DOI Artikel:
Mazurczakowa, Urszula M.: Próba analizy czasu przedstawionego w obrazie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0035
PRÓBA ANALIZY CZASU PRZEDSTAWIONEGO W OBRAZIE
31
zabiegiem czysto formalnym, jakąś mechanicznie powtarzaną sztuczką malarską. Chodzi o sprawy dużo
donioślejsze. Jan van Eyck wydobył w opisany sposób zasadniczą odrębność i zasadniczą więź
pomiędzy sakrum i profanum. Wskazaliśmy na więź. Polega ona na uczestnictwie w sakrum.
Odrębność polega zaś na tym, że malarz postawił nas wobec objawienia, zderzył się z objawieniem,
które pozostało tajemnicą, ponieważ sprawił wszystko w atmosferze czegoś tajemniczego, niewy-
jaśnionego — misterium.
3. ROGER VAN DER WEYDEN «ŚW. ŁUKASZ PORTRETUJĄCY M ADONNE» 133
We wnętrzu, które dzięki loggi otwiera się na krajobraz z miastem i górami, Maria karmi
Dzieciątko, naprzeciwko zaś św. Łukasz sporządza jej wizerunek (il. 8—12). Maria siedzi na stopniu
tronu z rzeźbionym oparciem i dużym baldachimem z bogatej tkaniny zaczepionym o belkę
dachową. Ubrana jest w złotą, brokatową suknię spodnią, na którą nałożoną ma drugą suknię
w kolorze jasnoczerwonym, obszytą wąskim paskiem futra. Wierzchnim jej ubiorem jest ciemno-
niebieski płaszcz brzegiem haftowany złotem 134 Jest to ubiór bardzo obszerny, jego draperie w postaci
ostro łamiących się fałdów rozłożone są na kamiennej posadzce. Maria, pochyliwszy nieco głowę,
jakby nieznacznie się uśmiechając karmi Jezusa, przytrzymywanego prawą ręką. Święty Łukasz przy-
klęknął prawym kolanem na poduszce, jednocześnie lewą nogą wspiera się dla utrzymania równo-
wagi. W lewej ręce trzyma szkicownik, w prawej srebrzyk, którym rysuje twarz Marii 135. Obser-
wując ją bacznie w pochylonej nieco postawie sugeruje tym samym modlitewne skupienie. Typ
ubioru w kolorze bladym oranżowoczerwonym, a także charakterystyczne nakrycie głowy wskazują
na dodatkową jego funkcję jako lekarza 136. Spoza otwartych drzwi sąsiedniego pomieszczenia wy-
suwa się głowa wołu z banderolą, widać także skromne wyposażenie: pulpit, na którym leży
otwarta księga, poniżej natomiast dwie inne, zamknięte 137. Wnętrze, które stanowi pierwszy plan
obrazu, jest niewielkie; jego szerokość odpowiada szerokości loggi podzielonej dwiema kolumien-
kami Pomieszczenie obok jest ukazane w niewielkim fragmencie. Podłogę stanowi kamienna
posadzka złożona z barwnych płytek w kolorze niebieskim, czerwonym i białym. Zadaszenie uwi-
dacznia otwarte wiązanie krokwiowe, oświetlone nieznacznie okrągłym oknem witrażowym. W po-
mieszczeniu bocznym część środkowa okna jest otwarta, w górnej natomiast kwaterze znajduje się
witraż z herbem 139. Wnętrze wyprowadza do niewielkiego ogródka pełnego kwitnących kwiatów,
spośród których rozpoznać można: poziomki, dąbrówkę, srebrzystobiały pięciornik, kilka babek
133 Tablica znajduje się w Bostonie w Muséum of Fine Arts, wykonana została ok. 1435 roku. Pełne opracowanie
daje С. T. Eisler, New England Muséums, (Les Primitifs Flamands: Corpus de la peinturs du XV siècle des Pays-Bas
méridionaux, t. IV), Brussels 1961, s. 71-93. Uzupełnioną bibliografię podaje nowa monografia M. Davies, Rogier van
der Weyden, Milano 1976, s. 192 nn. Uważa się. że obraz został przekazany tylko w replikach, z których najlepszą
jest obraz bostoński. Pozostałe znajdują się w Monachium (Alte Pinakothek), w Leningradzie (Ermitaż) w Kolekcji
Wilczek. Opinie porównujące te obrazy zestawia dokładnie Eisler, op. cit., s. 82-84.
i?4 Opis koloru za Eisler, op. cit., s. 73, 74.
135 Podkreśla się, że św. Łukasz sporządza rysunek. Technikę graficzną omawia: J. Meder. Die Handzeichnung,
Wien 1919, s. 59-84; L. S tout, The Grip of the Artist's Brush, ..Technical Studies in the Fine Arts", t. X, Cambridge
(Mass.) 1941, s. 3 nn. Zob. też Eisler, op. cit.. s. 73.
136 Analogiczne ubiory posiadają Cosma i Damian na obrazie Rogera van der Weyden Medici Madonna, w Staedelsches
Kunstinstitut we Frankfurcie n. Menem. Paralelę tę podkreśla D. Klein, St. Lukas ais Maler der Maria, Berlin
1933. s. 33-39.
137 Panofsky, Early Netherlandisch Painting. s. 252, dostrzega niezwykłość w połączeniu tych dwu pomieszczeń:
„królewskie pomieszczenie, w którym siedzi portretowana Maria, w nieco dziwny sposób jest złączone z prywatnym
mieszkaniem św. Łukasza".
138 Bardzo wcześnie dostrzeżone zostało bliskie podobieństwo wnętrza na obrazie Rogera der Weydena do wnętrza
z obrazu Jana van Eycka Madonna z Kanclerzem Rolin Panofsky. op. cit., s. 253. podkreśla jednak wyraźną mody-
fikację: „Stosownie do Rogerowej antropocentrycznej filozofii [...] okrągłość arkad ustąpiła surowej prostokątności
architektury". Zupełnie inne są także efekty światła.
139 Przypuszcza się, że jest to herb Bractwa św. Łukasza, który w podobnej postaci wystąpił w kaplicy tego
bractwa w Brugii. Taki sam herb jednakże miała rodzina Wavrin de la Cessoye. znana w północnej Francji oraz
Flandrii, spokrewniona z mecenasami Rogera van der Weyden. Por. Eisler, op. cit.. s. 74.
31
zabiegiem czysto formalnym, jakąś mechanicznie powtarzaną sztuczką malarską. Chodzi o sprawy dużo
donioślejsze. Jan van Eyck wydobył w opisany sposób zasadniczą odrębność i zasadniczą więź
pomiędzy sakrum i profanum. Wskazaliśmy na więź. Polega ona na uczestnictwie w sakrum.
Odrębność polega zaś na tym, że malarz postawił nas wobec objawienia, zderzył się z objawieniem,
które pozostało tajemnicą, ponieważ sprawił wszystko w atmosferze czegoś tajemniczego, niewy-
jaśnionego — misterium.
3. ROGER VAN DER WEYDEN «ŚW. ŁUKASZ PORTRETUJĄCY M ADONNE» 133
We wnętrzu, które dzięki loggi otwiera się na krajobraz z miastem i górami, Maria karmi
Dzieciątko, naprzeciwko zaś św. Łukasz sporządza jej wizerunek (il. 8—12). Maria siedzi na stopniu
tronu z rzeźbionym oparciem i dużym baldachimem z bogatej tkaniny zaczepionym o belkę
dachową. Ubrana jest w złotą, brokatową suknię spodnią, na którą nałożoną ma drugą suknię
w kolorze jasnoczerwonym, obszytą wąskim paskiem futra. Wierzchnim jej ubiorem jest ciemno-
niebieski płaszcz brzegiem haftowany złotem 134 Jest to ubiór bardzo obszerny, jego draperie w postaci
ostro łamiących się fałdów rozłożone są na kamiennej posadzce. Maria, pochyliwszy nieco głowę,
jakby nieznacznie się uśmiechając karmi Jezusa, przytrzymywanego prawą ręką. Święty Łukasz przy-
klęknął prawym kolanem na poduszce, jednocześnie lewą nogą wspiera się dla utrzymania równo-
wagi. W lewej ręce trzyma szkicownik, w prawej srebrzyk, którym rysuje twarz Marii 135. Obser-
wując ją bacznie w pochylonej nieco postawie sugeruje tym samym modlitewne skupienie. Typ
ubioru w kolorze bladym oranżowoczerwonym, a także charakterystyczne nakrycie głowy wskazują
na dodatkową jego funkcję jako lekarza 136. Spoza otwartych drzwi sąsiedniego pomieszczenia wy-
suwa się głowa wołu z banderolą, widać także skromne wyposażenie: pulpit, na którym leży
otwarta księga, poniżej natomiast dwie inne, zamknięte 137. Wnętrze, które stanowi pierwszy plan
obrazu, jest niewielkie; jego szerokość odpowiada szerokości loggi podzielonej dwiema kolumien-
kami Pomieszczenie obok jest ukazane w niewielkim fragmencie. Podłogę stanowi kamienna
posadzka złożona z barwnych płytek w kolorze niebieskim, czerwonym i białym. Zadaszenie uwi-
dacznia otwarte wiązanie krokwiowe, oświetlone nieznacznie okrągłym oknem witrażowym. W po-
mieszczeniu bocznym część środkowa okna jest otwarta, w górnej natomiast kwaterze znajduje się
witraż z herbem 139. Wnętrze wyprowadza do niewielkiego ogródka pełnego kwitnących kwiatów,
spośród których rozpoznać można: poziomki, dąbrówkę, srebrzystobiały pięciornik, kilka babek
133 Tablica znajduje się w Bostonie w Muséum of Fine Arts, wykonana została ok. 1435 roku. Pełne opracowanie
daje С. T. Eisler, New England Muséums, (Les Primitifs Flamands: Corpus de la peinturs du XV siècle des Pays-Bas
méridionaux, t. IV), Brussels 1961, s. 71-93. Uzupełnioną bibliografię podaje nowa monografia M. Davies, Rogier van
der Weyden, Milano 1976, s. 192 nn. Uważa się. że obraz został przekazany tylko w replikach, z których najlepszą
jest obraz bostoński. Pozostałe znajdują się w Monachium (Alte Pinakothek), w Leningradzie (Ermitaż) w Kolekcji
Wilczek. Opinie porównujące te obrazy zestawia dokładnie Eisler, op. cit., s. 82-84.
i?4 Opis koloru za Eisler, op. cit., s. 73, 74.
135 Podkreśla się, że św. Łukasz sporządza rysunek. Technikę graficzną omawia: J. Meder. Die Handzeichnung,
Wien 1919, s. 59-84; L. S tout, The Grip of the Artist's Brush, ..Technical Studies in the Fine Arts", t. X, Cambridge
(Mass.) 1941, s. 3 nn. Zob. też Eisler, op. cit.. s. 73.
136 Analogiczne ubiory posiadają Cosma i Damian na obrazie Rogera van der Weyden Medici Madonna, w Staedelsches
Kunstinstitut we Frankfurcie n. Menem. Paralelę tę podkreśla D. Klein, St. Lukas ais Maler der Maria, Berlin
1933. s. 33-39.
137 Panofsky, Early Netherlandisch Painting. s. 252, dostrzega niezwykłość w połączeniu tych dwu pomieszczeń:
„królewskie pomieszczenie, w którym siedzi portretowana Maria, w nieco dziwny sposób jest złączone z prywatnym
mieszkaniem św. Łukasza".
138 Bardzo wcześnie dostrzeżone zostało bliskie podobieństwo wnętrza na obrazie Rogera der Weydena do wnętrza
z obrazu Jana van Eycka Madonna z Kanclerzem Rolin Panofsky. op. cit., s. 253. podkreśla jednak wyraźną mody-
fikację: „Stosownie do Rogerowej antropocentrycznej filozofii [...] okrągłość arkad ustąpiła surowej prostokątności
architektury". Zupełnie inne są także efekty światła.
139 Przypuszcza się, że jest to herb Bractwa św. Łukasza, który w podobnej postaci wystąpił w kaplicy tego
bractwa w Brugii. Taki sam herb jednakże miała rodzina Wavrin de la Cessoye. znana w północnej Francji oraz
Flandrii, spokrewniona z mecenasami Rogera van der Weyden. Por. Eisler, op. cit.. s. 74.