Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

OZDOBY OBRAZU M.В. CZĘSTOCHOWSKIEJ

217

71. Arma Christi, fragment korony Marii z daru 72. Arma Christi, fragment korony Marii z daru Władysława IV
Władysława IV Wazy przed 1642 г., Polska(?), 2,7x Wazy przed 1642 г., Polskaf?), 2,5x3 cm

x2,8 cm

Osobną grupę biżuterii w obu sukienkach stanowią klejnoty nie najwyższej klasy artystycznej, ale
niemniej reprezentujące dobry poziom złotnictwa, które, jak się wydaje, można by wiązać z warsztatami
polskimi lub w Polsce czynnymi. Do takich zdaje się należeć rubinowa emaliowana ,,sztuka" przedstawia-
jąca Dzieciątko Jezus (il. 24) w wieńcu cierniowym z emblematami Arma Christi (wym. 3,2x2,5 cm),
wymieniona w inwentarzu z 1731 r. jako wotum księżnej Lubomirskicj, wojewodziny sandomierskiej61.
Wydaje się, że zawieszenie to powstać musiało nie później niż w drugiej pol. XVII w., na co wskazywałby
szczególnie kasetonowy sposób oprawy rubinów na wieńcu cierniowym. Z innych ciekawszych przykładów
sztuki złotniczej XVII i XVIII w., które mogłyby uchodzić za wyroby polskie, należy wymienić kilka pier-
ścieni (il. 30), sygnety herbowe z XVII i XVIII w. (il. 29), łańcuchy (ił. 46), rozety (il. 44), brosze i spinki (il. 47,
48), klamry (il. 58, 59), czy wreszcie miniaturowe „sztuczki" z przedstawieniami symbolicznych zwierząt,
ptaków (il. 51, 52) czy owadów (il. 49, 50). Wybijającą się i zwartą grupę w sukience diamentowej stanowi
zespół kilkunastu różnej wielkości rozet (ogniw) diamentowych (il. 54), ozdobionych białą i czarną emalią.
Pochodzą one z pierwszej poł. XVII w. i mają znamiona wczesnego baroku, w Polsce określanego jako
„styl wazowski", którego ulubionym zestawem kolorystycznym były barwy czerni i bieli, tu w połącze-
niu ze złotem. Kolorystycznie i stylowo z zespołem tym wiąże się także kilka mniejszych ogniw łańcucha
(il. 55), komplet sześciu guzów (il. 57) o wym. 2,8x2 cm, ogniwo (il. 56) z emblematami śmierci — trupią
czaszką i krzyżem z wieńcem laurowym (wym. 3,2x2,1 cm) oraz medalion (il. 53) przedstawiający głowę
brodatego mężczyzny z profilu (wym. całości 3,1x2,4 cm, wym. portretu 1,3x1,1 cm), w wysokim
koronkowym kołnierzu. Wyraźnie i starannie wydobyte charakterystyczne rysy twarzy pozwalają roz-
poznać w portretowanym osobę Zygmunta III Wazy, w którym można by więc upatrywać domniema-
nego ofiarodawcy całego, niezwykle bogatego kompletu ozdób stroju męskiego, obejmującego, oprócz
łańcucha, zapewne także noszenie z otoku kapelusza (kolię), a może i guzy, nie odbiegające swoim charakte-
rem od całości kompletu62. Proweniencja tych klejnotów, tu tylko zasygnalizowanych, wymaga jeszcze
szczegółowego opracowania, być może jednak, komplet ów jest dziełem złotników dworskich związa-

61 Archiwum J.G., Revisio Thesauri, 1731, s. 134: ,,Od J.G. Księżny Lubomirskicj wojewodziny sandomirskicj sztuka
rubinowa złota z zielonym i białym szmelcem ad instar korony cierniowej, w której Pan Jezus klęczący przy nim I.N.R.I. pod
kolorami [kolanami] krzyżyk, i insignia Passionis, w koło rubinów dwanaście, pereł trzy".

Wojewodą sandomierskim był wiatach 1729—1735Jerzy Aleksander Lubomirski (zm. 1735), dwukrotnie żonaty: 1° z Joanną
br. v. Starzhausen, 2° z Anielą Teresą Michowską (patrz: Dworzaczek, op. cit.,). Przypuszczalnie z uwagi na datę zapisu cho-
dzić tu może o drugą małżonkę wojewody, Michowską.

62 Zwyczaj ofiarowywania przez królów i panów polskich ozdób stroju znajduje wielokrotnie potwierdzenie w aktach
Archiwum J.G., m. in. patrz cyt. zapiski inwentarzy.