Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (3(39).2014)

366

Sztuka XX i XXI wieku

pokolenia. Andrzej Wróblewski pisał, że prace Kowarskiego „zawierają aktualną i głęboką
treść ideologiczno-uczuciową, a jednocześnie są bezbłędne w swojej formie artystycznej,
przystosowanej do treści”14.
Nadszedł nawet czas, kiedy malarstwo Kowarskiego użyte zostało, by do porządku przywo-
ływać nie abstrakcję, lecz socrealizm. „Socestetyzm” - pisał Janusz Bogucki, atakując skostniałe
według niego malarstwo socrealistyczne - „[...] jest to realizm niepełny lub fałszywy, dlatego, że
poprzestając na samych tylko postulatach, nie atakuje realnych przejawów życia [,..]”15. W kon-
trze do „socestetyzmu” sytuował realizm Kowarskiego, który operując konwencją malarską,
nie popadał w konwencjonalizm, lecz czytelnie wyrażał kwestie fundamentalne.
Powyższe przykłady odwołań do twórczości Kowarskiego egzemplifikują, w jaki sposób
została ona wpisana w dychotomię pomiędzy prawdziwą sztuką, definiującą etos człowieka,
a pustym estetyzmem czy też formalizmem. Dzieło Kowarskiego sytuowane było zawsze
po stronie prawdziwej sztuki, formalizm natomiast obsadzany był różnie, w zależności od
kontekstu i osoby formułującej swoje poglądy. Taki wizerunek artysty przetrwał debaty o soc-
realizmie. Na monograficznej wystawie artysty w 1995 roku Adam Myjak użył podobnego
argumentu: „Dzisiaj gdy sztuka często błądzi karmiąc się absurdalnymi koncepcjami zgorzk-
niałych »twórców«, przypomnienie fundamentalnych prawd działa oczyszczająco. [...] Myślę,
że ten pokaz pozwoli go [Kowarskiego] ujrzeć na nowo i odkryć te wartości, które są dla sztuki
nieprzemijające”16.
Podobny obraz artysty wyłaniał się z licznych nekrologów i wspomnień, które ukazały
się po jego nagłej śmierci w 1948 roku17. „W końcu września zmarł jeden z najwybitniejszych
współczesnych malarzy polskich, długoletni profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie,
Felicjan Szczęsny Kowarski, który sztuką swą reprezentował prawdziwie humanitarnego du-
cha”, głosił nekrolog w „Stolicy”18. Anatol Stern w swoim wspomnieniu nadmienił również, że
była to śmierć na posterunku sztuki - artysta zmarł, malując Proletariatczyków19. W większości
tekstów podsumowujących dzieło twórcy Elektry słowa humanizm i człowiek odmieniane były
przez wszystkie przypadki, powielając zarysowany wcześniej schemat oparty na binarnej opo-
zycji: bezduszny formalizm i schematyzm - sztuka wyrażająca życie. „Baczne konfrontowanie
dzieła nie z fotograficzną powierzchnią życia, lecz z pełną złożonością zjawisk i łączących je
związków przyczynowo-skutkowych, obiektywny i nacechowany pewnym sentymentem
stosunek do człowieka i jego życiowych, nieraz tragicznych przeżyć [...] - oto atrybuty tego
nowego realizmu”, pisał Konrad Winkler20.

14 Andrzej Wróblewski, Malarz, pedagog i człowiek (Wystawa pośmiertna obrazów Felicjana Kowarskiego)
[online], „Echo Tygodnia” 1950, nr 2, [dostęp: 16 sierpnia 2014], s. 3, dostępny w Internecie: <http://www.
adrzejwroblewski.pl/tekstv-andrzeja-wroblewskiego malarz-pedagog-i-czlowiek-wystawa-posmiertna-obrazow-
felicjana-kowarskiego/>.
15 Janusz Bogucki, Na drodze do twórczej konwencji, „Przegląd Kulturalny” 1954, nr 18, s. 8.
16 Adam Myjak, Wstęp [w:] Felicjan Szczęsny Kowarski (1890-1948). Dzieła z kolekcji Muzeum Narodowego
w Warszawie, red. Dorota Dąbrowska, kat. wyst., Galeria Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, 1995, Warszawa
1995, s. V.
17 Bibliografia wszystkich artykułów prasowych o artyście dostępna jest w cytowanej już książce Janusza
Boguckiego, Kowarski, op. cit„ s. 39-44.
18 Zgon Felicjana Kowarskiego, „Stolica” 1948, nr 42 (23 września), s. 12.
19 Anatol Stern, Zgon wielkiego artysty (o Kowarskim), „Żołnierz Polski” 1948, nr 9, s. 12.
20 Konrad Winkler, Dzieło Felicjana Kowarskiego, „Dziennik Literacki ’ 1949’nr S- 6-