Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 4.2011)

242 Wojciech Marcinkowski

cej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wysokości ok. 100 cm, sytuowane swobodnie w przestrze-
ni kościelnej. Tymczasem na wystawie pokazano tylko jedną taką rzeźbę: Piękną Madonnę
Bońską, a do tego nie musiano jej tu sprowadzać, bo należy do stałej ekspozycji Reńskiego
Muzeum Krajowego. Zaprezentowano około 70 eksponatów (głównie rzeźby) datowanych
od przełomu pierwszej i drugiej ćwierci wieku XIV aż do przełomu pierwszej i drugiej
ćwierci wieku XV. Przy tym materiał porównawczy, zaprezentowany w katalogu, z jednej
strony sięga jeszcze bardziej wstecz dla przedstawienia genezy omawianych zjawisk, z dru-
giej zaś - dla pokazania ich następstw wkracza w epokę późniejszą. Wynika to naturalnie
nie z jakiegoś błędu koncepcyjnego czy niestaranności językowej, lecz jest wyrazem świa-
domej, nieco prowokującej postawy, idącej w poprzek naszym nawykom językowym, ter-
minologicznym i generalnie - myślowym. Suckale w pewnym miejscu katalogu odnosi się
do zdecydowanie jałowej dyskusji terminologicznej o wzajemnej relacji pojęć „styl linearny”
(początek XIV wieku), „styl miękki” (połowa XIV wieku) i „styl piękny” (koniec XV wieku).
W latach mojej nauki próbowano jeszcze skrupulatnie rozróżniać te terminy, oczywiście
z mizernym rezultatem. Suckale pyta retorycznie, czy forma dzieł stylu pięknego nie jest
aby miękko kształtowana i czy z kolei dzieła stylu miękkiego (choćby Madonna ze zbioru
Thyssen-Bornemisza i pokrewna jej Madonna w słońcu w Muzeum Schnutgena) nie są pięk-
ne2. Zarazem, jak podnosi Suckale, piękność Marii, Matki Boskiej, jest Jej ponadczasowym
atrybutem, aktualnym we wszystkich epokach. Piękność Marii to symbol Jej wyróżnienia -
pulchritudo spińtualis jest tożsame z pulchritudo naturalis3. Wyraża się to choćby w wizjach
św. Brygidy Szwedzkiej, które mówią np. o złotych włosach Marii, mających blask słońca.

Tytuł wystawy jest przewrotny nie tylko ze względu na przyjęte ramy czasowe, ale
i z drugiego powodu - ze względu na rodzaj zgromadzonych eksponatów. Są to, owszem,
przedstawienia maryjne, lecz w daleko szerszym wymiarze, niżby można przypuszczać,
mamy tu bowiem nie tylko Madonny, tj. przedstawienia Marii z Dzieciątkiem, ale i Piety,
czyli przedstawienia Marii z martwym Chrystusem. Suckale tłumaczy to ścisłym związ-
kiem tematycznym obu tych typów ikonograficznych: Maria z Dzieciątkiem ma bardzo
często konotacje pasyjne (eksponowanie stopki Dzieciątka jako miejsca przyszłej rany
Chrystusa; obecność ptaka - szczygła - z którym bawi się Dzieciątko, a wiemy, że szczy-
gieł w legendach pasyjnych wyjmuje ciernie z korony na czole Ukrzyżowanego; sięganie
przez Dzieciątko ku chuście Marii, która zostanie użyta jako perizonium itp.). Z kolei Pieta
bardzo często przedstawia nienaturalnie małe ciało Chrystusa, co zdaje się projekcją wy-
obrażeń Matki Boskiej, sięgającej myślą do Wcielenia, przez co obejmuje jakby wielką
klamrą czasową początek i koniec dziejów Odkupienia, od Betlejem do Golgoty.

Obszar zainteresowań kuratorów wystawy to trzy nadreńskie archidiecezje: Kolonia, Trewir,
Moguncja oraz przyległe biskupstwa - wurzburskie, wchodzące w skład metropolii w Mogun-
cji i, jak wykazują autorzy, zależne podówczas artystycznie od Nadrenii, oraz w westfalskim
Paderborn, przynależne do metropolii kolońskiej4. Trzy reńskie archidiecezje to zarazem siedzi-

2 R. Suckale, Schóne Madonnen am Rhein [w:] Schóne Madonnen am Rhein..., s. 55.

3 Idem, Maria: Jungfrau - Mutter - Kónigin [w:] Schóne Madonnen am Rhein..., s. 34n. (za Janem Ger-
sonem).

4 V. Kessel, Zur Politik der Kurfursten am Rhein in der zweiten Halfte des 14. Jahrhunderts [w:] Schóne
Madonnen am Rhein..., s. 8-23.