DOI article:
Widacka, Hanna: Ikonografia króla Stanisława Augusta w grafice XVIII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.12455#0167
Rocznik Historii Sztuki, i. XV. 1985
PL ISSN (1080-3472
HANNA WIDACKA
IKONOGRAFIA KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA
W GRAFICE XVIII WIEKU*
Postać Stanisława Augusta, ostatniego króla Polski, wzbudza po dzień dzisiejszy wśród historyków
żywe polemiki i kontrowersje Może właśnie one zaważyły niekorzystnie na fakcie, iż Stanisław
August wciąż jeszcze nie doczekał się rzetelnej i obiektywnej monografii historycznej. Nikt natomiast
nie kwestionuje jego ogromnych zasług na polu mecenatu artystycznego2. Nie jest więc rzeczą
przypadku, że ikonografia tego właśnie monarchy, a zwłaszcza w dziedzinie malarstwa, grafiki
i numizmatyki, obejmuje nie dziesiątki, a setki obiektów?.
Ten stan rzeczy wypływał z kilku powodów, do których jako najważniejsze należą:
— świadoma i planowa akcja nowoobranego władcy, zmierzająca do utrwalenia, zarówno w kraju,
jak i za granicą, powszechnego przekonania o legalności swojej władzy. Król — do niedawna tylko
stolnik litewski, a więc typowy homo novus, niemal parweniusz na tronie — nie miał dostatecznego
oparcia w autorytecie królewskiej tradycji. Dlatego tak wielką rolę miały tu odegrać zwłaszcza
jego portrety koronacyjne, znane z wielu replik i kopii, szeroko rozpowszechniane w kraju
i na obcych dworach. Akcję tę można by określić jako swoistą, celową reklamę;
— zjednywanie popularności we własnym narodzie; było to działanie, podobnie jak i pierwsze, za-
planowane z góry i konsekwentnie przeprowadzane. Chodziło o stworzenie portretu reprezentacyjnego.
* Panu Profesorowi Andrzejowi Ryszkiewiczowi pragnę serdecznie podziękować za wnikliwe uwagi i cenne infor-
macje, jak również za uprzejme udostępnienie własnych materiałów i notatek. Winna jestem również wdzięczność
za łaskawe udzielone mi konsultacje: Pani Docent Paulinie Pelcowej, Panu Profesorowi Tadeuszowi St. Jaroszewskiemu
oraz Panu Dr. Mieczysławowi Morce.
i Wyrazem tego może być dyskusja na temat oceny postaci i działań Stanisława Augusta, stanu badań i potrzeb
badawczych, zorganizowana w Nieborowie w dn. 20 maja 1973 r. staraniem Komitetu Redakcyjnego „Wieku Oświecenia".
Por. materiały w publikacji Wiek Oświecenia, t. 2, Warszawa 1978. s. 61 — 106 (Spór o Stanisława Augusta).
- Por. m.in.: Wł. Tatarkiewicz, Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919; T. Mańkowski, Galeria Stani-
sława Augusta. Lwów 1932; tenże. Mecenat artystyczny Stanisława Augusta, Warszawa 1976.
1 Por. prace o charakterze ogólnym: W. Łoś, Wizerunki króla Stanisława Augusta, Kraków 1876 (raczej przekaz
źródłowy niż naukowe opracowanie); A. Ryszkiewicz, Portrety Stanisława Augusta, [w:] Wiek Oświecenia, t. 2, Warszawa
1978. s. 93 — 98. O malarskiej ikonografii króla traktują m.in.: Z. Batowski. Portret Stanisława Augusta „z klepsydrą",
BHS, XIV, 1952, nr 2, s. 19 — 32; A. Chyczewska, Portret koronacyjny Stanisława Augusta pędzla Marcella Bacciarellego,
BHS, XXVI, 1964. nr 1. s. 3—19; J. M. Michałowski, „Zgon Stanisława Augusta" — obraz M. Bacciarellego w Ko-
wieńskim Muzeum, BHS, XXVI, 1964. nr 2, s. 116—123; A. Ryszkiewicz, Francuska ikonografia Stanisława Augusta,
[w:] Sztuka i historia. Księga ku czci Michała Walickiego, Warszawa 1966. s. 169 — 176. Wersja tego artykułu z pew-
nymi zmianami w książce tegoż autora, Zbieracze i obrazy. Warszawa 1972, s. 163—181; A. Chyczewska, Marcello
Bacciarelli 1731 — 1818, Wrocław 1973; K. Załęski, Alegoryczny portret Stanisława Augusta „z klepsydrą", „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie", t. XXI, Warszawa 1977. s. 237 — 248. Ikonografia królewska w grafice, zob. m.in.:
E. Rastawiecki. Słownik rytowników polskich, tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających,
Poznań 1886; E. Hutten-Czapski. Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości, Kraków 1901;
Stare ryciny. Katalog wystawy urządzonej na dochód Tow. Dzieciątko Jezus staraniem Eleonory ks. Lubomirskiej we Lwowie
1918 roku, Lwów 1918, s. 31—33; Portret królewski w grafice. Katalog wystawy TONZP urządzonej ze zbiorów
D. Witke-Jeżewskiego, Warszawa 1925, s. 85 — 90; J. Ruszczycówna. Konstytucja 3 Maja 1791 r. w grafice XVIII wieku,
BHS. XVII. 1955. nr 2, s. 234 — 249; A. Chyczewska, Dzieła Bacciarellego w grafice, Wrocław 1963; H. Doma-
szewska. Zagadnienie pierwowzoru w polskiej grafice portretowej XVIII wieku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie",
t. XIII, 2, Warszawa 1969. s. 5 — 52; A. Ryszkiewicz, Alegorie i satyry na kilka momentów z historii Polski z prze-
łomu XVIII i XIX w., [w:] Ikonografia romantyczna. Warszawa 1977, s. 228-234.
PL ISSN (1080-3472
HANNA WIDACKA
IKONOGRAFIA KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA
W GRAFICE XVIII WIEKU*
Postać Stanisława Augusta, ostatniego króla Polski, wzbudza po dzień dzisiejszy wśród historyków
żywe polemiki i kontrowersje Może właśnie one zaważyły niekorzystnie na fakcie, iż Stanisław
August wciąż jeszcze nie doczekał się rzetelnej i obiektywnej monografii historycznej. Nikt natomiast
nie kwestionuje jego ogromnych zasług na polu mecenatu artystycznego2. Nie jest więc rzeczą
przypadku, że ikonografia tego właśnie monarchy, a zwłaszcza w dziedzinie malarstwa, grafiki
i numizmatyki, obejmuje nie dziesiątki, a setki obiektów?.
Ten stan rzeczy wypływał z kilku powodów, do których jako najważniejsze należą:
— świadoma i planowa akcja nowoobranego władcy, zmierzająca do utrwalenia, zarówno w kraju,
jak i za granicą, powszechnego przekonania o legalności swojej władzy. Król — do niedawna tylko
stolnik litewski, a więc typowy homo novus, niemal parweniusz na tronie — nie miał dostatecznego
oparcia w autorytecie królewskiej tradycji. Dlatego tak wielką rolę miały tu odegrać zwłaszcza
jego portrety koronacyjne, znane z wielu replik i kopii, szeroko rozpowszechniane w kraju
i na obcych dworach. Akcję tę można by określić jako swoistą, celową reklamę;
— zjednywanie popularności we własnym narodzie; było to działanie, podobnie jak i pierwsze, za-
planowane z góry i konsekwentnie przeprowadzane. Chodziło o stworzenie portretu reprezentacyjnego.
* Panu Profesorowi Andrzejowi Ryszkiewiczowi pragnę serdecznie podziękować za wnikliwe uwagi i cenne infor-
macje, jak również za uprzejme udostępnienie własnych materiałów i notatek. Winna jestem również wdzięczność
za łaskawe udzielone mi konsultacje: Pani Docent Paulinie Pelcowej, Panu Profesorowi Tadeuszowi St. Jaroszewskiemu
oraz Panu Dr. Mieczysławowi Morce.
i Wyrazem tego może być dyskusja na temat oceny postaci i działań Stanisława Augusta, stanu badań i potrzeb
badawczych, zorganizowana w Nieborowie w dn. 20 maja 1973 r. staraniem Komitetu Redakcyjnego „Wieku Oświecenia".
Por. materiały w publikacji Wiek Oświecenia, t. 2, Warszawa 1978. s. 61 — 106 (Spór o Stanisława Augusta).
- Por. m.in.: Wł. Tatarkiewicz, Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919; T. Mańkowski, Galeria Stani-
sława Augusta. Lwów 1932; tenże. Mecenat artystyczny Stanisława Augusta, Warszawa 1976.
1 Por. prace o charakterze ogólnym: W. Łoś, Wizerunki króla Stanisława Augusta, Kraków 1876 (raczej przekaz
źródłowy niż naukowe opracowanie); A. Ryszkiewicz, Portrety Stanisława Augusta, [w:] Wiek Oświecenia, t. 2, Warszawa
1978. s. 93 — 98. O malarskiej ikonografii króla traktują m.in.: Z. Batowski. Portret Stanisława Augusta „z klepsydrą",
BHS, XIV, 1952, nr 2, s. 19 — 32; A. Chyczewska, Portret koronacyjny Stanisława Augusta pędzla Marcella Bacciarellego,
BHS, XXVI, 1964. nr 1. s. 3—19; J. M. Michałowski, „Zgon Stanisława Augusta" — obraz M. Bacciarellego w Ko-
wieńskim Muzeum, BHS, XXVI, 1964. nr 2, s. 116—123; A. Ryszkiewicz, Francuska ikonografia Stanisława Augusta,
[w:] Sztuka i historia. Księga ku czci Michała Walickiego, Warszawa 1966. s. 169 — 176. Wersja tego artykułu z pew-
nymi zmianami w książce tegoż autora, Zbieracze i obrazy. Warszawa 1972, s. 163—181; A. Chyczewska, Marcello
Bacciarelli 1731 — 1818, Wrocław 1973; K. Załęski, Alegoryczny portret Stanisława Augusta „z klepsydrą", „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie", t. XXI, Warszawa 1977. s. 237 — 248. Ikonografia królewska w grafice, zob. m.in.:
E. Rastawiecki. Słownik rytowników polskich, tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających,
Poznań 1886; E. Hutten-Czapski. Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości, Kraków 1901;
Stare ryciny. Katalog wystawy urządzonej na dochód Tow. Dzieciątko Jezus staraniem Eleonory ks. Lubomirskiej we Lwowie
1918 roku, Lwów 1918, s. 31—33; Portret królewski w grafice. Katalog wystawy TONZP urządzonej ze zbiorów
D. Witke-Jeżewskiego, Warszawa 1925, s. 85 — 90; J. Ruszczycówna. Konstytucja 3 Maja 1791 r. w grafice XVIII wieku,
BHS. XVII. 1955. nr 2, s. 234 — 249; A. Chyczewska, Dzieła Bacciarellego w grafice, Wrocław 1963; H. Doma-
szewska. Zagadnienie pierwowzoru w polskiej grafice portretowej XVIII wieku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie",
t. XIII, 2, Warszawa 1969. s. 5 — 52; A. Ryszkiewicz, Alegorie i satyry na kilka momentów z historii Polski z prze-
łomu XVIII i XIX w., [w:] Ikonografia romantyczna. Warszawa 1977, s. 228-234.