DOI issue:
I: Z zagadnień teorii sztuki
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Pitagorejska teoria piękna i jej rola w teoriach artystycznych i naukowych doby humanizmu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14269#0038
32
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
4. Wykład teorii harmonii, drzeworyt z dzieła Gafuria De harmonia musicorum instrumentorum
do siebie mają się tak jak 2:3:4, czyli wyrażają proporcje konsonansu muzycznego oktawy rozłożonego
średnią arytmetyczną na kwintę i kwartę. Z kolei Alberti i Palladio, omawiając najstosowniejsze wymiary
pokoi, zalecają m.in. wymiary 1:2, 2:3 i 3:4, czyli proporcje oktawy, kwinty i kwarty, a sposoby wyzna-
czania wysokości wnętrza w stosunku do jego szerokości i długości, postulowane przez Palladia, to średnia
arytmetyczna, geometryczna i harmoniczna. Wreszcie to, co dotyczyło poszczególnych pomieszczeń,
odnosiło się również do całego budynku. „Dom — czytamy u Palladia — nazwać można wygodnym, gdy
stosowny będzie dla osoby mającej w nim zamieszkać i gdy części jego będą rozmieszczone proporcjonal-
nie do całości i do siebie wzajemnie", a na innym miejscu tego samego traktatu o architekturze: ,,Pokoje
duże ze średnimi, a te z małymi powinny być tak rozmieszczone, aby (jak już mówiłem) jedna część bu-
dynku odpowiadała drugiej, i w ten sposób cały korpus budowli zawierać w sobie będzie pewną harmonię
[convenienza] części, która go uczyni w całości pięknym i wdzięcznym"20. Co autor miał tutaj na myśli,
pokazuje najprostszy przykład rozwiązania planu willi zaczerpnięty z jego traktatu, a mianowicie plan
willi Godi-Poito w Lonedo (il. 5). O proporcjach wnętrz tego budynku informują zaznaczone wymiary
podane w stopach. Wielki salon willi miał mieć wymiary 24:36 stóp, czyli 2:3. Osiem małych pokoi
i portyk miały z kolei otrzymać wymiary: 16:24 stóp, czyli również 2:3. Ten sam stosunek liczbowy
2:3, muzycznie kwinta, rządzić miał zatem całym planem budynku.
Problem doskonałych proporcji miał oczywiście zasadnicze znaczenie także dla renesansowej rzeźby,
zdecydowanie antropocentrycznej. Już Grecy przyjmowali, że ciało ludzkie ma matematycznie określone
proporcje. Tego samego zdania byli humanistyczni teoretycy sztuki. W traktacie De divina proportione
Luca Pacioli czytamy: „Najpierw mówić będziemy o proporcjach człowieka, bo z ludzkiego ciała wy-
wodzą się wszystkie miary z ich nazwami i w nim znaleźć można wszelkie rodzaje proporcji i proporcjo-
20 A. Palladio, Cztery księgi o architekturze, Warszawa 1955, s. 75, 76.
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
4. Wykład teorii harmonii, drzeworyt z dzieła Gafuria De harmonia musicorum instrumentorum
do siebie mają się tak jak 2:3:4, czyli wyrażają proporcje konsonansu muzycznego oktawy rozłożonego
średnią arytmetyczną na kwintę i kwartę. Z kolei Alberti i Palladio, omawiając najstosowniejsze wymiary
pokoi, zalecają m.in. wymiary 1:2, 2:3 i 3:4, czyli proporcje oktawy, kwinty i kwarty, a sposoby wyzna-
czania wysokości wnętrza w stosunku do jego szerokości i długości, postulowane przez Palladia, to średnia
arytmetyczna, geometryczna i harmoniczna. Wreszcie to, co dotyczyło poszczególnych pomieszczeń,
odnosiło się również do całego budynku. „Dom — czytamy u Palladia — nazwać można wygodnym, gdy
stosowny będzie dla osoby mającej w nim zamieszkać i gdy części jego będą rozmieszczone proporcjonal-
nie do całości i do siebie wzajemnie", a na innym miejscu tego samego traktatu o architekturze: ,,Pokoje
duże ze średnimi, a te z małymi powinny być tak rozmieszczone, aby (jak już mówiłem) jedna część bu-
dynku odpowiadała drugiej, i w ten sposób cały korpus budowli zawierać w sobie będzie pewną harmonię
[convenienza] części, która go uczyni w całości pięknym i wdzięcznym"20. Co autor miał tutaj na myśli,
pokazuje najprostszy przykład rozwiązania planu willi zaczerpnięty z jego traktatu, a mianowicie plan
willi Godi-Poito w Lonedo (il. 5). O proporcjach wnętrz tego budynku informują zaznaczone wymiary
podane w stopach. Wielki salon willi miał mieć wymiary 24:36 stóp, czyli 2:3. Osiem małych pokoi
i portyk miały z kolei otrzymać wymiary: 16:24 stóp, czyli również 2:3. Ten sam stosunek liczbowy
2:3, muzycznie kwinta, rządzić miał zatem całym planem budynku.
Problem doskonałych proporcji miał oczywiście zasadnicze znaczenie także dla renesansowej rzeźby,
zdecydowanie antropocentrycznej. Już Grecy przyjmowali, że ciało ludzkie ma matematycznie określone
proporcje. Tego samego zdania byli humanistyczni teoretycy sztuki. W traktacie De divina proportione
Luca Pacioli czytamy: „Najpierw mówić będziemy o proporcjach człowieka, bo z ludzkiego ciała wy-
wodzą się wszystkie miary z ich nazwami i w nim znaleźć można wszelkie rodzaje proporcji i proporcjo-
20 A. Palladio, Cztery księgi o architekturze, Warszawa 1955, s. 75, 76.