Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (10.1966)

przez wiele pokoleń pewne cechy, którymi szczyciła się szlachta mazowiecka. Do tych cech tra-
dycjonalnych zaliczamy ich oddanie sprawie narodowej i Kościołowi Katolickiemu.

Już na wpół legendarnemu protoplaście rodu Warcisławowi1 przypisywano zasługi wojenne
w służbie księcia Konrada I Mazowieckiego, a hetmanem księcia Mazowieckiego Konrada III
był Andrzej Adam Korwin Krasiński, który w 1497 roku poległ na Bukowinie. W każdym
pokoleniu tej bardzo licznej z czasem rodziny występowali rycerze, duchowni i urzędnicy ziemscy.
Rozkwit rodu i wzrost jego znaczenia zaczyna się w drugiej połowie XVI w. od Franciszka pod-
kanclerzego koronnego, a potem biskupa krakowskiego. Pierwszym świeckim senatorem w tej
rodzinie był bratanek biskupa, Stanisław — wojewoda płocki, któremu przypisuje się utrzy-
manie podczas rokoszu Zebrzydowskiego Mazowszan w wierności dla króla Zygmunta III.

Od czasów biskupa Franciszka Krasińskiego stały się nieomal obowiązującą tradycją wyjazdy
młodych Krasińskich do krajów Europy zachodniej i południowej po wiedzę i ogładę dworską.
Dwa też rodzaje zainteresowań będą się na marginesie podstawowych obowiązków obywatels-
kich pojawiać uparcie u różnych przedstawicieli tego rodu: zamiłowanie do twórczości literackiej
i protegowanie sztuk plastycznych. To ostatnie będzie nas w niniejszej pracy szczególnie intere-
sowało, chociaż tylko niektóre jego przejawy mogą tu być uwzględnione.

U Krasińskich dostrzegamy już wcześnie przykłady zainteresowania dziełami sztuki i radości
z ich gromadzenia. W tradycjach tej rodziny utrwala się wcześnie kolekcjonerstwo. Poza tym
potrzebują oni artystów do swych pobożnych fundacji. Sztuka służy również do podniesienia
splendoru ich rodu. Potrzebni są im architekci i dekoratorzy przy wznoszeniu pałaców i dworów,
ale równie często angażują kamieniarzy i rzeźbiarzy sporządzających pomniki i epitafia nagrobne.
Przyjmując powszechnie znaną w Polsce formę kaplicy lub kościoła — mauzoleum, dali jej wyjąt-
kowo wspaniały wyraz w kościele w Krasnem. Nagrobki i epitafia w tej świątyni to fragmenty
wielogłosowego hymnu pochwalnego na cześć rodu Krasińskich2. Tego rodzaju pomnikowa

1 Vartislaus — nazywa go przywilej Konrada księcia Mazowieckiego z 1224 r. cyt. u B. Paprockiego,
Herby rycerstwa polskiego. 1.1, Kraków 1858, s. 405 i przytoczony przez T. Żychlińskiego, Złota księga
szlachty polskiej. R. XII, Poznań 1890, s. 40. Ten ostatni zmienia łacińską formę imienia na polskie Wawrzęta
(Wawrzętę wymienia również Paprocki, jw.) i Wiercisław cytując je jw., oraz pierwszą z nich jw., s. 159.
Warcisławem nazywa go napis na obrazie pochodzącym z Radziejowic, obecnie w Muzeum Narodowym W War-
szawie (dalej cyt. w skrócie MNW) nr inw. 130815 (patrz niżej przypis 45). K. N i e s i e c k i, Herbarz Polski,
t. V, Lipsk 1840, s. 363, opierając się na sztychowanym drzewie genealogicznym z 1722 r. nazywa go „Warcisław
Korwin albo Wawrzęta".

2 W zespole około trzydziestu sześciu tablic i nagrobków, zachowanych W kościele w Krasnem, do najwcze-
śniejszych zawierających przedstawienia zmarłych członków rodu należą dwa nagrobki ufundowane przez ks.
Jana Krasińskiego, archidiakona kapituły krakowskiej, bratanka biskupa i autora różnych dzieł m.in. Polonia.
Bononiae 1574 (w przekładzie polskim — Polska czyli opisanie topograficzno-polityczne Polski w wieku XVI.
Warszawa 1852). Wzniósł on nagrobek swym dziadkom, Janowi stolnikowi ciechanowskiemu zm. 1553 r. i jego
żonie Katarzynie Mrokowskiej z Miszewa Murowanego zm. 1584 r. W 1581 r. ufundował rodzicom, Andrzejowi

206