DOI Artikel:
Targosz, Karolina: "Aloes": agawa z ogrodu zamkowego w Głogówku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0062
56
KAROLINA TARGOSZ
z fraucymeru Cecylii Renaty przeszła na dwór Ludwiki Marii3. Franz Eusebius nosił też tytuł dworzanina
i radcy króla polskiego. Między Głogówkiem a Warszawą krążyły stale listy oraz podarunki - Oppersdorf-
fowie przesyłali na dwór polski bażanty, a nawet i osła z oślicami, mającymi dostarczać mleka w czasie
choroby królowej.
W 1655 r. stał się Głogówek emigracyjną stolicą dla królewskiej pary i jej stronników4. Przypuszcza
się, że w miasteczku i okolicy zamieszkało do 2 tys. emigrantów. Król rezydował w zamku Oppersdorffów
od 17 października do 18 grudnia (wyjeżdżając w międzyczasie do Opola na ważną konwokację senatorów),
królowa wraz ze swoim kobiecym dworem oraz zgromadzeniem sióstr wizytek, przybyłych rok wcześniej
z Francji do Polski, rezydowała w Głogówku aż dziewięć miesięcy, od 7 października 1655 do 28 czerwca
1656 r. Tu też została matką chrzestną córeczki hrabiostwa, która otrzymała imiona królowej. Król, wyjeż-
dżając w drogę do Polski, darował gospodarzowi trzy wspaniałe rumaki. Ludwika Maria, kierując się w dro-
dze powrotnej na Częstochowę, zabrała ze sobą cudowny obraz Matki Boskiej, wywieziony przed oblężeniem
Jasnej Góry przez Szwedów i przechowywany pod Głogówkiem w klasztorze paulinów w Mochowie.
Kilkanaście lat później, Jan Kazimierz zatrzymał się w Głogówku na trzy dni, w 1669 г., gdy po abdy-
kacji udawał się do Francji. Franz Eusebius jako gubernator (Landeshauptman) księstwa opolsko-racibor-
skiego podejmował rok później w Raciborzu zmierzającą do Polski wybrankę Michała Korybuta Wiśnio-
wieckiego, Eleonorę Habsburżankę wraz z cesarzową matką. W tymże Raciborzu z kolei sędziwy hrabia
wraz z żoną, córkami i licznie zgromadzonymi damami śląskimi witał 24 sierpnia 1683 r. Jana III Sobie-
skiego, podążającego na czele wojsk polskich na ratunek oblężonemu Wiedniowi5. Nieco wcześniej, na
sejmie, który obradował od 27 stycznia do 17 kwietnia 1683 r. został przyznany hrabiemu Oppersdorffowi
wraz z potomstwem polski indygenat, w dowód wdzięczności za zasługi wyświadczone Janowi Kazimie-
rzowi i Rzeczypospolitej („najjaśniejszemu antecessorowi naszemu podczas inkursyi szwedzkiej i całej
Rzeczypospolitej")6.
Siedzibą Oppersdorffów w Głogówku był zamek, sięgający początkami budowy XVI w. i powiększony
w następnym stuleciu przez Johanna Georga7. Składał się nań duży kompleks zamków górnego i dolnego.
W 1643 r. budowla uległa dewastacji przez Szwedów i w latach następnych była restaurowana i upiększana
aż do lat 70. Sekretarz Ludwiki Marii, Pierre Des Noyers pisał, iż jego pani znalazła się w domostwie jed-
nym z najpiękniejszych i najlepiej ufortyfikowanych na Śląsku („dans la maison du comte d'Opersdorf, qui
est des plus belles et des plus fortes du pays")8.
Obok zamku urządzony był ogród. Na panoramie miasta z 1636 r. widać na przedpolach fortyfikacji
rozległe tereny ogrodowe z budowlami pawilonowymi (il. I)9. W 1638 r. towarzyszący wyprawie Włady-
sława IV do Baden Jakub Sobieski, ojciec przyszłego króla Jana III, ówczesny wojewoda bełski, tak opisy-
wał całość rezydencji, kładąc silny akcent właśnie na istniejący tam ogród i uroki tego miejsca: „18 Augusti.
Nocowaliśmy w Głogówku, bośmy tylko jednym ciągiem jeździli, tameśmy w czas przyjechali. Królestwo
Ich Mcie bawiło się rewidowaniem ogrodu, pałacu i eremitoryjej, bażantnika pana miasteczka tego Obers-
torfa, który tam miał locum deliciosissmum i pomieszkanie dziwnie wesołe, i umiał różnymi galanteryjami
excolere"10. Opis Głogówka z końca XVII w. wspomina ogród zamkowy ozdobiony różnymi, rzadkimi
3 K. Ta r g o s z, Sawantki w Polsce w XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa 1997, s. 64,
210.
4 W. С z a p 1 i ń s к i, Emigracja polska na Śląsku w latach 1655-1660, „Sobótka", X, 1955, nr 4, s. 566; Z. L i b i s z o w s к а,
Królowa Ludwika Maria na Śląsku 1655-1656, Katowice 1986.
"Jan III Sobieski, Listy do Marysieńki, oprać. L. К u к u 1 s к i, Warszawa 1970, s. 498 (list z Opawy, 25 sierpnia 1683 г.).
6 Volumina legum, t. V, Petersburg 1860, s. 328. W XX w. propolskie nastawienie objawił w czasie plebiscytu 1921 r. Hans
Georg von Oppersdorff, dziesiąty ordynat na Głogówku. Spotkały go za to represje i ostracyzm. Zmuszony opuścić Głogówek,
przebywał głównie w Polsce jako rezydent u córek, które powychodziły za polskich arystokratów (sam żonaty był z Dorotą Radzi-
wiłłówną), T.W. Lange, W stronę Polski albo nieodwzajemnione uczucie hrabiego Oppersdorffa, http://www.staff.amu.edu.pl/-
tw lage/Opp-pol.html
' С h r z a n o w s к i, op. cit., s. 131 -158. Zamek należał do rodziny Oppersdorffów do 1945 r. Przez długie lata służył następ-
nie jako schronisko PTTK. W bardzo złym stanie został w lutym 2005 r. sprzedany przez miasto prywatnemu właścicielow i, http://
kudyba.pl/index. php?go= 1316&go2=1344
* P. Des N o y e r s, Lettres, Berlin 1 859, s. 4-5.
9 Reprodukowany w 700 Jahre Oberglogau 1225 -1925, Oberglogau 1925.
"'J.Sobieski, Peregrynacja po Europie (1607 1613). Droga do Baden (1638), oprać. J. D 1 u g o s z, Wrocław 1991. S. 226.
KAROLINA TARGOSZ
z fraucymeru Cecylii Renaty przeszła na dwór Ludwiki Marii3. Franz Eusebius nosił też tytuł dworzanina
i radcy króla polskiego. Między Głogówkiem a Warszawą krążyły stale listy oraz podarunki - Oppersdorf-
fowie przesyłali na dwór polski bażanty, a nawet i osła z oślicami, mającymi dostarczać mleka w czasie
choroby królowej.
W 1655 r. stał się Głogówek emigracyjną stolicą dla królewskiej pary i jej stronników4. Przypuszcza
się, że w miasteczku i okolicy zamieszkało do 2 tys. emigrantów. Król rezydował w zamku Oppersdorffów
od 17 października do 18 grudnia (wyjeżdżając w międzyczasie do Opola na ważną konwokację senatorów),
królowa wraz ze swoim kobiecym dworem oraz zgromadzeniem sióstr wizytek, przybyłych rok wcześniej
z Francji do Polski, rezydowała w Głogówku aż dziewięć miesięcy, od 7 października 1655 do 28 czerwca
1656 r. Tu też została matką chrzestną córeczki hrabiostwa, która otrzymała imiona królowej. Król, wyjeż-
dżając w drogę do Polski, darował gospodarzowi trzy wspaniałe rumaki. Ludwika Maria, kierując się w dro-
dze powrotnej na Częstochowę, zabrała ze sobą cudowny obraz Matki Boskiej, wywieziony przed oblężeniem
Jasnej Góry przez Szwedów i przechowywany pod Głogówkiem w klasztorze paulinów w Mochowie.
Kilkanaście lat później, Jan Kazimierz zatrzymał się w Głogówku na trzy dni, w 1669 г., gdy po abdy-
kacji udawał się do Francji. Franz Eusebius jako gubernator (Landeshauptman) księstwa opolsko-racibor-
skiego podejmował rok później w Raciborzu zmierzającą do Polski wybrankę Michała Korybuta Wiśnio-
wieckiego, Eleonorę Habsburżankę wraz z cesarzową matką. W tymże Raciborzu z kolei sędziwy hrabia
wraz z żoną, córkami i licznie zgromadzonymi damami śląskimi witał 24 sierpnia 1683 r. Jana III Sobie-
skiego, podążającego na czele wojsk polskich na ratunek oblężonemu Wiedniowi5. Nieco wcześniej, na
sejmie, który obradował od 27 stycznia do 17 kwietnia 1683 r. został przyznany hrabiemu Oppersdorffowi
wraz z potomstwem polski indygenat, w dowód wdzięczności za zasługi wyświadczone Janowi Kazimie-
rzowi i Rzeczypospolitej („najjaśniejszemu antecessorowi naszemu podczas inkursyi szwedzkiej i całej
Rzeczypospolitej")6.
Siedzibą Oppersdorffów w Głogówku był zamek, sięgający początkami budowy XVI w. i powiększony
w następnym stuleciu przez Johanna Georga7. Składał się nań duży kompleks zamków górnego i dolnego.
W 1643 r. budowla uległa dewastacji przez Szwedów i w latach następnych była restaurowana i upiększana
aż do lat 70. Sekretarz Ludwiki Marii, Pierre Des Noyers pisał, iż jego pani znalazła się w domostwie jed-
nym z najpiękniejszych i najlepiej ufortyfikowanych na Śląsku („dans la maison du comte d'Opersdorf, qui
est des plus belles et des plus fortes du pays")8.
Obok zamku urządzony był ogród. Na panoramie miasta z 1636 r. widać na przedpolach fortyfikacji
rozległe tereny ogrodowe z budowlami pawilonowymi (il. I)9. W 1638 r. towarzyszący wyprawie Włady-
sława IV do Baden Jakub Sobieski, ojciec przyszłego króla Jana III, ówczesny wojewoda bełski, tak opisy-
wał całość rezydencji, kładąc silny akcent właśnie na istniejący tam ogród i uroki tego miejsca: „18 Augusti.
Nocowaliśmy w Głogówku, bośmy tylko jednym ciągiem jeździli, tameśmy w czas przyjechali. Królestwo
Ich Mcie bawiło się rewidowaniem ogrodu, pałacu i eremitoryjej, bażantnika pana miasteczka tego Obers-
torfa, który tam miał locum deliciosissmum i pomieszkanie dziwnie wesołe, i umiał różnymi galanteryjami
excolere"10. Opis Głogówka z końca XVII w. wspomina ogród zamkowy ozdobiony różnymi, rzadkimi
3 K. Ta r g o s z, Sawantki w Polsce w XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa 1997, s. 64,
210.
4 W. С z a p 1 i ń s к i, Emigracja polska na Śląsku w latach 1655-1660, „Sobótka", X, 1955, nr 4, s. 566; Z. L i b i s z o w s к а,
Królowa Ludwika Maria na Śląsku 1655-1656, Katowice 1986.
"Jan III Sobieski, Listy do Marysieńki, oprać. L. К u к u 1 s к i, Warszawa 1970, s. 498 (list z Opawy, 25 sierpnia 1683 г.).
6 Volumina legum, t. V, Petersburg 1860, s. 328. W XX w. propolskie nastawienie objawił w czasie plebiscytu 1921 r. Hans
Georg von Oppersdorff, dziesiąty ordynat na Głogówku. Spotkały go za to represje i ostracyzm. Zmuszony opuścić Głogówek,
przebywał głównie w Polsce jako rezydent u córek, które powychodziły za polskich arystokratów (sam żonaty był z Dorotą Radzi-
wiłłówną), T.W. Lange, W stronę Polski albo nieodwzajemnione uczucie hrabiego Oppersdorffa, http://www.staff.amu.edu.pl/-
tw lage/Opp-pol.html
' С h r z a n o w s к i, op. cit., s. 131 -158. Zamek należał do rodziny Oppersdorffów do 1945 r. Przez długie lata służył następ-
nie jako schronisko PTTK. W bardzo złym stanie został w lutym 2005 r. sprzedany przez miasto prywatnemu właścicielow i, http://
kudyba.pl/index. php?go= 1316&go2=1344
* P. Des N o y e r s, Lettres, Berlin 1 859, s. 4-5.
9 Reprodukowany w 700 Jahre Oberglogau 1225 -1925, Oberglogau 1925.
"'J.Sobieski, Peregrynacja po Europie (1607 1613). Droga do Baden (1638), oprać. J. D 1 u g o s z, Wrocław 1991. S. 226.