DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Ołtarz główny w Gdańskim Kościele Mariackim: problematyka badawcza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27562#0322
320
KOMUNIKATY
W 1517 r. ukończone dzieło zajęło miejsce poprzedniego ołtarza głównego, który
przeniesiono do kościoła w Wocławach* 2.
Nowy, wielki ołtarz składa się z rzeźbionej szafy z przedstawieniem Koronacji
NMP oraz trzech par skrzydeł. Pierwsza para skrzydeł ruchomych na awersach za-
wiera stojące na postumentach rzeźby świętych, a na rewersach płaskorzeźbione
kwatery ukazujące sceny z życia Chrystusa i Maryi: Prezentacja Maryń w świątyni,
Zwiastowanie, Nawiedzenie, Adoracja Dzieciątka, Pokłon Trzech Króli, Dwunasto-
letni Jezus w świątyni, Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się Matce, Zesłanie
Ducha Świętego i Zaśnięcie Maryi. Malowane, ruchome skrzydła ukazują na awer-
sach, na czterech kwaterach podzielonych pionowo fantazyjnymi kolumnami z alego-
rycznymi przedstawieniami personifikacji cnót, rzymskich trybunów, amorów, gracje,
osiem scen z przewagą tematyki pasyjnej: Ucieczka do Egiptu, Dwunastoletni Jezus
w świątyni, Chrystus żegnający się z Matką, Ecce Homo, Niesienie krzyża, Ukrzyżo-
wanie, (il. 1) Zdjęcie z krzyża i Zmartwychwstanie. Rewersy tych skrzydeł również
zawierają osiem scen prezentujących głównie życie Maryi: Odrzucenie ofiary Joachi-
ma, Zwiastowanie Joachimowi, Spotkanie przy Złotej Bramie, Narodziny NMP, Pre-
zentacja Maryi w świątyni, Zaślubiny NMP, Święty Józef przy pracy i Święta Rodzina
w Egipcie, (il. 2) Trzecia, nieruchoma para skrzydeł ukazuje na awersach sceny
z dzieciństwa Jezusa. Obramienia każdej kwatery stanowią przedstawienia alego-
ryczne. Scenie Zwiastowania towarzyszą postaci dwóch amorów i personifikacje
cnót: Spes, Fides i Tepmerantia, Obrzezaniu - personifikacje planet ze znakami
zodiaku: Mars z Baranem i Skorpionem, Saturn z Koziorożcem i Wodnikiem, Wenus
z Bykiem i Wagą, Słońce z Lwem. Adorację Dzieciątka flankują dwa amory, Jowisz
ze Strzelcem i Rybami, Merkury z Bliźniętami i Panną, Księżyc z Rakiem, a Pokłon
trzech Króli - dwa amory, Prudentia, Caritas, Justitia i Fortitudo (il. 3). Na rewer-
sach znajdują się cztery przedstawienia: Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się
Matce, Noli me tangere, Niewierny Tomasz i Zesłanie Ducha Świętego. Na zwieńcze-
niach skrzydeł malowanych widać cztery postaci proroków starotestamentowych.
Predella zawierała trzy obrazy: Gloryfikację NMP, Ścięcie świętego Jana Chrzciciela
i Świętego Jana Ewangelistę gotowanego w oleju. Ołtarz posiadał bogate zwieńczenie
z figurą Matki Boskiej Apokaliptycznej (obecnie w Kaplicy Sierakowskich w Waple-
wie), a także dwa mosiężne lichtarze. Olśniewał on ówczesnych mieszczan swą
wielkością i blaskiem złoconych partii rzeźbiarskich.
W 1539 r. Mistrz Merten namalował jeszcze dziesięć obrazów, które przykryły
odwrocie ołtarza. Obrazy te - poza jednym przedstawiającym Esterę orędującą za
swym ludem - spłonęły podczas II wojny światowej. Ponieważ po pierwsze pocho-
dziły z innego czasu, po drugie różniły się pod względem merytorycznym, gdyż
powstały już w okresie panowania w mieście idei reformacyjnych i odbiegały od
Einfluss, Danzig 1938, s. 17, podaje w wątpliwość wykonanie prac rzeźbiarskich przez Mistrza
Michała; J. Łosik (Treści ideowe i artystyczne skrzydeł malowanych ołtarza głównego kościoła
p. w. N. M. P. w Gdańsku, Poznań 1976, s. 3, 15, mps.) sugeruje, iż części rzeźbione ołtarza
zostały wykonane w innym, nie znanym warsztacie.
2 Ołtarz ten spłonął podczas pożaru kościoła w 1729 r.
KOMUNIKATY
W 1517 r. ukończone dzieło zajęło miejsce poprzedniego ołtarza głównego, który
przeniesiono do kościoła w Wocławach* 2.
Nowy, wielki ołtarz składa się z rzeźbionej szafy z przedstawieniem Koronacji
NMP oraz trzech par skrzydeł. Pierwsza para skrzydeł ruchomych na awersach za-
wiera stojące na postumentach rzeźby świętych, a na rewersach płaskorzeźbione
kwatery ukazujące sceny z życia Chrystusa i Maryi: Prezentacja Maryń w świątyni,
Zwiastowanie, Nawiedzenie, Adoracja Dzieciątka, Pokłon Trzech Króli, Dwunasto-
letni Jezus w świątyni, Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się Matce, Zesłanie
Ducha Świętego i Zaśnięcie Maryi. Malowane, ruchome skrzydła ukazują na awer-
sach, na czterech kwaterach podzielonych pionowo fantazyjnymi kolumnami z alego-
rycznymi przedstawieniami personifikacji cnót, rzymskich trybunów, amorów, gracje,
osiem scen z przewagą tematyki pasyjnej: Ucieczka do Egiptu, Dwunastoletni Jezus
w świątyni, Chrystus żegnający się z Matką, Ecce Homo, Niesienie krzyża, Ukrzyżo-
wanie, (il. 1) Zdjęcie z krzyża i Zmartwychwstanie. Rewersy tych skrzydeł również
zawierają osiem scen prezentujących głównie życie Maryi: Odrzucenie ofiary Joachi-
ma, Zwiastowanie Joachimowi, Spotkanie przy Złotej Bramie, Narodziny NMP, Pre-
zentacja Maryi w świątyni, Zaślubiny NMP, Święty Józef przy pracy i Święta Rodzina
w Egipcie, (il. 2) Trzecia, nieruchoma para skrzydeł ukazuje na awersach sceny
z dzieciństwa Jezusa. Obramienia każdej kwatery stanowią przedstawienia alego-
ryczne. Scenie Zwiastowania towarzyszą postaci dwóch amorów i personifikacje
cnót: Spes, Fides i Tepmerantia, Obrzezaniu - personifikacje planet ze znakami
zodiaku: Mars z Baranem i Skorpionem, Saturn z Koziorożcem i Wodnikiem, Wenus
z Bykiem i Wagą, Słońce z Lwem. Adorację Dzieciątka flankują dwa amory, Jowisz
ze Strzelcem i Rybami, Merkury z Bliźniętami i Panną, Księżyc z Rakiem, a Pokłon
trzech Króli - dwa amory, Prudentia, Caritas, Justitia i Fortitudo (il. 3). Na rewer-
sach znajdują się cztery przedstawienia: Chrystus Zmartwychwstały ukazujący się
Matce, Noli me tangere, Niewierny Tomasz i Zesłanie Ducha Świętego. Na zwieńcze-
niach skrzydeł malowanych widać cztery postaci proroków starotestamentowych.
Predella zawierała trzy obrazy: Gloryfikację NMP, Ścięcie świętego Jana Chrzciciela
i Świętego Jana Ewangelistę gotowanego w oleju. Ołtarz posiadał bogate zwieńczenie
z figurą Matki Boskiej Apokaliptycznej (obecnie w Kaplicy Sierakowskich w Waple-
wie), a także dwa mosiężne lichtarze. Olśniewał on ówczesnych mieszczan swą
wielkością i blaskiem złoconych partii rzeźbiarskich.
W 1539 r. Mistrz Merten namalował jeszcze dziesięć obrazów, które przykryły
odwrocie ołtarza. Obrazy te - poza jednym przedstawiającym Esterę orędującą za
swym ludem - spłonęły podczas II wojny światowej. Ponieważ po pierwsze pocho-
dziły z innego czasu, po drugie różniły się pod względem merytorycznym, gdyż
powstały już w okresie panowania w mieście idei reformacyjnych i odbiegały od
Einfluss, Danzig 1938, s. 17, podaje w wątpliwość wykonanie prac rzeźbiarskich przez Mistrza
Michała; J. Łosik (Treści ideowe i artystyczne skrzydeł malowanych ołtarza głównego kościoła
p. w. N. M. P. w Gdańsku, Poznań 1976, s. 3, 15, mps.) sugeruje, iż części rzeźbione ołtarza
zostały wykonane w innym, nie znanym warsztacie.
2 Ołtarz ten spłonął podczas pożaru kościoła w 1729 r.