DOI issue:
Sztuka nowożytna
DOI article:Kamieniecka, Elena; Schultz, Daniel [Ill.]: Portret zbiorowy Daniela Schultza
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19584#0124
Wiadomo, że w XVII wieku niemiecka tradycja artystyczna uległa znacznemu osłabieniu.
Artysta, którego wczesne lata studiów upłynęły w Gdańsku, ośrodku w poprzednim stuleciu
bardziej niż inne miasta polskie związanym ze sztuką niemiecką, obecnie już nie mógł czerpać
z tego źródła. Poszukiwał on nowych impulsów dla swej inwencji twórczej.
Jak w wielu innych krajach centralnej i południowo-wschodniej Europy, artyści Niemiec,
Austrii, Czech oraz Polski znajdowali te impulsy przede wszystkim w sztuce holenderskiej i fla-
mandzkiej. Tradycja niderlandzka przyciągała wielu malarzy polskich, działających w różnych
ośrodkach Polski (Gdańsku, Krakowie, Warszawie i Wilnie), w tym tak wybitnych portrecistów
jak Bartłomiej Strobel, Herman Han, Andrzej Stech, Jan Szretter, Jeremiasz Falck i inni. Ta
tradycja utrwaliła się głęboko w Polsce także dzięki działalności emigrantów z Niderlandów,
do których zalicza się Peetera Danckersa, Wilhelma Hondiusa, Abrahama van Westerfeldta
i wielu innych malarzy i grafików, którzy związali swą twórczość z historią polskiej szkoły ma-
larstwa i rozwojem jednego z jej głównych kierunków — sztuki portretu.
Należy jednak podkreślić, że właśnie gdańskie środowisko artystyczne, do którego docie-
rały na przestrzeni całego XVII wieku bardzo wyraźne echa sztuki niderlandzkiej, wywarło
owocny wpływ na formowanie się gustów i zamiłowań młodego artysty. Oddając sprawiedliwość
temu stwierdzeniu, wysnutemu przez literaturę niemiecką w latach 1919—1939, nie można
poprzestać wyłącznie na nim; nie bierze ono bowiem pod uwagę wielorakich źródeł twórczości
tego portrecisty. Ważnym uzupełnieniem powyższego wywodu jest opinia, wypowiedziana przez
rosyjskiego historyka sztuki A. Benois jeszcze w roku 1910, który pisał m.in. : „wykształcenie
artystyczne otrzymał Schultz we Francji i temu zawdzięcza prawdopodobnie tę precyzję i pewność
rysunku, które stanowią cechę charakterystyczną jego sztuki"10. Nierozerwalna jedność
treści i formy jest cechą stale ujawniającą się zarówno w kameralnych intymnych portretach
jak też w dziełach uroczystych i monumentalnych.
Pędzel artysty łączy swobodnie i pewnie.w jedną całość wszystkie elementy jego wielkiego
płótna. Wibracja światło-cieniowych plam zbliża go do malarstwa weneckiego, a swobodny,
szeroki sposób malowania łączy się u niego ze znajomością bogatej kolorystycznie palety
Flamandów. Jeżeli w zbiorowym portrecie Schultza głęboka prawda wykluczająca wszelkie od-
stępstwa od szczerego widzenia modela, pokazuje jak bardzo organicznie przetworzył on
sztukę Rembrandta, to rozmieszczenie postaci na kształt fryzu przy zachowaniu głębi przes-
trzeni wzmaga wrażenie wzniosłości i przypomina tradycje zarówno portretu flamandzkiego jak
francuskiego. Jednocześnie charakterystyczny układ kompozycji, w którym każda postać i całe
ich grupy są traktowane jako samoistna całość przypomina cechy rozwiniętego kierunku
realistycznego w malarstwie francuskim — sztukę Louis Le Nain'a. Francuskie pierwiastki
10 А. Б e h у а, Царское село в царствование императрицы Елизаветы Петровны, гл. VIII. Описа-
ние Большого дворца при императрице Елисавете Петровне, СПБ 1910, s. 134.
120
Artysta, którego wczesne lata studiów upłynęły w Gdańsku, ośrodku w poprzednim stuleciu
bardziej niż inne miasta polskie związanym ze sztuką niemiecką, obecnie już nie mógł czerpać
z tego źródła. Poszukiwał on nowych impulsów dla swej inwencji twórczej.
Jak w wielu innych krajach centralnej i południowo-wschodniej Europy, artyści Niemiec,
Austrii, Czech oraz Polski znajdowali te impulsy przede wszystkim w sztuce holenderskiej i fla-
mandzkiej. Tradycja niderlandzka przyciągała wielu malarzy polskich, działających w różnych
ośrodkach Polski (Gdańsku, Krakowie, Warszawie i Wilnie), w tym tak wybitnych portrecistów
jak Bartłomiej Strobel, Herman Han, Andrzej Stech, Jan Szretter, Jeremiasz Falck i inni. Ta
tradycja utrwaliła się głęboko w Polsce także dzięki działalności emigrantów z Niderlandów,
do których zalicza się Peetera Danckersa, Wilhelma Hondiusa, Abrahama van Westerfeldta
i wielu innych malarzy i grafików, którzy związali swą twórczość z historią polskiej szkoły ma-
larstwa i rozwojem jednego z jej głównych kierunków — sztuki portretu.
Należy jednak podkreślić, że właśnie gdańskie środowisko artystyczne, do którego docie-
rały na przestrzeni całego XVII wieku bardzo wyraźne echa sztuki niderlandzkiej, wywarło
owocny wpływ na formowanie się gustów i zamiłowań młodego artysty. Oddając sprawiedliwość
temu stwierdzeniu, wysnutemu przez literaturę niemiecką w latach 1919—1939, nie można
poprzestać wyłącznie na nim; nie bierze ono bowiem pod uwagę wielorakich źródeł twórczości
tego portrecisty. Ważnym uzupełnieniem powyższego wywodu jest opinia, wypowiedziana przez
rosyjskiego historyka sztuki A. Benois jeszcze w roku 1910, który pisał m.in. : „wykształcenie
artystyczne otrzymał Schultz we Francji i temu zawdzięcza prawdopodobnie tę precyzję i pewność
rysunku, które stanowią cechę charakterystyczną jego sztuki"10. Nierozerwalna jedność
treści i formy jest cechą stale ujawniającą się zarówno w kameralnych intymnych portretach
jak też w dziełach uroczystych i monumentalnych.
Pędzel artysty łączy swobodnie i pewnie.w jedną całość wszystkie elementy jego wielkiego
płótna. Wibracja światło-cieniowych plam zbliża go do malarstwa weneckiego, a swobodny,
szeroki sposób malowania łączy się u niego ze znajomością bogatej kolorystycznie palety
Flamandów. Jeżeli w zbiorowym portrecie Schultza głęboka prawda wykluczająca wszelkie od-
stępstwa od szczerego widzenia modela, pokazuje jak bardzo organicznie przetworzył on
sztukę Rembrandta, to rozmieszczenie postaci na kształt fryzu przy zachowaniu głębi przes-
trzeni wzmaga wrażenie wzniosłości i przypomina tradycje zarówno portretu flamandzkiego jak
francuskiego. Jednocześnie charakterystyczny układ kompozycji, w którym każda postać i całe
ich grupy są traktowane jako samoistna całość przypomina cechy rozwiniętego kierunku
realistycznego w malarstwie francuskim — sztukę Louis Le Nain'a. Francuskie pierwiastki
10 А. Б e h у а, Царское село в царствование императрицы Елизаветы Петровны, гл. VIII. Описа-
ние Большого дворца при императрице Елисавете Петровне, СПБ 1910, s. 134.
120