Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

PITAGOREJSKA TEORIA PIĘKNA

37

ności w świecie dostępnym zmysłami, jest właśnie ц.шоч v» wx^viu
po pitagorejsku pojęta proporcja i harmonia. Pi-
tagorejska teoria bowiem była im potrzebna dla
określenia ważnej roli człowieka we wszechświe-
cie. Pojmując, zgodnie z całą tradycją neopla-
tońską jako główny cel człowieka zjednoczenie
jego duszy z jej Boskim źródłem, uznali oni, że
jest to możliwe również na ziemi, choć nie często
i tylko przez krótki moment. Dzieje się to wte-
dy, kiedy koncentracja wewnętrzna przeradza
się w ekstazę. Ekstazę tę nazwał Ficino ,,boskim
szaleństwem" (furor divinus) i wyróżnił cztery
jej stopnie, z których pierwszym jest „boskie sza-
leństwo poety" wywoływane muzyką harmo-
nizującą duszę i w ten sposób przygotowującą
przejście do wyższych stopni „boskiego szaleń-
stwa". Równocześnie, po pitagorejsku, matema-
tycznie pojęta harmonia wszechświata pozwoli-
ła — jak uważano — na częściowe wyzwolenie
człowieka spod praw natury. Skoro makrokos-
mos i mikrokosmos, wszechświat i człowiek, są
skonstruowane na tych samych zasadach propor-
cji, umiejętne i właściwe posługiwanie się dźwię-
kami o proporcjach odpowiadających pOSZCZegÔl-

rvU * r n « » & ■ ж « ;

« mr&v*r%m лет* wr гюгсыиж v%.\<» u
lux »m »ожщт. vixir тхттлтл <

nym ciałom niebieskim, dzięki oddziaływaniu

dźwięków na duszę ludzką, może człowieka ,-„;-_. « — *Ł • *^ - A „X-
poddawać wpływowi dowolnego ciała niebies-
kiego. „Czyż drgająca struna nie wywoła drgania
i dźwięku drugiej odpowiednio dostrojonej?"
mówi Ficino38. To, co dotyczy działania harmo-
nijnych dźwięków muzyki, odnosi się również —
wedle Ficina — do innych harmonijnie sporządzo-
nych rzeczy, jak np. lekarstw, pożywienia, taliz-
manów, przedmiotów i obrazów, a nauką, która
uczy jak tutaj postępować, jest magia naturalna —
magia naturalis. Poświęcił jej Ficino poważną
część swych dzieł. Giovanni Pico delia Miran- 9' Autoportret mîedziorytnikaAugustinaHirschvogela z r. 1548

dola był jej najgorętszym zwolennikiem i apo-
logetą. Wyzwalała ona bowiem człowieka spod nieubłaganego determinizmu astrologii, co więcej czy-
niła go panem świata i uczyła, jak dominować nad światem. Giordano Bruno definiował maga jako
uczonego obdarzonego możnością działania: magus significat kominem sapientem cum virtute agendi39, а Vi-
co, właśnie w imię magii i wolności, jaką ona daje, tak ostro i bezkompromisowo atakował astrologię.

Neoplatońsko-renesansowa koncepcja „boskiego szaleństwa" i magii naturalnej silnie oddziałały rów-
nież na wyobrażenia o twórczości artystycznej i artystach. Pojęcie „boskiego szaleństwa poety" poczęto
w XVI w. rozciągać także na twórczość artystów-plastyków i stało się ono jedną z komponent nowożyt-
nego pojęcia geniuszu, także geniuszu artystycznego. Natomiast koncepcja magii naturalnej, opartej na
zasadach matematycznych proporcji, nadawała dziełom ludzkim, utworom muzyki i sztuki znaczenie
kosmiczne. Była ona zapewne jednym z czynników, które umożliwiły nazwanie artysty „boskim", ii
divino, i uznanie jego twórczości za kreację ad instar dei. Gdy w sztuce średniowiecznej, w nawiązaniu do
znanego wersetu biblijnej księgi Mądrości, przedstawiano niekiedy Boga Ojca w charakterze creatoris

38 Ficino, op. cit., m.in. s. 555, 563.

39 Cyt. wg E. Garin, Magia ed astrologia nella cultura del Rinascimento, [w:] Medioevo e Rinascimento, Bari 1954, s. 152,