DOI article:
Zieliński, Dominik: Założenie ogrodowe pałacu Herrenchiemsee: motyw ogrodów wersalskich w mecenacie artystycznym Ludwika II Bawarskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0116
по
DOMINIK ZIELIŃSKI
W tej budowli Ludwik II najpełniej wyraził zafascynowanie czasami panowania ostatnich wielkich
królów Francji. Herrenchiemsee miało być „Świątynią Sławy"4 - swojego rodzaju hołdem złożonym Ludwi-
kowi XIV i monarchii absolutnej. Bawarski król, tworząc swoje „raje"5, posługiwał się sprecyzowanym
i tylko jemu w pełni znanym kluczem ikonograficznym, służącym odczytaniu często ukrytych w nich zna-
czeń. W najważniejszym elemencie całego założenia - pałacowych wnętrzach - panuje ikonograficzny i for-
malny dualizm. Zostały one podzielone na dwie strefy. Pierwsza z nich, nadrzędna i niemal sakralna, odnosi
się do osoby Ludwika XIV i skupia na dwóch głównych wnętrzach: skopiowanej z Wersalu Galerii Zwiercia-
dlanej wraz z przyległymi Salami Wojny i Pokoju oraz Paradnej Sypialni. Ludwik II upatrywał w nich istotę
podparyskiego założenia pałacowo-ogrodowego, będącego symbolicznym i dosłownym centrum świata Króla
Słońce, właściwą sceną dla rozgrywającego się każdego dnia dworskiego spektaklu. Te komnaty stały się
podstawą dla koncepcji bawarskiego Wersalu i zostały zaprojektowane jako pierwsze. Druga, neorokokowa
część pałacu, miała służyć zleceniodawcy do mieszkania i pozwalała na oddawanie czci Ludwikowi XIV Jej
rozplanowanie i ikonografia odnosiły się już do czasów następcy wielkiego króla - Ludwika XV, w tym czę-
ściowo do ówczesnego stanu pałacu w Wersalu. Ludwik II, uważając się za spokrewnionego z Burbonami6,
próbował stawiać się na miejscu Ludwika XV, co uzasadniało jego symboliczną obecność w pałacu7.
Wybudowanie rezydencji Herrenchiemsee zostało poprzedzone kilkuletnim procesem projektowania,
poszukiwania odpowiedniej formy oraz dogodnego terenu. W latach 1868-1873 powstało trzynaście projektów
w postaci rzutów przyszłego pałacu autorstwa nadwornego architekta, ucznia Leo von Klenze, Georga Doll-
manna8. Poszczególne etapy projektowania świadczą o sukcesywnym powiększaniu budowli, upodabniającej
się coraz bardziej do pałacu w Wersalu. Podpisy na projektach świadczą o początkowych zamiarach realizacji
pałacu w dolinie Granswang, w której w 1870 r. rozpoczęto budowę innej rezydencji króla - pałacyku Linderhof9.
Pałac postanowiono ostatecznie wznieść na 230-hektarowej wyspie Herren10, nabytej przez króla we
wrześniu 1873 r. od konsorcjum handlarzy drewnem11. Z tego też czasu pochodzi kolejna wersja projektu,
uwzględniającego już nową lokalizację pałacu. Ukazuje on budowlę pięcioskrzydłową z umieszczonymi
symetrycznie przy poprzecznych skrzydłach bocznych budynkami kaplicy i teatru12. Naniesiono na nim także
dwa podłużne budynki wzorowane na skrzydłach ministerialnych w Wersalu oraz bramy na dziedzińcach.
Po miesiącu od nabycia wyspy Dollmann wykonał jej pomiary, a w lutym następnego roku został wysłany
do Wersalu13. Ostateczny projekt nie zawierał już wcześniej przewidywanego budynku teatru14. Ostatni plan
pałacu wykonano w 1883 г., kiedy już większość prac przy głównych trzech skrzydłach była zakończona15.
4 „Es soli gewissermaBen ein Tempel des Ruhmes werden, worin ich das Andenken an Kônig Ludwig XIV. feiern will". Cyt.
za: Ludwig II. von Bayern in Augenzeugenberichten, hrsg. R. Hacker, wyd. II, Dusseldorf 1980, s. 271.
5 Ludwik II pisał do baronowej Leonrod 7 stycznia 1869 г.: „O es ist nothwendig, sich solche Paradiese zu schaffen, solche
poetische Zufluchtsorte, wo man auf einige Zeit die schauderhafte Zeit, in der wir leben, vergessen kann". Cyt. za: ibidem, s. 271.
6 Ojcem chrzestnym Ludwika II był jego dziad Ludwik I, a z kolei jego chrzestnym Ludwik XVI, król Francji.
7 A. Rauch w dysertacji doktorskiej z 1976 r. dotyczącej znaczeń pałacu Herrenchiemsee odczytuje wnętrza i ich symbolikę
jako zestawienie dwóch światów: Słońca - w osobie Ludwika XIV w Wielkich Apartamentach oraz Księżyca - Ludwika II w Ma-
łych Apartamentach. Kluczowe znaczenie autor upatruje we wspomnianym pokrewieństwie. Wyniki tych analiz prezentują dwie
monografie pałacu: A. Rauch, Schloss Herrenchiemsee. Ràume und Symbole, Munchen 1993; idem, Schloss Herrenchiemsee,
Miinchen 1995.
8 W 1884 г., na rok przed wstrzymaniem prac przy budowie pałacu, zastąpił go Julius Hofmann.
9 Pierwszym planom towarzyszyły podpisy w formie anagramu dewizy Ludwika XIV „L'état c'est moi": „Tmeicost Ettal",
zdradzającego okolicę, w której pierwotnie planowano wznieść pałac. W Ettal w 1330 r. książę Ludwik IV Bawarski ufundował
klasztor, który w XVIII w. przebudowano w stylu barokowym. Ciasność doliny Granswang i brak dostatecznej ilości wody spowo-
dował, że terenu pod nowy pałac poszukiwano nawet poza granicami Bawarii, w dolinach Hindukuszu i innych orientalnych krajach.
M. Petzet, Architektur und Theaterdekoration - die Bauten Kônig Ludwigs II. ais Biihne seines Lebens, [w:] Kônig Ludwig II-
-Museum Herrenchiemsee. Katalog, Munchen 1986, s. 45.
10 Z korespondencji króla i jego współpracowników wynika, że nie był on nigdy usatysfakcjonowany położeniem pałacu na
wyspie oraz górską okolicą. Żałował, że pałac nie mógł zostać wybudowany w pobliżu Linderhofu. Petzet, op. cit., s. 44.
11 Król nabył wyspę w związku z protestami okolicznych mieszkańców przeciwko wycince drzew. Na temat historii wyspy
Herren m.in.: E.D. S с h m i d, К. К n i r r, Herrenchiemsee. Muséum im Augustiner-Chorherrenstift, Kônigssch/oss, Kônig Ludwig
U.-Museum, Munchen 2005, s. 6-19.
12 G. В a u m g a r t n e r, Kônigliche Trâume. Ludwig IL und seine Bauten, Munchen 1981, il. 249.
13 U. T h i e 1 e, Die Errichtung des Neuen Schlosses und der Wasserspiele, [w:] Wasserspiele Herrenchiemsee. Baudokumen-
tation der Wiedererrichtung, Rosenheim 1994, s. 10.
14 H.G. Evers, Herrenchiemsee, [w:] Tod, Macht und Raum a/s Bereiche der Architektur, Munchen 1939, il. 97.
15 В a u m g a r t n e r, op. cit., il. 250.
DOMINIK ZIELIŃSKI
W tej budowli Ludwik II najpełniej wyraził zafascynowanie czasami panowania ostatnich wielkich
królów Francji. Herrenchiemsee miało być „Świątynią Sławy"4 - swojego rodzaju hołdem złożonym Ludwi-
kowi XIV i monarchii absolutnej. Bawarski król, tworząc swoje „raje"5, posługiwał się sprecyzowanym
i tylko jemu w pełni znanym kluczem ikonograficznym, służącym odczytaniu często ukrytych w nich zna-
czeń. W najważniejszym elemencie całego założenia - pałacowych wnętrzach - panuje ikonograficzny i for-
malny dualizm. Zostały one podzielone na dwie strefy. Pierwsza z nich, nadrzędna i niemal sakralna, odnosi
się do osoby Ludwika XIV i skupia na dwóch głównych wnętrzach: skopiowanej z Wersalu Galerii Zwiercia-
dlanej wraz z przyległymi Salami Wojny i Pokoju oraz Paradnej Sypialni. Ludwik II upatrywał w nich istotę
podparyskiego założenia pałacowo-ogrodowego, będącego symbolicznym i dosłownym centrum świata Króla
Słońce, właściwą sceną dla rozgrywającego się każdego dnia dworskiego spektaklu. Te komnaty stały się
podstawą dla koncepcji bawarskiego Wersalu i zostały zaprojektowane jako pierwsze. Druga, neorokokowa
część pałacu, miała służyć zleceniodawcy do mieszkania i pozwalała na oddawanie czci Ludwikowi XIV Jej
rozplanowanie i ikonografia odnosiły się już do czasów następcy wielkiego króla - Ludwika XV, w tym czę-
ściowo do ówczesnego stanu pałacu w Wersalu. Ludwik II, uważając się za spokrewnionego z Burbonami6,
próbował stawiać się na miejscu Ludwika XV, co uzasadniało jego symboliczną obecność w pałacu7.
Wybudowanie rezydencji Herrenchiemsee zostało poprzedzone kilkuletnim procesem projektowania,
poszukiwania odpowiedniej formy oraz dogodnego terenu. W latach 1868-1873 powstało trzynaście projektów
w postaci rzutów przyszłego pałacu autorstwa nadwornego architekta, ucznia Leo von Klenze, Georga Doll-
manna8. Poszczególne etapy projektowania świadczą o sukcesywnym powiększaniu budowli, upodabniającej
się coraz bardziej do pałacu w Wersalu. Podpisy na projektach świadczą o początkowych zamiarach realizacji
pałacu w dolinie Granswang, w której w 1870 r. rozpoczęto budowę innej rezydencji króla - pałacyku Linderhof9.
Pałac postanowiono ostatecznie wznieść na 230-hektarowej wyspie Herren10, nabytej przez króla we
wrześniu 1873 r. od konsorcjum handlarzy drewnem11. Z tego też czasu pochodzi kolejna wersja projektu,
uwzględniającego już nową lokalizację pałacu. Ukazuje on budowlę pięcioskrzydłową z umieszczonymi
symetrycznie przy poprzecznych skrzydłach bocznych budynkami kaplicy i teatru12. Naniesiono na nim także
dwa podłużne budynki wzorowane na skrzydłach ministerialnych w Wersalu oraz bramy na dziedzińcach.
Po miesiącu od nabycia wyspy Dollmann wykonał jej pomiary, a w lutym następnego roku został wysłany
do Wersalu13. Ostateczny projekt nie zawierał już wcześniej przewidywanego budynku teatru14. Ostatni plan
pałacu wykonano w 1883 г., kiedy już większość prac przy głównych trzech skrzydłach była zakończona15.
4 „Es soli gewissermaBen ein Tempel des Ruhmes werden, worin ich das Andenken an Kônig Ludwig XIV. feiern will". Cyt.
za: Ludwig II. von Bayern in Augenzeugenberichten, hrsg. R. Hacker, wyd. II, Dusseldorf 1980, s. 271.
5 Ludwik II pisał do baronowej Leonrod 7 stycznia 1869 г.: „O es ist nothwendig, sich solche Paradiese zu schaffen, solche
poetische Zufluchtsorte, wo man auf einige Zeit die schauderhafte Zeit, in der wir leben, vergessen kann". Cyt. za: ibidem, s. 271.
6 Ojcem chrzestnym Ludwika II był jego dziad Ludwik I, a z kolei jego chrzestnym Ludwik XVI, król Francji.
7 A. Rauch w dysertacji doktorskiej z 1976 r. dotyczącej znaczeń pałacu Herrenchiemsee odczytuje wnętrza i ich symbolikę
jako zestawienie dwóch światów: Słońca - w osobie Ludwika XIV w Wielkich Apartamentach oraz Księżyca - Ludwika II w Ma-
łych Apartamentach. Kluczowe znaczenie autor upatruje we wspomnianym pokrewieństwie. Wyniki tych analiz prezentują dwie
monografie pałacu: A. Rauch, Schloss Herrenchiemsee. Ràume und Symbole, Munchen 1993; idem, Schloss Herrenchiemsee,
Miinchen 1995.
8 W 1884 г., na rok przed wstrzymaniem prac przy budowie pałacu, zastąpił go Julius Hofmann.
9 Pierwszym planom towarzyszyły podpisy w formie anagramu dewizy Ludwika XIV „L'état c'est moi": „Tmeicost Ettal",
zdradzającego okolicę, w której pierwotnie planowano wznieść pałac. W Ettal w 1330 r. książę Ludwik IV Bawarski ufundował
klasztor, który w XVIII w. przebudowano w stylu barokowym. Ciasność doliny Granswang i brak dostatecznej ilości wody spowo-
dował, że terenu pod nowy pałac poszukiwano nawet poza granicami Bawarii, w dolinach Hindukuszu i innych orientalnych krajach.
M. Petzet, Architektur und Theaterdekoration - die Bauten Kônig Ludwigs II. ais Biihne seines Lebens, [w:] Kônig Ludwig II-
-Museum Herrenchiemsee. Katalog, Munchen 1986, s. 45.
10 Z korespondencji króla i jego współpracowników wynika, że nie był on nigdy usatysfakcjonowany położeniem pałacu na
wyspie oraz górską okolicą. Żałował, że pałac nie mógł zostać wybudowany w pobliżu Linderhofu. Petzet, op. cit., s. 44.
11 Król nabył wyspę w związku z protestami okolicznych mieszkańców przeciwko wycince drzew. Na temat historii wyspy
Herren m.in.: E.D. S с h m i d, К. К n i r r, Herrenchiemsee. Muséum im Augustiner-Chorherrenstift, Kônigssch/oss, Kônig Ludwig
U.-Museum, Munchen 2005, s. 6-19.
12 G. В a u m g a r t n e r, Kônigliche Trâume. Ludwig IL und seine Bauten, Munchen 1981, il. 249.
13 U. T h i e 1 e, Die Errichtung des Neuen Schlosses und der Wasserspiele, [w:] Wasserspiele Herrenchiemsee. Baudokumen-
tation der Wiedererrichtung, Rosenheim 1994, s. 10.
14 H.G. Evers, Herrenchiemsee, [w:] Tod, Macht und Raum a/s Bereiche der Architektur, Munchen 1939, il. 97.
15 В a u m g a r t n e r, op. cit., il. 250.