Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

Tomasz Jeziorowski „Centralny Okręg Przemysłowy - reportaż malarski 1938”...

347

się do »nowej rzeczowości« w wydaniu niemieckim - na wystawie tym wpływom ulega jeszcze
tylko Gazociąg’33. Niewątpliwie obraz wyróżnia się spośród reszty cyklu. Zarówno stylistyka,
jak i stonowana gama barwna przywołuje nastrój wcześniejszych prac artysty i niektórych
obrazów cyklu „Czarny Śląsk”34, jest powrotem do odrzuconej nastrojowości, która nie służy
celom propagandowym.
W kolekcji MNW znajduje się także akwarela poświęcona tematyce rurociągu (nr inw.
184463 MNW), można ją identyfikować z pracą umieszczoną w katalogu IPS-u pod numerem
66 lub 67 - Przejście gazu przez Jasiołkę lub Przejście gazu przez Wisłokę (obie rzeki płyną blisko
siebie, Jasiołka w Jaśle wpada do Wisłoki). Widzimy na niej (il. 7) fragment pejzażu, na którym
rurociąg wyłania się z ziemi i przebiega obok konstrukcji metalowego mostu, w kierunku
drugiego brzegu rzeki. Scena jest poddana rygorystycznemu kadrowaniu, całość kompozycji
podporządkowana jest przedstawieniu konstrukcji gazociągu, inne elementy są tylko przypad-
kowym dodatkiem, potęgującym wrażenie nowoczesnego, szybkiego życia. Scenę tą można
uznać za typowy przykład sztuki reportażu: nagłe uchwycenie fragmentu wydarzenia, które
nie pretenduje do wyczerpującej informacji. Wyeksponowanie jednego elementu podnosi jego
rangę i zwraca uwagę na szczegół, który mógłby umknąć uwadze widza.
Osobną, nieliczną grupą przedstawień wchodzących w skład cyklu są wizerunki miast na
terenie COP-u. Ich główną funkcją było ukazanie kulturotwórczej roli historycznych ośrodków
miejskich, które stanowiły symboliczną przeciwwagę dla nowoczesnej wizji industrialnej.
W tym przypadku nastrojowość pejzażu miejskiego, z wyeksponowaną rolą budowli zabytko-
wych, posłużyła Malczewskiemu także do celów propagandowych. Wizerunki Sandomierza
są tego doskonałym przykładem. Miały one przypominać historyczne znaczenie miasta oraz
zachęcać widzów do odkrywania walorów turystycznych tego obszaru. W latach trzydziestych
władze państwowe kładły coraz większy nacisk na promocję turystyki, którą w kategoriach
propagandowych traktowano jako promowanie piękna przyrody ojczystej, a także zabytków
architektury, upamiętniających historyczną przeszłość państwa. Miały one przypominać
obywatelom o dumnej przeszłości Rzeczypospolitej oraz o fundamentach obecnego państwa,
sięgających tysiącletniej przyszłości. Wybór Sandomierza, któremu Malczewski poświęcił
największą ilość przedstawień, jest nieprzypadkowy. Właśnie to miasto miało stać się stolicą
nowego województwa, w skład którego miały wejść wszystkie obszary Centralnego Okręgu
Przemysłowego. W kolekcji znajdują się dwie bardzo do siebie podobne akwarele będące
wizerunkami Sandomierza. Możemy je identyfikować jako: Pod zachód. Sandomierz (nr inw.
184478 MNW; il. 8), który w katalogu IPS-u figuruje jako nr 69 oraz Port w Sandomierzu (nr inw.
Rys.W.11595 MNW), w katalogu mający nr 68. Są to widoki miasta z perspektywy drugiego
brzegu rzeki. Rozpościera się z nich widok na zabytkową starówkę zbudowaną na stromej
wiślanej skarpie. Jedynym elementem różniącym prace jest tratwa z rybakiem płynąca po
rzece (na pierwszej z nich).
Stosunek krytyki artystycznej do cyklu prac Malczewskiego był zróżnicowany i przeważ-
nie uzależniony od światopoglądu politycznego recenzenta i publikacji, w której drukowane
było stanowisko, choć przeważały opinie negatywne35. Większość wytykała artyście braki
33 Stanisław Rogoyski, [s.t.], „Nike” 1939, z. 2, s. 170-171.
34 Np.: Biedaszyby, 1935, olej, płótno, 80 x 98 cm, Muzeum w Chorzowie, nr inw. MCh Szt 1365; Pejzaż
przemysłowy - hałda, akwarela, papier, 51 x 67 cm, Muzeum w Chorzowie, nr inw. MCh Szt 616.
35 M.in.: Michał Weinzieher, Ostatnie wystawy wl.P.S.-ie, „Nasz Przegląd” 1938, nr 353; Jerzy Hulewicz,
Wystawa w I.P.S. Krańce zygzaków, „Kurier Poranny” 1938, nr 351; Konrad Winkler, Ostatnie wystawy, „Pion” 1938, nr 51-52.