DOI Artikel:
Markowska, Anna: Wyprowadzenie z piekła: o sztuce Jonasza Sterna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27562#0262
260
ANNA MARKOWSKA
arcydzieła - cykl asamblaży ze skór rybich, koścbi siatek, m.in.: Węgorze nie
wracają z 1965 r., Cień nocy z 1967 r., Ryby, które nie chciały pływać
z 1967 r. W niektórych dziełach upraszcza kompozycję, używając samych
kości zwierzęcych i jednolitego koloru; ma to miejsce np. w Tablicy czerwo-
nej z 1971 r., Strefach z 1974 r. czy w Siadach kanibala z 1974 r.
Stern urodził się w Kałuszu, mieście, ogłoszonym podczas wojny przez
Niemców miastem bez Żydów; gdzie z populacji 7 tysięcy osób ocalało osta-
tecznie 17 ludzi, czyli ćwierć procenta całej ludności2. Stern, zamieszkały
od 1928 r. w Krakowie, po wybuchu II wojny światowej ewakuuje się do
Lwowa. Po wkroczeniu tam Niemców zmuszony jest do przeniesienia się do
getta. 20 maja 1943 r., deportowany do obozu zagłady w Bełżcu, ucieka
z pociągu - transportu ludzi do komór gazowych i, nie mając innych możli-
wości schronienia, wraca do getta. Powtórnie aresztowany przez Niemców
przy ostatecznej likwidacji getta lwowskiego, zostaje przeznaczony do roz-
strzelania. 1 czerwca 1943 r., podczas egzekucji nad dołem - grobem w wą-
wozie janowskim, w niewiadomy dla siebie samego sposób upada w przepaść,
żywy wśród rozstrzelanych. W nocy udaje mu się wydostać spod stosu mart-
wych ciał i uciec z miejsca zagłady. Niemcy podczas zabijania byli pijani.
Dano im na przydział bimber i wino, by się łatwiej uporali z zastrzeleniem
prawie pięciu tysięcy ludzi. Na wzgórzu, w słońcu, połyskiwało wiele butelek
po alkoholu. „Stałem nagi, wyschnięty. Wnet się stanie. Widzę jeszcze, ale
nikt mnie więcej nie zobaczy, a ja też więcej słońca nie zobaczę”3.
Latem 1964 r. artysta jedzie do Lwowa i ogląda miejsce swej egzekucji
i cudownego ocalenia w wąwozie janowskim. Nie pozostaje to bez wpływu
na jego twórczość; ale poruszający obraz Dól ( dziś w Muzeum Narodowym
w Krakowie) powstaje nieco wcześniej, jeszcze wiosną.
Trwałość i przemiana. Kościane i rybie cykle Sterna są
medytacją pośród natury nad przemianą: nad tym, co trwałe, a co zmienne,
co pozostaje, a co ulega przeobrażeniu i destrukcji; wynikają z odczuwania
pokrewieństwa, eksponując prawdę nie do pojęcia na sposób dyskursywny.
Dwa bodaj najsłynniejsze cykle malarskie, powstałe w wyniku obcowania
z przyrodą, to Nenufary Claude’a Moneta oraz Góra św. Wiktorii Paula
Cézanne’a. Choć nenufary istniały i przed Monetem, to istniały chyba po to
2 E t t i n g e r, Kałusz - Nasze rodzinne miasto. Spojrzenie ogólne - cyt. za katalogiem
wystawy w Galerii Starmach 1997.
-1 Z notatek Jonasza Sterna; za katalogiem wystawy w Galerii Studio, 1993.
ANNA MARKOWSKA
arcydzieła - cykl asamblaży ze skór rybich, koścbi siatek, m.in.: Węgorze nie
wracają z 1965 r., Cień nocy z 1967 r., Ryby, które nie chciały pływać
z 1967 r. W niektórych dziełach upraszcza kompozycję, używając samych
kości zwierzęcych i jednolitego koloru; ma to miejsce np. w Tablicy czerwo-
nej z 1971 r., Strefach z 1974 r. czy w Siadach kanibala z 1974 r.
Stern urodził się w Kałuszu, mieście, ogłoszonym podczas wojny przez
Niemców miastem bez Żydów; gdzie z populacji 7 tysięcy osób ocalało osta-
tecznie 17 ludzi, czyli ćwierć procenta całej ludności2. Stern, zamieszkały
od 1928 r. w Krakowie, po wybuchu II wojny światowej ewakuuje się do
Lwowa. Po wkroczeniu tam Niemców zmuszony jest do przeniesienia się do
getta. 20 maja 1943 r., deportowany do obozu zagłady w Bełżcu, ucieka
z pociągu - transportu ludzi do komór gazowych i, nie mając innych możli-
wości schronienia, wraca do getta. Powtórnie aresztowany przez Niemców
przy ostatecznej likwidacji getta lwowskiego, zostaje przeznaczony do roz-
strzelania. 1 czerwca 1943 r., podczas egzekucji nad dołem - grobem w wą-
wozie janowskim, w niewiadomy dla siebie samego sposób upada w przepaść,
żywy wśród rozstrzelanych. W nocy udaje mu się wydostać spod stosu mart-
wych ciał i uciec z miejsca zagłady. Niemcy podczas zabijania byli pijani.
Dano im na przydział bimber i wino, by się łatwiej uporali z zastrzeleniem
prawie pięciu tysięcy ludzi. Na wzgórzu, w słońcu, połyskiwało wiele butelek
po alkoholu. „Stałem nagi, wyschnięty. Wnet się stanie. Widzę jeszcze, ale
nikt mnie więcej nie zobaczy, a ja też więcej słońca nie zobaczę”3.
Latem 1964 r. artysta jedzie do Lwowa i ogląda miejsce swej egzekucji
i cudownego ocalenia w wąwozie janowskim. Nie pozostaje to bez wpływu
na jego twórczość; ale poruszający obraz Dól ( dziś w Muzeum Narodowym
w Krakowie) powstaje nieco wcześniej, jeszcze wiosną.
Trwałość i przemiana. Kościane i rybie cykle Sterna są
medytacją pośród natury nad przemianą: nad tym, co trwałe, a co zmienne,
co pozostaje, a co ulega przeobrażeniu i destrukcji; wynikają z odczuwania
pokrewieństwa, eksponując prawdę nie do pojęcia na sposób dyskursywny.
Dwa bodaj najsłynniejsze cykle malarskie, powstałe w wyniku obcowania
z przyrodą, to Nenufary Claude’a Moneta oraz Góra św. Wiktorii Paula
Cézanne’a. Choć nenufary istniały i przed Monetem, to istniały chyba po to
2 E t t i n g e r, Kałusz - Nasze rodzinne miasto. Spojrzenie ogólne - cyt. za katalogiem
wystawy w Galerii Starmach 1997.
-1 Z notatek Jonasza Sterna; za katalogiem wystawy w Galerii Studio, 1993.