DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Kilka spostrzeżeń na temat motywów architektonicznych w miniaturach Pontyfikału Erazma Ciołka (Ms. Czart. 1212 IV)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21226#0096
94
Jakub Adamski
widzenia nie tyle znawcy malarstwa książkowego, ile historyka architektury, może przy-
nieść dodatkowe informacje o artystycznej formacji twórców iluminacji kodeksu.
Pontyfikał Erazma Ciołka, wykonany w Krakowie około roku 1510 (między 1506
a 1518) przez skryptora Wacława Żydka i zespół kilku iluminatorów z Mistrzem Kodeksu
Behema i Mistrzem Mszału Jasnogórskiego Jagiellonów5, bogactwem dekoracji malarskiej
z pewnością zadowolił oczekiwania i ambicje światłego fundatora, który snuł plany obję-
cia najwyższych godności kościelnych w Polsce6 *. Na tekst księgi, spisany bastardą textualis
na kartach o wymiarach 31,6 x 22,9 cm, składa się 138 błogosławieństw mszalnych na ko-
lejne niedziele i święta oraz formuły obrzędów liturgicznych sprawowanych przez biskupa,
w tym związanych z osobami króla i królowej (koronacje, intronizacja, hołd lenny) oraz
samego biskupa (konsekracja, przekazanie paliusza arcybiskupowi gnieźnieńskiemu). Ilu-
strację tych ceremonii stanowią 62 miniatury (2 całostronicowe, 6 półstronicowych, 54
jednokolumnowe, w tym inicjały figuralne), wykonane w technice temperowej z użyciem
złota płatkowego i malarskiego oraz srebra malarskiego.
Charakter tekstu niejako automatycznie wymusił na iluminatorach przedstawienie wie-
lu scen we wnętrzach kościoła - katedry diecezjalnej i koronacyjnej zarazem. Na początek
warto odnotować, iż perspektywiczne ujęcie wnętrza w kodeksie odwołuje się do stuletniej
już wówczas tradycji obrazowej, zapoczątkowanej przez Mistrza Marszałka Boucicaut .
Wymyślony przez tego paryskiego iluminatora sposób wyobrażenia przestrzeni kościelnej,
najlepiej widoczny na miniaturze Missapro defunctis w Godzinkach Marszałka Boucicaut
(między 1400 a 1410, Musee Jacquemart-Andre w Paryżu, fol. 142v), polegał na umiesz-
czeniu na pierwszym planie arkady - przesłony („diaphragm arch” według Panofskye-
go), zza której ukazuje się wnętrze w perspektywie centralnej o intuicyjnym wykresie8.
W krakowskim pontyfikale tak zakomponowane są miniatury Błogosławiący biskup (fol.
1), Zesłanie Ducha św. (fol. llv), Ofiarowanie w świątyni (fol. 19), Zwiastowanie (fol. 20),
Intronizacja króla (fol. 35v, il. 1), Koronacja królowej (fol. 52, il. 3), Święcenia kleryków (fol.
62), Poświęcenie portatylu ołtarzowego (fol. 128), Biskup błogosławiący opatkę (fol. 158),
Biskup święcący wodę (fol. 171v), Biskup święcący palmy (fol. 173v) i Biczowanie Chrystusa
(fol. 195). Również do rozwiązania wprowadzonego przez Mistrza Marszałka Boucicaut,
a wyróżniającego się zastosowaniem ukośnej perspektywy wnętrza (Marszałek Boucicaut
adorujący św. Katarzynę w jego Godzinkach, fol. 38v), nawiązano w Pontyfikale Erazma
Ciołka w miniaturach Narodzenie Marii (fol. 23), Błogosławieństwo króla (fol. 27), Korona-
cja króla (fol. 36), Przekazanie paliusza arcybiskupowi gnieźnieńskiemu (fol. 57v), Święcenia
kapłańskie (fol. 58), Biskup święcący ołtarz (fol. 119) i Konsekracja biskupa (fol. 139, il. 2).
5 Zob. przyp. 2.
6 Świadczy o tym choćby fakt, iż Ciołek, sam będąc biskupem płockim, zlecił stworzenie pontyfika-
łu związanego z rytami typowymi dla diecezji krakowskiej i katedry na Wawelu w szczególności, a tym
samym nawiązał do tradycji krakowskich pontyfikatów XV stulecia (Zbigniewa Oleśnickiego, Tomasza
Strzempińskiego i Fryderyka Jagiellończyka), por. ks. prof. Z. Obertyński, Pontyfikaty krakowskie XV
wieku, Warszawa 1962, passim.
' Miodońska, Rex regum..., s. 137.
8 E. Panofsky, Die altniederlandische Malerei. Ihr Ursprung und Wesen, Koln 2006, Bd. 1, s. 59-60
(wydanie oryginalne: Early Netherlandish Painting, Cambridge (Mass.) 1953); M. Meiss, French Painting
in the Time ofjean de Berry: The Boucicaut Master, London-New York 1968, passim.
Jakub Adamski
widzenia nie tyle znawcy malarstwa książkowego, ile historyka architektury, może przy-
nieść dodatkowe informacje o artystycznej formacji twórców iluminacji kodeksu.
Pontyfikał Erazma Ciołka, wykonany w Krakowie około roku 1510 (między 1506
a 1518) przez skryptora Wacława Żydka i zespół kilku iluminatorów z Mistrzem Kodeksu
Behema i Mistrzem Mszału Jasnogórskiego Jagiellonów5, bogactwem dekoracji malarskiej
z pewnością zadowolił oczekiwania i ambicje światłego fundatora, który snuł plany obję-
cia najwyższych godności kościelnych w Polsce6 *. Na tekst księgi, spisany bastardą textualis
na kartach o wymiarach 31,6 x 22,9 cm, składa się 138 błogosławieństw mszalnych na ko-
lejne niedziele i święta oraz formuły obrzędów liturgicznych sprawowanych przez biskupa,
w tym związanych z osobami króla i królowej (koronacje, intronizacja, hołd lenny) oraz
samego biskupa (konsekracja, przekazanie paliusza arcybiskupowi gnieźnieńskiemu). Ilu-
strację tych ceremonii stanowią 62 miniatury (2 całostronicowe, 6 półstronicowych, 54
jednokolumnowe, w tym inicjały figuralne), wykonane w technice temperowej z użyciem
złota płatkowego i malarskiego oraz srebra malarskiego.
Charakter tekstu niejako automatycznie wymusił na iluminatorach przedstawienie wie-
lu scen we wnętrzach kościoła - katedry diecezjalnej i koronacyjnej zarazem. Na początek
warto odnotować, iż perspektywiczne ujęcie wnętrza w kodeksie odwołuje się do stuletniej
już wówczas tradycji obrazowej, zapoczątkowanej przez Mistrza Marszałka Boucicaut .
Wymyślony przez tego paryskiego iluminatora sposób wyobrażenia przestrzeni kościelnej,
najlepiej widoczny na miniaturze Missapro defunctis w Godzinkach Marszałka Boucicaut
(między 1400 a 1410, Musee Jacquemart-Andre w Paryżu, fol. 142v), polegał na umiesz-
czeniu na pierwszym planie arkady - przesłony („diaphragm arch” według Panofskye-
go), zza której ukazuje się wnętrze w perspektywie centralnej o intuicyjnym wykresie8.
W krakowskim pontyfikale tak zakomponowane są miniatury Błogosławiący biskup (fol.
1), Zesłanie Ducha św. (fol. llv), Ofiarowanie w świątyni (fol. 19), Zwiastowanie (fol. 20),
Intronizacja króla (fol. 35v, il. 1), Koronacja królowej (fol. 52, il. 3), Święcenia kleryków (fol.
62), Poświęcenie portatylu ołtarzowego (fol. 128), Biskup błogosławiący opatkę (fol. 158),
Biskup święcący wodę (fol. 171v), Biskup święcący palmy (fol. 173v) i Biczowanie Chrystusa
(fol. 195). Również do rozwiązania wprowadzonego przez Mistrza Marszałka Boucicaut,
a wyróżniającego się zastosowaniem ukośnej perspektywy wnętrza (Marszałek Boucicaut
adorujący św. Katarzynę w jego Godzinkach, fol. 38v), nawiązano w Pontyfikale Erazma
Ciołka w miniaturach Narodzenie Marii (fol. 23), Błogosławieństwo króla (fol. 27), Korona-
cja króla (fol. 36), Przekazanie paliusza arcybiskupowi gnieźnieńskiemu (fol. 57v), Święcenia
kapłańskie (fol. 58), Biskup święcący ołtarz (fol. 119) i Konsekracja biskupa (fol. 139, il. 2).
5 Zob. przyp. 2.
6 Świadczy o tym choćby fakt, iż Ciołek, sam będąc biskupem płockim, zlecił stworzenie pontyfika-
łu związanego z rytami typowymi dla diecezji krakowskiej i katedry na Wawelu w szczególności, a tym
samym nawiązał do tradycji krakowskich pontyfikatów XV stulecia (Zbigniewa Oleśnickiego, Tomasza
Strzempińskiego i Fryderyka Jagiellończyka), por. ks. prof. Z. Obertyński, Pontyfikaty krakowskie XV
wieku, Warszawa 1962, passim.
' Miodońska, Rex regum..., s. 137.
8 E. Panofsky, Die altniederlandische Malerei. Ihr Ursprung und Wesen, Koln 2006, Bd. 1, s. 59-60
(wydanie oryginalne: Early Netherlandish Painting, Cambridge (Mass.) 1953); M. Meiss, French Painting
in the Time ofjean de Berry: The Boucicaut Master, London-New York 1968, passim.