DOI Artikel:
Kitowska-Łysiak, Małgorzata: Antoni Kamieński - ilustrator "ukochanej książki pokolenia"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27562#0178
176
MAŁGORZATA KITOWSKA-ŁYSIAK
dopiero on tłumaczy sens konkretnych przedstawień. Dopiero wtedy język
„symboli” zastosowanych przez Kamieńskiego staje się zrozumiały. Okazuje
się zatem, że ilustracje do Szkiców nie mogą funkcjonować samoistnie, gdyż
ich najgłębsze znaczenie pozostaje w oderwaniu od nich nieodgadnione. To
literatura decyduje o memoratywnej wymowie większości z nich, o tym, że
są odbierane jako dzieła rozpamiętujące martyrologię narodu polskiego; lite-
ratura konkretyzuje zobrazowane zdarzenia: czasowo i przestrzennie, histo-
rycznie i geograficznie, a nawet nadaje im „paradokumentalny” charakter.
Czy znaczy to, że ilustracje stają się dzięki Szkicom bogatsze? Raczej nie -
oglądane wespół z lekturą prozy Szymańskiego tracą jedynie swoją wyłącznie
indywidualną perspektywę, są innym dziełem sztuki, odwołującym się do
doświadczenia wspólnotowego, powszechniejszego.
Kamieński dobrze zatem wywiązał się ze swojego zadania. Można sądzić
jednak, że nie przyszło mu to łatwo. Jego artystyczne ambicje sięgały bo-
wiem wyżej. Kształcił się początkowo w zakresie malarstwa, pragnął być
rzeźbiarzem, a ostatecznie został rysownikiem16. Był jednym z najważniej-
szych współpracowników „Tygodnika Ilustrowanego”, ale uznanie dla doko-
nań ilustratorskich nie zaspokajało jego dążeń do pozostawienia po sobie
dorobku bardziej samodzielnego. W każdym zaś razie nie zamierzał wykony-
wać rysunków wyłącznie na zamówienia. Chciał, aby to, co robi zachowało
indywidualne piętno, „marzył o ‘wielkich ideowych kompozycjach, o szero-
kich cyklach à la Grottger’, w których pragnął wypowiedzieć swoje poglądy
na życie i sztukę”17. Biografowie podkreślają jego zainteresowania tematyką
„alegoryczno-symboliczną”1S. Ale uznanie krytyki znalazły jego umiejętnoś-
ci szczególne: Ignacy Matuszewski pisał, że „to kojarzenie realizmu z alego-
rią nadaje dziełom Kamieńskiego oryginalny i indywidualny charakter”19.
W Szkicach nie widać tego zbyt wyraźnie. Kamieński - jak zaznaczyłam -
trzyma się raczej tekstu literackiego, ulegając konwencji obrazowania realis-
tycznego, którą przekracza niekiedy, zmierzając w kierunku bardziej owej
„symboliki nastroju” niż alegorii. Warto jednak pamiętać, że niemal jedno-
cześnie powstają takie jego prace, jak: Niedokończone dzieło (1895), Figlarze
{Na cmentarzyskach, około 1896), Pieśń o miłości (około 1897), Pieśń o trzy-
16 Pisze o tym J. Wiercińska w artykule Antoni Kamieński (s. 146-147).
17 I. Matuszewski, Antoni Kamieński, „Tygodnik Ilustrowany” 1902, nr 9,
s. 163-164.
18 J o d ł o w s k a, Kamieński Antoni, s. 525.
19 Matuszewski, Antoni Kamieński, s. 164.
MAŁGORZATA KITOWSKA-ŁYSIAK
dopiero on tłumaczy sens konkretnych przedstawień. Dopiero wtedy język
„symboli” zastosowanych przez Kamieńskiego staje się zrozumiały. Okazuje
się zatem, że ilustracje do Szkiców nie mogą funkcjonować samoistnie, gdyż
ich najgłębsze znaczenie pozostaje w oderwaniu od nich nieodgadnione. To
literatura decyduje o memoratywnej wymowie większości z nich, o tym, że
są odbierane jako dzieła rozpamiętujące martyrologię narodu polskiego; lite-
ratura konkretyzuje zobrazowane zdarzenia: czasowo i przestrzennie, histo-
rycznie i geograficznie, a nawet nadaje im „paradokumentalny” charakter.
Czy znaczy to, że ilustracje stają się dzięki Szkicom bogatsze? Raczej nie -
oglądane wespół z lekturą prozy Szymańskiego tracą jedynie swoją wyłącznie
indywidualną perspektywę, są innym dziełem sztuki, odwołującym się do
doświadczenia wspólnotowego, powszechniejszego.
Kamieński dobrze zatem wywiązał się ze swojego zadania. Można sądzić
jednak, że nie przyszło mu to łatwo. Jego artystyczne ambicje sięgały bo-
wiem wyżej. Kształcił się początkowo w zakresie malarstwa, pragnął być
rzeźbiarzem, a ostatecznie został rysownikiem16. Był jednym z najważniej-
szych współpracowników „Tygodnika Ilustrowanego”, ale uznanie dla doko-
nań ilustratorskich nie zaspokajało jego dążeń do pozostawienia po sobie
dorobku bardziej samodzielnego. W każdym zaś razie nie zamierzał wykony-
wać rysunków wyłącznie na zamówienia. Chciał, aby to, co robi zachowało
indywidualne piętno, „marzył o ‘wielkich ideowych kompozycjach, o szero-
kich cyklach à la Grottger’, w których pragnął wypowiedzieć swoje poglądy
na życie i sztukę”17. Biografowie podkreślają jego zainteresowania tematyką
„alegoryczno-symboliczną”1S. Ale uznanie krytyki znalazły jego umiejętnoś-
ci szczególne: Ignacy Matuszewski pisał, że „to kojarzenie realizmu z alego-
rią nadaje dziełom Kamieńskiego oryginalny i indywidualny charakter”19.
W Szkicach nie widać tego zbyt wyraźnie. Kamieński - jak zaznaczyłam -
trzyma się raczej tekstu literackiego, ulegając konwencji obrazowania realis-
tycznego, którą przekracza niekiedy, zmierzając w kierunku bardziej owej
„symboliki nastroju” niż alegorii. Warto jednak pamiętać, że niemal jedno-
cześnie powstają takie jego prace, jak: Niedokończone dzieło (1895), Figlarze
{Na cmentarzyskach, około 1896), Pieśń o miłości (około 1897), Pieśń o trzy-
16 Pisze o tym J. Wiercińska w artykule Antoni Kamieński (s. 146-147).
17 I. Matuszewski, Antoni Kamieński, „Tygodnik Ilustrowany” 1902, nr 9,
s. 163-164.
18 J o d ł o w s k a, Kamieński Antoni, s. 525.
19 Matuszewski, Antoni Kamieński, s. 164.