DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Gorzelany, Dorota: Oblicza dionizyjskie: Kilka uwag o ikonografii Dionizosa i Ariadny na wazach greckich w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich i Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0042
40
Dorota Gorzelany
w aspekcie kultowym zachowywana była postać dostojnego brodatego boga z długimi
włosami31. Konwencja ta, złagodzona miękkimi konturami stylu bogatego, widocznymi
na fragmencie wazy z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie dekorowanej przez ma-
larza bliskiego Malarzowi Millin32, występuje do ostatniej ćwierci V w. p.n.e. Niewątpliwy
wpływ na upowszechnienie nowego wizerunku w malarstwie wazowym miały wykonane
według projektu Fidiasza w latach 442-440 p.n.e. rzeźby młodzieńczego Dionizosa, sie-
dzącego wśród zgromadzenia bogów na fryzie wschodnim ateńskiego Partenonu i nieco
później - około 432 r. p.n.e. - ukazanego w pozycji półleżącej w przyczółku wschodnim
świątyni33. Istotne znaczenie dla ukształtowania się takiego typu ikonograficznego musia-
ły mieć też źródła literackie opisujące nie tylko dorosłego Dionizosa, ale też jego dzieciń-
stwo spędzone pod opieką nimf-menad34.
Dionizos był bogiem czczonym głównie przez lud za możliwość odczuwania i oddawa-
nia się radości35, przejawiającej się w prostych czynnościach, jak taniec rolników podczas
pracy przy winie czy udział w ekstatycznych bachanaliach. Radość prowadziła do wyzwo-
lenia, zadowolenia, poczucia braku odpowiedzialności, którą była obciążona jednostka
tkwiąca w strukturach społecznych. Jako bóg teatru, maski, Dionizos symbolizował za-
wartą w ekstasis możliwość uwolnienia i zmieniania swej tożsamości. Rytuały dionizyjskie
miały funkcję katartyczną, pozwalały w tańcu rozładować napięcie, emocje.
Dołączenie do tiazosu gwarantowało szczęście36. Przedstawienie młodzieńczego Dio-
nizosa zdobi powstałą w połowie IV w. p.n.e. pelike w stylu kerczeńskim z Grupy Późnych
Kraterów3', należącą do kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie38. Tiazos, towarzyszą-
cy Dionizosowi w scenach mitologicznych, ale także w ilustracjach rytów dionizyjskich,
tworzą satyrowie i menady, którymi stały się według Hymnu homeryckiego do Dionizosa
(26) nimfy opiekujące się małym bogiem.
Układ kompozycyjny pary Dionizosa i Ariadny pomiędzy dwoma satyrami, wprowa-
dzony przez Lydosa, jak również otoczenie pary tiazosem przez Malarza z Heidelbergu39
około połowy VI w. p.n.e., było powtarzane w zmieniających się konwencjach stylistycz-
nych na późniejszych wazach, co jest widoczne zwłaszcza w „cytowaniu” pozy satyrów.
Na krakowskiej pelike kerczeńskiej scenę ramują satyrowie, z których ten przy Dionizosie
31 Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 105.
32 Nr inw. MNK XI-A-355/2 (niepublikowany). Por. M. B. Moore, The Athenian Agora, vol. XXX, Attic
Red-Figured and White-Ground Pottery, Princeton 1997, s. 129.
33 B. F. Cook, The Elgin Marbles, London 2007, s. 46, 62; J. Neils, The Parthenon Frieze, Cambridge
2001, s. 35.
34 Homer, Iliada, 6.130nn.
35 Homer Iliada, 14.325; Hezj od, Teogonia, 941.
36 E. R. Dodds, Grecy i irracjonalność, Kraków 2002, s. 75n.
37 M. M. BflOBHieHKO, KepneHCKue ea3w, „Bosporos Studies”, III (Simferopol 2003), s. 427n„ ryc. 11.
38 Nr inw. MNK XI-A-361. Por. K. Moczulska, Zabytki antyczne z północnych wybrzeży Morza Czar-
nego w Dziale Sztuki starożytnej w Muzeum Narodowym w Krakowie [w:] Skarby znad Morza Czarnego,
red. J. Bodzek, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, marzec-czerwiec 2006, Kraków
2006, s. 67n.
39
Schóne, o.c., s. 49-53.
Dorota Gorzelany
w aspekcie kultowym zachowywana była postać dostojnego brodatego boga z długimi
włosami31. Konwencja ta, złagodzona miękkimi konturami stylu bogatego, widocznymi
na fragmencie wazy z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie dekorowanej przez ma-
larza bliskiego Malarzowi Millin32, występuje do ostatniej ćwierci V w. p.n.e. Niewątpliwy
wpływ na upowszechnienie nowego wizerunku w malarstwie wazowym miały wykonane
według projektu Fidiasza w latach 442-440 p.n.e. rzeźby młodzieńczego Dionizosa, sie-
dzącego wśród zgromadzenia bogów na fryzie wschodnim ateńskiego Partenonu i nieco
później - około 432 r. p.n.e. - ukazanego w pozycji półleżącej w przyczółku wschodnim
świątyni33. Istotne znaczenie dla ukształtowania się takiego typu ikonograficznego musia-
ły mieć też źródła literackie opisujące nie tylko dorosłego Dionizosa, ale też jego dzieciń-
stwo spędzone pod opieką nimf-menad34.
Dionizos był bogiem czczonym głównie przez lud za możliwość odczuwania i oddawa-
nia się radości35, przejawiającej się w prostych czynnościach, jak taniec rolników podczas
pracy przy winie czy udział w ekstatycznych bachanaliach. Radość prowadziła do wyzwo-
lenia, zadowolenia, poczucia braku odpowiedzialności, którą była obciążona jednostka
tkwiąca w strukturach społecznych. Jako bóg teatru, maski, Dionizos symbolizował za-
wartą w ekstasis możliwość uwolnienia i zmieniania swej tożsamości. Rytuały dionizyjskie
miały funkcję katartyczną, pozwalały w tańcu rozładować napięcie, emocje.
Dołączenie do tiazosu gwarantowało szczęście36. Przedstawienie młodzieńczego Dio-
nizosa zdobi powstałą w połowie IV w. p.n.e. pelike w stylu kerczeńskim z Grupy Późnych
Kraterów3', należącą do kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie38. Tiazos, towarzyszą-
cy Dionizosowi w scenach mitologicznych, ale także w ilustracjach rytów dionizyjskich,
tworzą satyrowie i menady, którymi stały się według Hymnu homeryckiego do Dionizosa
(26) nimfy opiekujące się małym bogiem.
Układ kompozycyjny pary Dionizosa i Ariadny pomiędzy dwoma satyrami, wprowa-
dzony przez Lydosa, jak również otoczenie pary tiazosem przez Malarza z Heidelbergu39
około połowy VI w. p.n.e., było powtarzane w zmieniających się konwencjach stylistycz-
nych na późniejszych wazach, co jest widoczne zwłaszcza w „cytowaniu” pozy satyrów.
Na krakowskiej pelike kerczeńskiej scenę ramują satyrowie, z których ten przy Dionizosie
31 Carpenter, Dionysian Imagery..., s. 105.
32 Nr inw. MNK XI-A-355/2 (niepublikowany). Por. M. B. Moore, The Athenian Agora, vol. XXX, Attic
Red-Figured and White-Ground Pottery, Princeton 1997, s. 129.
33 B. F. Cook, The Elgin Marbles, London 2007, s. 46, 62; J. Neils, The Parthenon Frieze, Cambridge
2001, s. 35.
34 Homer, Iliada, 6.130nn.
35 Homer Iliada, 14.325; Hezj od, Teogonia, 941.
36 E. R. Dodds, Grecy i irracjonalność, Kraków 2002, s. 75n.
37 M. M. BflOBHieHKO, KepneHCKue ea3w, „Bosporos Studies”, III (Simferopol 2003), s. 427n„ ryc. 11.
38 Nr inw. MNK XI-A-361. Por. K. Moczulska, Zabytki antyczne z północnych wybrzeży Morza Czar-
nego w Dziale Sztuki starożytnej w Muzeum Narodowym w Krakowie [w:] Skarby znad Morza Czarnego,
red. J. Bodzek, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, marzec-czerwiec 2006, Kraków
2006, s. 67n.
39
Schóne, o.c., s. 49-53.