Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

RZECZY, ŚWIADOMOŚĆ I NAZWY W ETNOMUZYKOLOGU

51

» 200

fr" p p F~'J i p p F É i p Г Щ j I II

l.Ja - geś - my za - ce - li, to ześ - my po - ze - li.

2. Zo - sta - u)i - ło sie dina kłó - ski la - no - ше - mu na klu - ski.

6. Sandomierskie, dożynkowaf

i"J.=75 Rabato

S7\

AJ, ka-ze-cie nam śpi-шас, ni mo-ze - my zi -m&ć,

-3-

aj, dar-mo bo - li gar - ło, trze-ba go za - ly - шее. Ej!

7. Sandomierskie, światówkaS

(skocna, ćiągnista) ; ogólny charakter przebiegu melodii (spadziste, wiejskie, wysokie, niskie) ; budowa formalna
tekstu słownego (ciągło — wielozwrotkowa, dokładano = doraźne łączenie jednozwrotkowców w cykl;
także opozycja, np. światówka i polna); konkretne gatunki muzyczno-taneczne (w badaniach zasadniczo
nie padały takie określenia, jak taniec dwumiarowy, trójmiarowy, w szczególności jako względy klasyfi-
kacyjne; grupa taneczna, np. światówek, jest zawsze trójmiarowa, ale np. wielkopolskie wiwaty mogą być
trój- lub dwumiarowe, zatem kryterium metrum jest tu nieistotne). Identyfikacji utworów na poziomie
konkretnych melodii lub nieco wyżej w hierarchii grupowania służą: incipit piosenki lub charakterystyczne
słowo występujące w danej piosence (zielono, chmiel, przepiórka), pas taneczne (krzesana po razie, ozwodna),
nazwisko wykonawcy, muzykanta lub śpiewaka (Sabałowa; na Powiślu np. Jakubowskiego, Kolczyńskiego,
Koninów), miejscowość (Kośdeliściańska). Spotyka się nazwy wieloczłonowe, częstsze są jednak nazwy
umownie skrócone do jednego słowa.

Ludowe sposoby grupowania własnej tradycji muzycznej wykazują znaczne różnice w poszczególnych
regionach, ale wahają się w pewnym stopniu także w regionie, co z reguły daje się uzasadnić (np. wiekiem
informatora, stanem zachowania tradycyjnej kultury, infiltracji nowego repertuaru). Niemniej polskie
ludowe grupowania — może z wyjątkiem południowopolskich — w ogólnych zarysach mają szereg
punktów stycznych, nawet jeśli są wyrażone odmiennymi nazwami i dotyczą stylistycznie różnego ma-
teriału. Z punktu widzenia porównawczego może
najbardziej interesujące są takie nazwy, jak leśne na
Kurpiach, polne w Sandomierskiem, wierchowe na
Podhalu, polanowe w Pieninach. Śpiewy objęte tymi
nazwami wykonuje się w pierwotnym założeniu na
otwartej przestrzeni i w sposób odmienny od pozo-
stałego repertuaru lokalnego, zwykle wolniej i z cha-
rakterystyczną, regionalnie zróżnicowaną fonacją
głosową. Związek wyliczonych nazw z charakterys-
tycznym krajobrazem: leśnej — choć dziś mocno
przetrzebionej —Puszczy Zielonej, górskiego Podha-
la, Sandomierskiego o rozległych, uprawnych polach
i licznych polan Beskidu Pienińskiego narzuca się
sam. Można przyjąć, że funkcja śpiewów tych grup
jest zbliżona, choć materiał muzyczny we wszystkich
wspomnianych regionach jest diametralnie różny.
W XIX w. Jan Ernst Smoler, łużycki badacz, zano-
tował w okolicach Budziszyna nazwę pśeźpola, która 13. Sandomierskie, Puszcza Sandomierska, Lubelskie

f Archiwum Folkloru Instytutu Sztuki PAN sygn. tymczasowa D4—3; Skotniki; transkrybował J. Stęszewski.
« Archiwum Folkloru Instytutu Sztuki PAN sygn. 3039—7; Święcica; transkrybowala B. Zwolska.

ŚWIATOWA^

ŚWIATOWA > \-^ j ZAWIŚLAK

3^ŚWIATÓWKA> \ "V POWIŚLAK

ŚPIWA > -1-4 PODWIŚLAJC

WĘDROWA

ч

KL A war.