DOI Artikel:
Zieliński, Dominik: Założenie ogrodowe pałacu Herrenchiemsee: motyw ogrodów wersalskich w mecenacie artystycznym Ludwika II Bawarskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0117
ZAŁOŻENIE OGRODOWE PAŁACU HERRENCHIEMSEE
1 1 1
Projektantem ogrodów pałacowych był Carl Joseph von Effner (1831-1884). Wywodził się on ze
słynnej bawarskiej rodziny nadwornych ogrodników. Znał krajobrazowe ogrody Poczdamu, Pragi i Wied-
nia, a także belgijskie i angielskie założenia ogrodowe. Wcześniej pracował dla króla Maksymiliana II,
ojca Ludwika II. W 1873 r. objął nadane mu przez króla stanowisko nadwornego dyrektora ogrodów. Dla
Ludwika II zaprojektował także ogród zimowy w monachijskiej Rezydencji i ogrody Linderhofu. Wyko-
nywał zlecenia nie tylko w kraju, ale i za granicą. Plac Maksymiliana w Monachium był jego ostatnią
realizacją16.
Przystępując do planowania założenia ogrodowego dla bawarskiego Wersalu, odrzucono wzorowanie
się na XIX-wiecznym stanie zachowania pierwowzoru. Król uważał, że „ogrody w Wersalu nie są już mia-
rodajne dla ogrodów Chiemsee, nie są już tym samym, już długo pozbawione są pięknych rzeczy"17. Pomi-
jając stylistyczne i formalne zmiany poszczególnych partii ogrodów wersalskich za czasów panowania
Ludwika XIV i jego następców, od czasów rewolucji stopniowo podupadały one, ulegając wręcz dewastacji.
Wiele sektorów przemianowano'8. Korzystano więc z archiwalnych planów założenia, wzorując się na ogro-
dach z czasów ich największej świetności19. W odróżnieniu od kilkunastu projektów samego pałacu, dla
założenia ogrodowego powstało ich zaledwie trzy. Pierwsze dwa pochodzą z 1869 i 1871 r. i towarzyszyły
planom pałacu, którego budowę przewidywano w dolinie Granswang. Drugi z nich, w 1874 r. naniesiony na
plan wyspy Herren, charakteryzuje się prostotą i odnosi do założenia wersalskiego tylko w ogólnej koncep-
cji. Zastosowano długą oś wschód-zachód przecinającą wyspę i krótką oś północ-południe biegnącą przed
fasadą pałacu20.
W 1876 r. powstał główny projekt ogrodów z przeznaczeniem dla wyspy Herren. Około 1884 r. został
on powtórzony i nieco uzupełniony przez Jakoba Móhla (il. 1). Ten wyraźnie inspirowany założeniem wer-
salskim plan został częściowo zrealizowany. W latach 70. powstało jeszcze kilka planów sytuacyjnych zało-
żenia pałacowo-ogrodowego, ukazujących jego lokalizację na wyspie względem osi wschód-zachód. W latach
80. projekt został wzbogacony o dwie piramidalne kompozycje kamienne w basenach parteru wodnego przed
pałacem21.
30 stycznia 1878 r. rozpoczęto budowę pałacu, którą planowano zakończyć czternaście lat później.
Pierwszym etapem było wykonanie nasypu ziemnego służącego podniesieniu terenu pod nowy pałac i par-
teru ogrodowego przed jego zachodnią fasadą. Po zakończeniu większości prac w najważniejszych wnętrzach,
w 1880 r. przystąpiono do wykończenia elewacji trój skrzydłowego budynku. W 1882 r. rozpoczęto również
tworzenie ogrodów, ale większość prac z nimi związanych przeprowadzono trzy lata później. Roboty budow-
lane i dekoratorskie trwały do 1885 г., kiedy zostały wstrzymane z przyczyn finansowych. W rezultacie
ukończono większość apartamentów paradnych i mieszkalnych, czyli całe skrzydło główne i w znacznej
części skrzydła boczne. Po nagłej śmierci króla w 1886 r. postanowiono wykonać już tylko najniezbędniej-
sze prace i rozebrano rozpoczęte skrzydła poprzeczne.
W czasie prac budowlanych król rezydował w odnowionych specjalnie dla niego apartamentach starego
klasztoru augustiańskiego, nazywanego także Starym Zamkiem, usytuowanego po północnej stronie wyspy.
Jego pierwszy pobyt na wyspie trwał od 30 kwietnia do 2 maja 1875 r.22 Kolejne odwiedziny nastąpiły
16 Kônig Ludwig II.-Muséum..., s. 455. Po śmierci Effnera w 1884 r. jego obowiązki przejął Jakob Môhl.
17 „Der Garten in Versailles sei fur den Garten zu Chiemsee nicht mehr massgebend, denn es sei nichts mehr in demselben,
die schôneren Sachen seien schon lange herausgenommen worden". M. Petzet, W. Neumeister, Ludwig IL und seine Schlôs-
ser. Die Welt des Bayerischen Mârchenkônigs, wyd. IV, Mimchen-Berlin-London-New York 1995, s. 129.
18 Dopiero pod koniec XIX w. zaczęły odzyskiwać dawny wygląd, a kolejne prace kontynuowane są również obecnie. Naj-
bardziej spektakularne działania konserwatorskie przeprowadzono po zimie 1999-2000 г., kiedy to Wersal nawiedziła potężna wi-
chura. O historii ogrodów od czasów wielkiej rewolucji do współczesnych m.in.: M. В a r i d o n, A history ofthè gardem oj Ver-
sailles, tłum. A. Mason, Philadelphia 2008, s. 223-237; M. Conan, Images of the Versailles Gardem. A Study of Réception,
„Gartenkunst", 15, 2003, 2, s. 221-231; P-A. L a b 1 a u d e, Restauration et régénération de l'architecture végétale du jardin de
Versailles, „Monumental", 4, 1993, s. 76-85.
19 H.G. E vers, Ludwig IL von Bayern. Theaterfurst - Kônig - Bauherr. Gedanken zum Selbstverstàndnis, Munchen 1986,
s. 222. W PCônig Ludwig II.-Muséum znajduje się rycina przedstawiająca plan założenia pałacowo-ogrodowego w Wersalu z 1714 г.,
pochodząca z: Les plans, profils et élévation des ville et château de Versailles, Paris 1714-1716. G. H oj er, Katalog „Bilddoku-
mente von Herrenchiemsee", [w:] 100 Jahre Herrenchiemsee, Freising 1978, kat. 61.
20 S. Rhotert, Die Gartenanlagen am Neuen Schloss Herrenchiemsee, [w:] Wasserspiele Herrenchiemseeil. s. 77.
21 H. К re i se 1, Die Schlôsser Ludwigs II. von Bayern, Darmstadt 1954, s. 63 -65.
22 S с h m i d, К n i r r, op. cit., s. 29.
1 1 1
Projektantem ogrodów pałacowych był Carl Joseph von Effner (1831-1884). Wywodził się on ze
słynnej bawarskiej rodziny nadwornych ogrodników. Znał krajobrazowe ogrody Poczdamu, Pragi i Wied-
nia, a także belgijskie i angielskie założenia ogrodowe. Wcześniej pracował dla króla Maksymiliana II,
ojca Ludwika II. W 1873 r. objął nadane mu przez króla stanowisko nadwornego dyrektora ogrodów. Dla
Ludwika II zaprojektował także ogród zimowy w monachijskiej Rezydencji i ogrody Linderhofu. Wyko-
nywał zlecenia nie tylko w kraju, ale i za granicą. Plac Maksymiliana w Monachium był jego ostatnią
realizacją16.
Przystępując do planowania założenia ogrodowego dla bawarskiego Wersalu, odrzucono wzorowanie
się na XIX-wiecznym stanie zachowania pierwowzoru. Król uważał, że „ogrody w Wersalu nie są już mia-
rodajne dla ogrodów Chiemsee, nie są już tym samym, już długo pozbawione są pięknych rzeczy"17. Pomi-
jając stylistyczne i formalne zmiany poszczególnych partii ogrodów wersalskich za czasów panowania
Ludwika XIV i jego następców, od czasów rewolucji stopniowo podupadały one, ulegając wręcz dewastacji.
Wiele sektorów przemianowano'8. Korzystano więc z archiwalnych planów założenia, wzorując się na ogro-
dach z czasów ich największej świetności19. W odróżnieniu od kilkunastu projektów samego pałacu, dla
założenia ogrodowego powstało ich zaledwie trzy. Pierwsze dwa pochodzą z 1869 i 1871 r. i towarzyszyły
planom pałacu, którego budowę przewidywano w dolinie Granswang. Drugi z nich, w 1874 r. naniesiony na
plan wyspy Herren, charakteryzuje się prostotą i odnosi do założenia wersalskiego tylko w ogólnej koncep-
cji. Zastosowano długą oś wschód-zachód przecinającą wyspę i krótką oś północ-południe biegnącą przed
fasadą pałacu20.
W 1876 r. powstał główny projekt ogrodów z przeznaczeniem dla wyspy Herren. Około 1884 r. został
on powtórzony i nieco uzupełniony przez Jakoba Móhla (il. 1). Ten wyraźnie inspirowany założeniem wer-
salskim plan został częściowo zrealizowany. W latach 70. powstało jeszcze kilka planów sytuacyjnych zało-
żenia pałacowo-ogrodowego, ukazujących jego lokalizację na wyspie względem osi wschód-zachód. W latach
80. projekt został wzbogacony o dwie piramidalne kompozycje kamienne w basenach parteru wodnego przed
pałacem21.
30 stycznia 1878 r. rozpoczęto budowę pałacu, którą planowano zakończyć czternaście lat później.
Pierwszym etapem było wykonanie nasypu ziemnego służącego podniesieniu terenu pod nowy pałac i par-
teru ogrodowego przed jego zachodnią fasadą. Po zakończeniu większości prac w najważniejszych wnętrzach,
w 1880 r. przystąpiono do wykończenia elewacji trój skrzydłowego budynku. W 1882 r. rozpoczęto również
tworzenie ogrodów, ale większość prac z nimi związanych przeprowadzono trzy lata później. Roboty budow-
lane i dekoratorskie trwały do 1885 г., kiedy zostały wstrzymane z przyczyn finansowych. W rezultacie
ukończono większość apartamentów paradnych i mieszkalnych, czyli całe skrzydło główne i w znacznej
części skrzydła boczne. Po nagłej śmierci króla w 1886 r. postanowiono wykonać już tylko najniezbędniej-
sze prace i rozebrano rozpoczęte skrzydła poprzeczne.
W czasie prac budowlanych król rezydował w odnowionych specjalnie dla niego apartamentach starego
klasztoru augustiańskiego, nazywanego także Starym Zamkiem, usytuowanego po północnej stronie wyspy.
Jego pierwszy pobyt na wyspie trwał od 30 kwietnia do 2 maja 1875 r.22 Kolejne odwiedziny nastąpiły
16 Kônig Ludwig II.-Muséum..., s. 455. Po śmierci Effnera w 1884 r. jego obowiązki przejął Jakob Môhl.
17 „Der Garten in Versailles sei fur den Garten zu Chiemsee nicht mehr massgebend, denn es sei nichts mehr in demselben,
die schôneren Sachen seien schon lange herausgenommen worden". M. Petzet, W. Neumeister, Ludwig IL und seine Schlôs-
ser. Die Welt des Bayerischen Mârchenkônigs, wyd. IV, Mimchen-Berlin-London-New York 1995, s. 129.
18 Dopiero pod koniec XIX w. zaczęły odzyskiwać dawny wygląd, a kolejne prace kontynuowane są również obecnie. Naj-
bardziej spektakularne działania konserwatorskie przeprowadzono po zimie 1999-2000 г., kiedy to Wersal nawiedziła potężna wi-
chura. O historii ogrodów od czasów wielkiej rewolucji do współczesnych m.in.: M. В a r i d o n, A history ofthè gardem oj Ver-
sailles, tłum. A. Mason, Philadelphia 2008, s. 223-237; M. Conan, Images of the Versailles Gardem. A Study of Réception,
„Gartenkunst", 15, 2003, 2, s. 221-231; P-A. L a b 1 a u d e, Restauration et régénération de l'architecture végétale du jardin de
Versailles, „Monumental", 4, 1993, s. 76-85.
19 H.G. E vers, Ludwig IL von Bayern. Theaterfurst - Kônig - Bauherr. Gedanken zum Selbstverstàndnis, Munchen 1986,
s. 222. W PCônig Ludwig II.-Muséum znajduje się rycina przedstawiająca plan założenia pałacowo-ogrodowego w Wersalu z 1714 г.,
pochodząca z: Les plans, profils et élévation des ville et château de Versailles, Paris 1714-1716. G. H oj er, Katalog „Bilddoku-
mente von Herrenchiemsee", [w:] 100 Jahre Herrenchiemsee, Freising 1978, kat. 61.
20 S. Rhotert, Die Gartenanlagen am Neuen Schloss Herrenchiemsee, [w:] Wasserspiele Herrenchiemseeil. s. 77.
21 H. К re i se 1, Die Schlôsser Ludwigs II. von Bayern, Darmstadt 1954, s. 63 -65.
22 S с h m i d, К n i r r, op. cit., s. 29.