DOI Artikel:
Markiewicz, Anna: Mars Polonicus: wokół paryskich dysput braci Jabłonowskich z 1686 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51757#0153
Rocznik Historii Sztuki, tom XLIV
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131206
ANNA MARKIEWICZ
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
MARS POLONICUS.
WOKÓŁ PARYSKICH DYSPUT BRACI JABŁONOWSKICH Z 1686 ROKU
Uroczystości publiczne i kościelne wpisane były w cykl codziennego życia licznych kolegiów jezu-
ickich całej Europy. Tok edukacji w dawnych kolegiach Towarzystwa Jezusowego uświetniały rozmaite
podniosłe wydarzenia - obchodzono wystawnie święta wpisane w kalendarz liturgiczny oraz uczestni-
czono w różnorodnych uroczystościach o charakterze kościelnym, fetowano przybycie do szkół dostojni-
ków i znamienitych gości, poświęcano zamożnym protektorom drukowane panegiryki, wreszcie z pompą
celebrowano pogrzeby dobrodziejów kolegiów. Codzienną egzystencję uczniów szkół jezuickich i życie
w konwikcie urozmaicały również liczne uroczystości okazjonalne oraz ściśle związane z przebiegiem
roku szkolnego - młodzi szlachcice i magnaci brali udział w wielu fetowanych wydarzeniach. Nauka
w kolegium jezuitów wiązała się z publicznymi wystąpieniami młodzieńców, którzy prezentowali swoje
umiejętności oratorskie oraz występowali na deskach szkolnych teatrów1. Ważne etapy nauczania wieńczyły
uroczystości szkolne, a zarazem publiczne - zakończenie edukacji w kolegium wiązało się z publiczną,
dialektyczną dysputą między broniącym tez i swojego finezyjnego wywodu uczniem a zadającymi mu
pytania i odnajdującymi w prezentowanej przemowie sprzeczności oponentami2. Dysputy takie stanowiły
wielkie wydarzenie w życiu kolegium, często również i miasta, gromadziły znamienitą widownię, a towa-
rzyszyły im rozbudowane dekoracje efemeryczne.
W XVII i XVIII stuleciu młodzi szlachcice i magnaci brali udział w licznych podobnych uroczystościach
- aktywnie oraz jako widzowie i słuchacze - zarówno podczas nauki w kolegiach na terenie Rzeczypospo-
1 Zob. A. Saunders, Make the Pupils Do It Themselves: Emblems, Plays and Publics Performances in French Jesuit Colleges
in the Seventeenth Century, [w:] The Jesuit and The Emblem Tradition. Selected Papers of The Leuven International Emblem Conference
18-24 August, 1996, ed. J. Manning, M. van Vaeck, Turnhout 1999 (Imago Figurata. Studies and Editions, vol. la), s. 187-206. Wielo-
krotnie podejmowano zagadnienie roli teatru w systemie szkolnym jezuitów: zob. m.in.: J. Poplatek, Studia z dziejów jezuickiego teatru
szkolnego w Polsce, Wrocław 1957; J. Okoń, Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Wrocław 1970; idem, Jezuicka scena
religijna w Polsce XVII wieku, [w:] Dramat i teatr religijny w Polsce, red. I. Sławińska, W. Kaczmarek, Lublin 1991, s. 73-97; idem,
Teatr jezuicki w Polsce: między swojskością a cudzoziemszczyzną, [w:] Jezuici a kultura polska, red. L. Grzebień, S. Obirek, Kraków
1993, s. 227-241; idem, O aktorach i sztuce aktorskiej w staropolskim teatrze szkolnym jezuitów, „Poznańskie Studia Polonistyczne”,
25, 1998, z. 5, s. 47-65; idem, Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), Warszawa 2006; T. Grabowski,
Ze studiów nad teatrem jezuickim we Francji i w Polsce w wiekach XVI-XVIII, Poznań 1963; B. Judkowiak, Wzgardzony wielogłos.
Kultura teatralna czasów saskich i jej tradycje, Poznań 2007, s. 146-166; P. Bjurström, Baroque Theatre and the Jesuits, [w:] Baroque
Art: The Jesuit Contributions, ed. R. Wittkower, I.B. Jaffe, New York 1972, s. 99-110.
2 Na przykładzie rzymskiego kolegium jezuitów zagadnienie znakomicie podjęła L. Rice, Jesuit Thesis Prints and the festive
Academic Defence at the Collegio Romano, [w:] The Jesuits: Culture, Sciences and the Arts 1540-1773, ed. J.W. O’Malley, Toronto 1999,
s. 148-169; w przypadku uczelni francuskich należy wskazać liczne prace V. Meyer wszechstronnie omawiające ten temat: V. Meyer,
Les theses, leurs soutenances et leurs illustrations dans les universités franęaises sous l ’Ancien Regime, „Melanges de la bibliothèque
de la Sorbonne”, 12, 1993, s. 43-111; eadem, Les frontispices de thèses: un example de collaboration entre peintre Italiens et graveurs
franęais, [w:] Seicento. La peinture italienne du XVII siede et la France, ed. J.C1. Boyer, Paris 1990, s. 105-123; eadem, L’illustration
des thèses à Paris dans la seconde moitié du XVIIe siede: peintres, graveurs, éditeurs, Paris 2002.
PAN, 2019
DOI 10.24425/rhs.2019.131206
ANNA MARKIEWICZ
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
MARS POLONICUS.
WOKÓŁ PARYSKICH DYSPUT BRACI JABŁONOWSKICH Z 1686 ROKU
Uroczystości publiczne i kościelne wpisane były w cykl codziennego życia licznych kolegiów jezu-
ickich całej Europy. Tok edukacji w dawnych kolegiach Towarzystwa Jezusowego uświetniały rozmaite
podniosłe wydarzenia - obchodzono wystawnie święta wpisane w kalendarz liturgiczny oraz uczestni-
czono w różnorodnych uroczystościach o charakterze kościelnym, fetowano przybycie do szkół dostojni-
ków i znamienitych gości, poświęcano zamożnym protektorom drukowane panegiryki, wreszcie z pompą
celebrowano pogrzeby dobrodziejów kolegiów. Codzienną egzystencję uczniów szkół jezuickich i życie
w konwikcie urozmaicały również liczne uroczystości okazjonalne oraz ściśle związane z przebiegiem
roku szkolnego - młodzi szlachcice i magnaci brali udział w wielu fetowanych wydarzeniach. Nauka
w kolegium jezuitów wiązała się z publicznymi wystąpieniami młodzieńców, którzy prezentowali swoje
umiejętności oratorskie oraz występowali na deskach szkolnych teatrów1. Ważne etapy nauczania wieńczyły
uroczystości szkolne, a zarazem publiczne - zakończenie edukacji w kolegium wiązało się z publiczną,
dialektyczną dysputą między broniącym tez i swojego finezyjnego wywodu uczniem a zadającymi mu
pytania i odnajdującymi w prezentowanej przemowie sprzeczności oponentami2. Dysputy takie stanowiły
wielkie wydarzenie w życiu kolegium, często również i miasta, gromadziły znamienitą widownię, a towa-
rzyszyły im rozbudowane dekoracje efemeryczne.
W XVII i XVIII stuleciu młodzi szlachcice i magnaci brali udział w licznych podobnych uroczystościach
- aktywnie oraz jako widzowie i słuchacze - zarówno podczas nauki w kolegiach na terenie Rzeczypospo-
1 Zob. A. Saunders, Make the Pupils Do It Themselves: Emblems, Plays and Publics Performances in French Jesuit Colleges
in the Seventeenth Century, [w:] The Jesuit and The Emblem Tradition. Selected Papers of The Leuven International Emblem Conference
18-24 August, 1996, ed. J. Manning, M. van Vaeck, Turnhout 1999 (Imago Figurata. Studies and Editions, vol. la), s. 187-206. Wielo-
krotnie podejmowano zagadnienie roli teatru w systemie szkolnym jezuitów: zob. m.in.: J. Poplatek, Studia z dziejów jezuickiego teatru
szkolnego w Polsce, Wrocław 1957; J. Okoń, Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Wrocław 1970; idem, Jezuicka scena
religijna w Polsce XVII wieku, [w:] Dramat i teatr religijny w Polsce, red. I. Sławińska, W. Kaczmarek, Lublin 1991, s. 73-97; idem,
Teatr jezuicki w Polsce: między swojskością a cudzoziemszczyzną, [w:] Jezuici a kultura polska, red. L. Grzebień, S. Obirek, Kraków
1993, s. 227-241; idem, O aktorach i sztuce aktorskiej w staropolskim teatrze szkolnym jezuitów, „Poznańskie Studia Polonistyczne”,
25, 1998, z. 5, s. 47-65; idem, Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), Warszawa 2006; T. Grabowski,
Ze studiów nad teatrem jezuickim we Francji i w Polsce w wiekach XVI-XVIII, Poznań 1963; B. Judkowiak, Wzgardzony wielogłos.
Kultura teatralna czasów saskich i jej tradycje, Poznań 2007, s. 146-166; P. Bjurström, Baroque Theatre and the Jesuits, [w:] Baroque
Art: The Jesuit Contributions, ed. R. Wittkower, I.B. Jaffe, New York 1972, s. 99-110.
2 Na przykładzie rzymskiego kolegium jezuitów zagadnienie znakomicie podjęła L. Rice, Jesuit Thesis Prints and the festive
Academic Defence at the Collegio Romano, [w:] The Jesuits: Culture, Sciences and the Arts 1540-1773, ed. J.W. O’Malley, Toronto 1999,
s. 148-169; w przypadku uczelni francuskich należy wskazać liczne prace V. Meyer wszechstronnie omawiające ten temat: V. Meyer,
Les theses, leurs soutenances et leurs illustrations dans les universités franęaises sous l ’Ancien Regime, „Melanges de la bibliothèque
de la Sorbonne”, 12, 1993, s. 43-111; eadem, Les frontispices de thèses: un example de collaboration entre peintre Italiens et graveurs
franęais, [w:] Seicento. La peinture italienne du XVII siede et la France, ed. J.C1. Boyer, Paris 1990, s. 105-123; eadem, L’illustration
des thèses à Paris dans la seconde moitié du XVIIe siede: peintres, graveurs, éditeurs, Paris 2002.