J. Białostocki, Rokoko: ornament, styl i postawa, [w:] tenże, Refleksje i syntezy
ze świata sztuki. Warszawa 1978, s. 176), a przede wszystkim przytaczany tam H. S e d 1 -
m a y r, Das Gesamtkunstwerk, [w:] tenże, Europaisches Rokoko. Kunst und Kultur des
18. Jahrhunderts, Miinchen 1958, s. 26-29.
5 Taki tytuł nosiła głośna wystawa Haralda Szeemanna (Ziirich - Dusseldorf - Wien; luty-
-listopad 1983), który dokonuje ambitnego przeglądu przejawów Gesamtkunstwerku w sztuce
europejskiej od początku XIX wieku (omówienie tej wystawy dają m.in.: S. Michalski,
Der Hang zum Gesamtkunstwerk. Europaische Utopień seit 1800, „Biuletyn Historii Sztuki”,