DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Dec, Dorota: Uwagi o nowych atrybucjach kilku obrazów włoskich z kolekcji książąt Czartoryskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0064
62
Dorota Dec
następnie do witraży i rzeźby monumentalnej63. Malarze toskańscy przejęli go zapewne
z dzieł Nicolo Pisana, który taki typ Ukrzyżowania przedstawiał na swoich marmurowych
ambonach - w baptysterium w Pizie (około 1255-1260) i rozpoczętej około roku 1266
ambonie w katedrze sieneńskiej. Bolejące postaci pod krzyżem są podobne do Marii i św.
Jana Ewangelisty po bokach Ukrzyżowania w San Gimignano. Św. Jan wspiera pochyloną
głowę na prawej dłoni, natomiast Maria unosi prawą rękę ku górze, wskazując na Chry-
stusa na krzyżu. Postać klęcząca pod krzyżem jest zniszczona i trudna do zintepretowania;
nie ma też atrybutów. Zdaniem Różyckiej Bryzek może to być św. Piotr, ponieważ taka
tradycja ikonograficzna istnieje w grupie tzw. krucyfiksów franciszkańskich, na których
w XII-XIII wieku często przedstawiano scenę zaparcia się św. Piotra lub tylko jej sym-
bol - koguta na kolumnie64. Motyw aniołów unoszących się wokół krzyża nie występuje
w innych przedstawieniach z kręgu Guido da Siena. Pojawia się on natomiast na fresku
Cimabuego w górnym kościele w Asyżu z początku lat osiemdziesiątych XIII wieku.
Kompozycja sceny Opłakiwania, jednego z największych tematów sztuki bizantyńskiej,
została w pełni ukształtowana i rozwinięta w XII stuleciu65. Jednym z najciekawszych
i najbardziej ekspresyjnych przedstawień tego typu jest fresk w Nerezi (Republika Ma-
cedonii, dawna Jugosławia) z lat sześćdziesiątych XII wieku. Maria obejmuje martwego
Chrystusa i przytula swoją twarz do jego twarzy W scenie uczestniczy również św. Jan
Ewangelista, który trzyma rękę Chrystusa, oraz pochyleni u jego stóp Nikodem i Józef
z Arymatei. Do grupy tej zbliżają się rozpaczające niewiasty. Ten typ kompozycji był na-
śladowany przez artystów sieneńskich i często pojawiał się w małych przedstawieniach
narracyjnych66. W obrazach tych jednak, w przeciwieństwie do bizantyńskiego wzoru,
postaci zostały zbliżone do siebie i częściowo utraciły swoje właściwe funkcje67.
Na zewnętrznych skrzydłach tryptyku zostali ukazani święci Piotr i Paweł. Ten ostatni
został wyobrażony z uniesionym mieczem, podobnie jak u Duccia. Malowidła te zosta-
ły jednak dodane w późniejszym czasie. Początkowo zewnętrzna powierzchnia skrzydeł
mogła być pokryta jakimś wzorem lub marmoryzacją, jak w tryptykach w Bostonie i Lon-
dynie.
63 P. Thoby, Le Crucifix, des Orgines au Concile de Trente, Nantes 1959, s. 156.
64 Notatki dotyczące włoskich obrazów przechowywane w Dziale Malarstwa MNK.
65 O. Demus, Byzantine Art and the West, New York 1970, s. 224-225.
66 Np. na skrzydle ołtarza z San Domenico, tzw. obrazy z Badia Ardenga, obecnie w Pinakotece w Sienie
(Stubblebine, Guido da Siena, kat. IV c-12); Bellosi uważa, że ekspresja tych przedstawień jest bardziej
wyrazista i żywsza niż u Guida da Siena i przypisuje autorstwo niektórych z nich Dietisalviemu di Speme
(por. Bellosi, Precedenti..., s. 38-39).
6/ Warto jeszcze zwrócić uwagę, że rozwiązanie kompozycyjne scen Opłakiwania i Ukrzyżowania na fre-
skach w krypcie katedry sieneńskiej jest bardzo zbliżone do tych przedstawień na krakowskim tryptyku.
Bagnoli w swoim artykule sugeruje, że tę część fresków mógł wykonać Rinaldo da Siena (Bagnoli, o.c.,
s. 119n).
Dorota Dec
następnie do witraży i rzeźby monumentalnej63. Malarze toskańscy przejęli go zapewne
z dzieł Nicolo Pisana, który taki typ Ukrzyżowania przedstawiał na swoich marmurowych
ambonach - w baptysterium w Pizie (około 1255-1260) i rozpoczętej około roku 1266
ambonie w katedrze sieneńskiej. Bolejące postaci pod krzyżem są podobne do Marii i św.
Jana Ewangelisty po bokach Ukrzyżowania w San Gimignano. Św. Jan wspiera pochyloną
głowę na prawej dłoni, natomiast Maria unosi prawą rękę ku górze, wskazując na Chry-
stusa na krzyżu. Postać klęcząca pod krzyżem jest zniszczona i trudna do zintepretowania;
nie ma też atrybutów. Zdaniem Różyckiej Bryzek może to być św. Piotr, ponieważ taka
tradycja ikonograficzna istnieje w grupie tzw. krucyfiksów franciszkańskich, na których
w XII-XIII wieku często przedstawiano scenę zaparcia się św. Piotra lub tylko jej sym-
bol - koguta na kolumnie64. Motyw aniołów unoszących się wokół krzyża nie występuje
w innych przedstawieniach z kręgu Guido da Siena. Pojawia się on natomiast na fresku
Cimabuego w górnym kościele w Asyżu z początku lat osiemdziesiątych XIII wieku.
Kompozycja sceny Opłakiwania, jednego z największych tematów sztuki bizantyńskiej,
została w pełni ukształtowana i rozwinięta w XII stuleciu65. Jednym z najciekawszych
i najbardziej ekspresyjnych przedstawień tego typu jest fresk w Nerezi (Republika Ma-
cedonii, dawna Jugosławia) z lat sześćdziesiątych XII wieku. Maria obejmuje martwego
Chrystusa i przytula swoją twarz do jego twarzy W scenie uczestniczy również św. Jan
Ewangelista, który trzyma rękę Chrystusa, oraz pochyleni u jego stóp Nikodem i Józef
z Arymatei. Do grupy tej zbliżają się rozpaczające niewiasty. Ten typ kompozycji był na-
śladowany przez artystów sieneńskich i często pojawiał się w małych przedstawieniach
narracyjnych66. W obrazach tych jednak, w przeciwieństwie do bizantyńskiego wzoru,
postaci zostały zbliżone do siebie i częściowo utraciły swoje właściwe funkcje67.
Na zewnętrznych skrzydłach tryptyku zostali ukazani święci Piotr i Paweł. Ten ostatni
został wyobrażony z uniesionym mieczem, podobnie jak u Duccia. Malowidła te zosta-
ły jednak dodane w późniejszym czasie. Początkowo zewnętrzna powierzchnia skrzydeł
mogła być pokryta jakimś wzorem lub marmoryzacją, jak w tryptykach w Bostonie i Lon-
dynie.
63 P. Thoby, Le Crucifix, des Orgines au Concile de Trente, Nantes 1959, s. 156.
64 Notatki dotyczące włoskich obrazów przechowywane w Dziale Malarstwa MNK.
65 O. Demus, Byzantine Art and the West, New York 1970, s. 224-225.
66 Np. na skrzydle ołtarza z San Domenico, tzw. obrazy z Badia Ardenga, obecnie w Pinakotece w Sienie
(Stubblebine, Guido da Siena, kat. IV c-12); Bellosi uważa, że ekspresja tych przedstawień jest bardziej
wyrazista i żywsza niż u Guida da Siena i przypisuje autorstwo niektórych z nich Dietisalviemu di Speme
(por. Bellosi, Precedenti..., s. 38-39).
6/ Warto jeszcze zwrócić uwagę, że rozwiązanie kompozycyjne scen Opłakiwania i Ukrzyżowania na fre-
skach w krypcie katedry sieneńskiej jest bardzo zbliżone do tych przedstawień na krakowskim tryptyku.
Bagnoli w swoim artykule sugeruje, że tę część fresków mógł wykonać Rinaldo da Siena (Bagnoli, o.c.,
s. 119n).