Rocznik Historii Sztuki (10.1974)

SYMBOLIKA PIECZĘCI KOPERNIKA

223

jednak zaledwie kilkuzdaniowe wzmianki, a w za-
kresie interpretacji sensu przedstawienia ograniczano
się do bardzo ogólnikowych i niekiedy sprzecznych
opinii. Niniejsze opracowanie, nic roszczące sobie * 5
bynajmniej pretensji do wyczerpania problematyki
przedmiotu, ma być przede wszystkim próbą odpo-
wiedzi na pytanie, dlaczego Kopernik z wizerunku
tego właśnie antycznego boga uczynił swoje godło.

Jak zauważył Jeremi Wasiutyński, jest rzeczą
charakterystyczną, że Kopernik, odmiennie niż jego
brat, kanonik Andrzej (zm. 1518), nie uznał za sto-
sowne używać herbu spokrewnionego z nim rodu
szlacheckiego von Allenów5 ani też nie wymyślił
sobie specjalnego gmerku, tak jak to np. uczynił
Konrad Celtis. Wybór na godło postaci antycznego . / -

boga mógł być'—jak sądzę — świadomym nawią- г
zaniem do zwyczaju dość rozpowszechnionego w o-
wym czasie wśród niektórych uczonych humanistów. »!v>f*'
Wybitny poeta i krytyk literacki, a zarazem zna- |

komity lekarz i astronom., kolega Kopernika z lat ! ;\ § ffîàf* '

studiów padewskich, Girolamo Fracastoro (1478—

1553), obrał sobie np. za godło wyobrażenie ołtarza - >;

poświęconego Eskulapowi, Apollinowi i Minerwie6. ;* x\- \ _

Godłem Erazma z Rotterdamu był z kolei bóg Ter- ^ " ! \ ■ \

minus, którego wizerunek znajduje się nic tylko na - ą < '* 4 •

kilku portretach i na płycie grobowej niderlandz- '. ,

Него humanisty, lecz także w i eg-o pieczętny m sy g- , T). , rr . . ', -d-,,

& ; ' J & r r 1 } & 1. Pieczęć Kopernika, powiększenie czterokrotne, Bibl.

liccie Z 1520 Г. Nie od rzeczy będzie tutaj przypom- Czartoryskich w Krakowie, rkps 1596, s. 557

nieć, że przedstawienie owego rzymskiego boga

Inni granicznych stało się godłem Erazma w wyniku daru, jaki otrzymał on od swego ucznia i przyja-
ciela Aleksandra Stewarta, naturalnego syna króla Jakuba IV, w czasie wspólnej podróży do Italii
w 1509 г.; a mianowicie antycznej gemmy z wizerunkiem postaci zidentyfikowanej przez ówczesnych
włoskich archcologów-antykwariuszy jako bóg Terminus7. Wreszcie wśród korespondencji kanoników
warmińskich —jak odkrył ostatnio Jerzy Drewnowski — zjawia się w 1520 r. odcisk pieczęci z wyob-
rażeniem Merkurego8. Pojawienie się takiej pieczęci w najbliższym otoczeniu Kopernika można by zatem
uznać za bezpośrednie źródło inspiracji dla wyboru dokonanego przez warmińskiego astronoma gdyby
nie to, że wcale nie mamy pewności, czy Kopernik począł używać swej pieczęci dopiero od 1524 r.

Przyjęcie antycznej czy pseudoantycznej gemmy jako osobistej pieczęci znaleźć może również czę-
ściowe wyjaśnienie w gruntownym klasycznym wykształceniu Kopernika, tłumacza greckich listo

ow

Kopernik, wielki uczony Odrodzenia, Warszawa 1953, s. 28; Б. Leśnodorski, Kopernik — humanista, [w:], Mikołaj Kopernik.
Szkice monograficzne, pod red. J. Hurwica, Warszawa 1965, s. 244—246, oraz — sumujący dotychczasową wiedzę na ten temat
— popularnonaukowy artykuł S.K. Kuczyńskiego, Pieczęć Mikołaja Kopernika,,,Mówią wieki", t. 13, nr 10 (154) z październi-
ka 1970, s. 12—13, a także tegoż, Mikołaja Kopernika sygnet z Apollem, „Biuletyn Numizmatyczny", nr 4 (62), kwie-
cień 1971, s. 69-71.

5 Wasiutyński, op. cit., s. 386.

6 F. Saxl, Pagon Sacrijice in the Italian Renaissance, „Journal of the Warburg Institutc", t. 2: 1939, s. 357 i tabl. 60 с. Por.
także E. Panofsky, Artysta, uczony, geniusz. Uwagi o ,,Renaissance-Dàmmerung", [w:] tegoż, Studia z historii sztuki, Warszawa
1971, s. 168. Na temat znajomości Kopernika z Fracastorem zob. L.A. Birkcnmaj er, op. cit., s. 662, oraz S. Konopka, Mikołaj
Kopernik u'śród lekarzy, [w:] Mikołaj Kopernik. Szkice monograficzne, pod red. J. Hurwica, Warszawa 1965, s. 200.

7 E. Wind, Aenigma Termini, "Journal of the Warburg Institutc", t. 1: 1937—1938, s. 66—69; J. Huizinga, Erazm, War-
szawa 1964, s. 263. Por. także J. Białostocki, Rembrandt s ,,Terminus", ,,Wallraf Richartz Jahrbuch", t. 28: 1966, s. 55, oraz
E. Panofsky, Erasmus and the Visual Arts, "Journal of the Warburg and Courtauld Institutcs", t. 32: 1969, s. 215 i tabl. 23.

8 Informacja ustna od mgr a Drewnowskiego, który pisać będzie na ten temat we wstępie do pełnej edycji listów Kopernika
wchodzącej w skład t. 3 Opera omnia wielkiego astronoma.