DOI Artikel:
Targosz, Karolina: "Aloes": agawa z ogrodu zamkowego w Głogówku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0063
„ALOES" - AGAWA Z OGRODU ZAMKOWIiGO W GŁOGÓWKU
57
l. Ogród zamkowy w Głogówku, panorama miasta z 1636 r.
owocami i kwiatami („Iuxta arcem hortus est varia fructuum florumque raritate ornatus")11. I właśnie jedna
z rzadkich roślin z tegoż ogrodu doczekała się niezwykłego upamiętnienia.
Był nią „aloes" (a właściwie agawa), który stał się powodem do zamieszczenia obszernego artykułu na
temat aloesów w ogóle, tak jak je ujmowała ówczesna wiedza botaniczna, w pierwszym czasopiśmie medycz-
no-przyrodniczym, jakie zaczęło się ukazywać w Lipsku w 1670 r. - „Miscellanea Curiosa Medico-Physica".
Stanowiły one organ powstałej wcześniej Akademii Naturae Curiosorum. Autorem artykułu był inicjator
i redaktor „Miscellaneów", Philipp Jacob Sachs von Lowenheim (Lewenheimb). Urodzony w 1627 r. we
Wrocławiu, studiował w Lipsku, Montpellier i Padwie, gdzie uzyskał doktorat medycyny. Po powrocie do
rodzinnego Wrocławia został członkiem Akademii Naturae Curiosorum z pseudonimem Phosphorus. Był
autorem trzech oddzielnych rozpraw oraz licznych „obserwacji" publikowanych na łamach „Miscellaneów".
Zmarł w 1672 r.12 Rozpatrzmy jego obserwacje kwitnącego „aloesu" śląskiego - Aloë Silesiaca florescens
- opublikowane w pierwszym tomie wspomnianego czasopisma13.
Na początku autor stwierdza, że nazwa „aloes" ma różne znaczenia. Oznacza często cenne drewna słu-
żące do wyrobu pachnideł i w tym sensie występuje w Starym Testamencie - w Pieśni nad pieśniami (4,14),
Psalmach (45,9) i Przysłowiach (7,17). Oznacza jednak również i roślinę dającą sok, przywożony z Arabii,
Egiptu i Nowego Świata, a zwłaszcza z wyspy Succotra (w Indiach Wschodnich). Był on używany do bal-
samowania zwłok i takie jego zastosowanie znajdujemy w Ewangelii św. Jana (19,39).
Autor wywodzi dalej, że we współczesnej Europie rozpowszechniony jest aloes zwyczajny zwany hisz-
pańskim {Aloë vulgaris seu Hispanica), jako że występuje on głównie w Hiszpanii. Jego osobliwością jest
to, że potrafi długo egzystować bez ziemi, na powietrzu, wtykany w otwory w ścianach lub zawieszany na
sznurach pod stropami. W miejscach ciepłych wydaje kwiaty i taki kwitnący na żółto aloes w donicy oglądał
w 1561 r. w Pizie Joachimus Camerarius, co opisał w dziele Hortus medicus (Frankfurt nad Menem 1588,
s. 10).
Aloes z Głogówka przynależy jednak do innego gatunku, nazwanego aloesem amerykańskim lub kol-
czastym (Aloë Americana, Aloë Aculeata, Aloë Spinosa, Aloë folio mucronato). Występuje on w Nowej Hisz-
panii, Meksyku oraz Ameryce Południowej, w Peru, skąd w poprzednim stuleciu, a więc w XVI w., prze-
niesiony został do Europy. Sachs powołuje się tu na czołowych botaników niderlandzkich doby renesansu
" N. H с s e 1 i u s, Silesiographia renovata, Vratislaviae 1704, pars I, caput VII, s. 169.
12 W. Haberling [et al.], Biographisches Lexicon der hervorragenden Àrzte, Berlin 1932, s. 943; Deutsche Biographisches
Encyclopàdie, Hrsg. von W. К i 11 y und R. V i с r h a u s, Bd. 8, Munchen 1998, s. 489.
13 Ph.J. S a e h s a Lewenheimb, Observatio XC: Aloë Silesiaca florescens, „Miscellanea Curiosa Medico-Physica Aca-
demiae Naturae Curiosorum", I, 1670, s. 207 217. [W powołaniach na ówczesną literaturę botaniczną dodałam uzupełnienia zapi-
sów bibliograficznych].
57
l. Ogród zamkowy w Głogówku, panorama miasta z 1636 r.
owocami i kwiatami („Iuxta arcem hortus est varia fructuum florumque raritate ornatus")11. I właśnie jedna
z rzadkich roślin z tegoż ogrodu doczekała się niezwykłego upamiętnienia.
Był nią „aloes" (a właściwie agawa), który stał się powodem do zamieszczenia obszernego artykułu na
temat aloesów w ogóle, tak jak je ujmowała ówczesna wiedza botaniczna, w pierwszym czasopiśmie medycz-
no-przyrodniczym, jakie zaczęło się ukazywać w Lipsku w 1670 r. - „Miscellanea Curiosa Medico-Physica".
Stanowiły one organ powstałej wcześniej Akademii Naturae Curiosorum. Autorem artykułu był inicjator
i redaktor „Miscellaneów", Philipp Jacob Sachs von Lowenheim (Lewenheimb). Urodzony w 1627 r. we
Wrocławiu, studiował w Lipsku, Montpellier i Padwie, gdzie uzyskał doktorat medycyny. Po powrocie do
rodzinnego Wrocławia został członkiem Akademii Naturae Curiosorum z pseudonimem Phosphorus. Był
autorem trzech oddzielnych rozpraw oraz licznych „obserwacji" publikowanych na łamach „Miscellaneów".
Zmarł w 1672 r.12 Rozpatrzmy jego obserwacje kwitnącego „aloesu" śląskiego - Aloë Silesiaca florescens
- opublikowane w pierwszym tomie wspomnianego czasopisma13.
Na początku autor stwierdza, że nazwa „aloes" ma różne znaczenia. Oznacza często cenne drewna słu-
żące do wyrobu pachnideł i w tym sensie występuje w Starym Testamencie - w Pieśni nad pieśniami (4,14),
Psalmach (45,9) i Przysłowiach (7,17). Oznacza jednak również i roślinę dającą sok, przywożony z Arabii,
Egiptu i Nowego Świata, a zwłaszcza z wyspy Succotra (w Indiach Wschodnich). Był on używany do bal-
samowania zwłok i takie jego zastosowanie znajdujemy w Ewangelii św. Jana (19,39).
Autor wywodzi dalej, że we współczesnej Europie rozpowszechniony jest aloes zwyczajny zwany hisz-
pańskim {Aloë vulgaris seu Hispanica), jako że występuje on głównie w Hiszpanii. Jego osobliwością jest
to, że potrafi długo egzystować bez ziemi, na powietrzu, wtykany w otwory w ścianach lub zawieszany na
sznurach pod stropami. W miejscach ciepłych wydaje kwiaty i taki kwitnący na żółto aloes w donicy oglądał
w 1561 r. w Pizie Joachimus Camerarius, co opisał w dziele Hortus medicus (Frankfurt nad Menem 1588,
s. 10).
Aloes z Głogówka przynależy jednak do innego gatunku, nazwanego aloesem amerykańskim lub kol-
czastym (Aloë Americana, Aloë Aculeata, Aloë Spinosa, Aloë folio mucronato). Występuje on w Nowej Hisz-
panii, Meksyku oraz Ameryce Południowej, w Peru, skąd w poprzednim stuleciu, a więc w XVI w., prze-
niesiony został do Europy. Sachs powołuje się tu na czołowych botaników niderlandzkich doby renesansu
" N. H с s e 1 i u s, Silesiographia renovata, Vratislaviae 1704, pars I, caput VII, s. 169.
12 W. Haberling [et al.], Biographisches Lexicon der hervorragenden Àrzte, Berlin 1932, s. 943; Deutsche Biographisches
Encyclopàdie, Hrsg. von W. К i 11 y und R. V i с r h a u s, Bd. 8, Munchen 1998, s. 489.
13 Ph.J. S a e h s a Lewenheimb, Observatio XC: Aloë Silesiaca florescens, „Miscellanea Curiosa Medico-Physica Aca-
demiae Naturae Curiosorum", I, 1670, s. 207 217. [W powołaniach na ówczesną literaturę botaniczną dodałam uzupełnienia zapi-
sów bibliograficznych].