DOI article:
Pieńkos, Andrzej: Ogród artysty, poety, myśliciela: terytorium tworzenia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0203
( )( (R< )[) AR I YN I Y, POETY, MYŚLICIELA. I ERY [(ЖИМ I WORZ! NIA
197
21. Haiko koło Porvoo, otoczenie pracowni A. Edelfelta. Fot. A. Pieńkos
wyżej groby w realnych ogrodach wspomnijmy o Skagen w Jutlandii, gdzie ogrodu nie ma, jest plaża, wydmy
i wśród nich grobowiec poety i malarza Holgera Drachmanna).
Skały wybrzeża i szkiery koło chaty rysownika Alberta Engstrôma w Grisslehamn na wybrzeżu bałtyc-
kim Szwecji zostały przezeń tylko wybrane, były naturalnym ogrodem („ogrodeirT?) otaczającym jego pra-
cownię. Pozornie niezmienione ludzką ręką pozostawało leśne otoczenie chat czołowych fińskich malarzy
Alberta Edelfelta (Haiko koło Porvoo, il. 21) i Axela Gallena-Kalleli (wspomniana Kalela koło Ruovesi).
Czy sformułowania w rodzaju „malował w ogrodzie", potocznie odnoszone do tych artystów (zwłaszcza
Edelfelta, którego bardzo wiele obrazów powstało w najbliższym sąsiedztwie chaty i je przedstawia) nie
mają uzasadnienia? Ogród otaczający wspomniane już Halosenniemi nad jeziorem Tuusula, dom malarza
Halonena, określany jest w literaturze mu poświęconej jako przezeń projektowany. Projekt ten polegał jed-
nak w głównej mierze na konserwowaniu stanu zastanego na małym skalnym cyplu jeziora. Rezerwat był
jego ogrodem, chociaż w intencjach tego typu ubiegłowiecznych uciekinierów od cywilizacji jego idea poja-
wiała się zamiast ogrodu. Pomost wychodzący w jezioro byłby tu szczątkowym reprezentantem ogrodowej
architektury, wyznaczającym, jak w wielu skandynawskich założeniach, np. w Hvittrâsk, porządkującą oś
widokową. I pozwalającym anektować naturalne jezioro w obręb terytorium twórcy. Jeśli nie z ogrodami
mamy tu do czynienia, to może z „aktem ogrodowym"76?
Być może należałoby też wziąć pod uwagę ogród we wnętrzu domu twórcy: obfite kompozycje roślinne
Hansa Makarta, wypełniające jego wiedeński dom-pracownię, ogrody zimowe budowane przy rezydencjach
„książąt-malarzy" XIX w.77, imaginowaną przez Jorisa-Karla Huysmansa kolekcję dzieł natury w mieszka-
niu duca des Esseintesa w powieści Na wspak, ogród wewnętrzny i sztuczny w całej semantycznej rozcią-
głości tych sformułowań. Pominęliśmy tu również, uznając ją za podlegającą kompetencjom historii archi-
tektury i urbanistyki, problematykę zieleni w i przy domach kolonii artystycznych takich XX-wiecznych
„miast-ogrodów" jak np. Hagen czy Hellerau w Dreźnie.
76 Otwartość owych fińskich terytoriów twórców była być może pozorna. Laura Gutman widzi w nich idealną realizację
utopos niemiejsca. Siedziba artysty promieniuje niejako na okolicę, która tym samym nabiera charakteru ekskluzywnego. Arbi-
tralna decyzja twórcy naznaczenia jako „swojego" terytorium otaczającego dom i jego idealizacja wyrywają ten obszar z neutralnej
natury. Zob. (i u t m a n, La maison d'artiste finlandaise..., s. 60 62.
I nie tylko: np. miniaturowy ogród zimowy w osobnym pomieszczeniu swojego domu Visavuori założył w 1912 r. liński
rzeźbiarz Emil Wikstróm. W ogrodzie właściwym zresztą znajdowała się pierwotnie także cieplarnia, chroniąca egzotyczne roślin)
sprowadzane przez artystę. Zob. Nordic Artist's Homes..., s. 137 139; P. Myli y I ii. Visavuori. Emil Wibtrôms studio house,
Visavuori 2003, s. 13, 27.
197
21. Haiko koło Porvoo, otoczenie pracowni A. Edelfelta. Fot. A. Pieńkos
wyżej groby w realnych ogrodach wspomnijmy o Skagen w Jutlandii, gdzie ogrodu nie ma, jest plaża, wydmy
i wśród nich grobowiec poety i malarza Holgera Drachmanna).
Skały wybrzeża i szkiery koło chaty rysownika Alberta Engstrôma w Grisslehamn na wybrzeżu bałtyc-
kim Szwecji zostały przezeń tylko wybrane, były naturalnym ogrodem („ogrodeirT?) otaczającym jego pra-
cownię. Pozornie niezmienione ludzką ręką pozostawało leśne otoczenie chat czołowych fińskich malarzy
Alberta Edelfelta (Haiko koło Porvoo, il. 21) i Axela Gallena-Kalleli (wspomniana Kalela koło Ruovesi).
Czy sformułowania w rodzaju „malował w ogrodzie", potocznie odnoszone do tych artystów (zwłaszcza
Edelfelta, którego bardzo wiele obrazów powstało w najbliższym sąsiedztwie chaty i je przedstawia) nie
mają uzasadnienia? Ogród otaczający wspomniane już Halosenniemi nad jeziorem Tuusula, dom malarza
Halonena, określany jest w literaturze mu poświęconej jako przezeń projektowany. Projekt ten polegał jed-
nak w głównej mierze na konserwowaniu stanu zastanego na małym skalnym cyplu jeziora. Rezerwat był
jego ogrodem, chociaż w intencjach tego typu ubiegłowiecznych uciekinierów od cywilizacji jego idea poja-
wiała się zamiast ogrodu. Pomost wychodzący w jezioro byłby tu szczątkowym reprezentantem ogrodowej
architektury, wyznaczającym, jak w wielu skandynawskich założeniach, np. w Hvittrâsk, porządkującą oś
widokową. I pozwalającym anektować naturalne jezioro w obręb terytorium twórcy. Jeśli nie z ogrodami
mamy tu do czynienia, to może z „aktem ogrodowym"76?
Być może należałoby też wziąć pod uwagę ogród we wnętrzu domu twórcy: obfite kompozycje roślinne
Hansa Makarta, wypełniające jego wiedeński dom-pracownię, ogrody zimowe budowane przy rezydencjach
„książąt-malarzy" XIX w.77, imaginowaną przez Jorisa-Karla Huysmansa kolekcję dzieł natury w mieszka-
niu duca des Esseintesa w powieści Na wspak, ogród wewnętrzny i sztuczny w całej semantycznej rozcią-
głości tych sformułowań. Pominęliśmy tu również, uznając ją za podlegającą kompetencjom historii archi-
tektury i urbanistyki, problematykę zieleni w i przy domach kolonii artystycznych takich XX-wiecznych
„miast-ogrodów" jak np. Hagen czy Hellerau w Dreźnie.
76 Otwartość owych fińskich terytoriów twórców była być może pozorna. Laura Gutman widzi w nich idealną realizację
utopos niemiejsca. Siedziba artysty promieniuje niejako na okolicę, która tym samym nabiera charakteru ekskluzywnego. Arbi-
tralna decyzja twórcy naznaczenia jako „swojego" terytorium otaczającego dom i jego idealizacja wyrywają ten obszar z neutralnej
natury. Zob. (i u t m a n, La maison d'artiste finlandaise..., s. 60 62.
I nie tylko: np. miniaturowy ogród zimowy w osobnym pomieszczeniu swojego domu Visavuori założył w 1912 r. liński
rzeźbiarz Emil Wikstróm. W ogrodzie właściwym zresztą znajdowała się pierwotnie także cieplarnia, chroniąca egzotyczne roślin)
sprowadzane przez artystę. Zob. Nordic Artist's Homes..., s. 137 139; P. Myli y I ii. Visavuori. Emil Wibtrôms studio house,
Visavuori 2003, s. 13, 27.