DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Cieński, Tadeusz: La sculpture tombale d'Henri IV, Duc de Silésie et de Cracovie par rapport á l'art tombal occidental contemporain, [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13796#0044
RZEŹBA NAGROBKA HENRYKA IV, KSIĘCIA ŚLĄSKA I KRAKOWA, WOBEC WSPÓŁCZESNEJ
SZTUKI NAGROBKOWEJ ZACHODNIEJ EUROPY
Streszczenie
W „Rocznikach Sztuki Śląskiej" (cz. 1 — tom III,
cz_ 2 — tom IV) zapoznano się z charakterem arty-
stycznym postaci nagrobkowej Probusa. Pozostaje
jeszcze otwarte zagadnienie autorstwa i płaczków
oraz zebranie łączne uzyskanych wyników — co jest
przedmiotem niniejszej części ostatniej.
Element dekoracyjny to jedyna cecha artystyczna
postaci Probusa dotąd jeszcze nie zidentyfikowana, ja-
ko ostatnia z „różnicy zasadniczej" własności arty-
stycznych dzielących postaci Probusa i Roberta Ar-
tois. Rozpatrzenie tej cechy umożliwi bliższe określe-
nie autora rzeźby śląskiej.
Rola elementu dekoracyjnego jest w postaci Pro-
busa dwojaka: konstruktywna, przez jego rozmiesz-
czenie odpowiadające warunkom morfologicznym blo-
ku rzeźbiarskiego, i malarska — przez optyczne wzbo-
gacenie nim powierzchni rzeźbiarskiej. Ten element
dekoracyjny zdaje się leżeć jakby w tle dwóch, wcze-
śniej już omówionych, składników stylu figury Hen-
ryka IV: Mistrza Marburskiego i Mistrza z Saint
Denis. Poszukując pochodzenia tego trzeciego skład-
nika należy zwrócić uwagę na wspomniane wcześniej
tereny Nadrenii, a zwłaszcza Moguncji. W uzasadnie-
niu tego wyboru uwzględnić trzeba przede wszystkim
rolę elementu dekoracyjnego w mogunckiej plastyce
nagrobnej, następnie rolę plastyki badanego terenu
w stosunku do ośrodka marburskiego, wreszcie szereg
analogii i okoliczności, które przemawiają za zbliże-
niem rzeźby śląskiej do ośrodka mogunckiego.
Wprawdzie dopiero w XV w. przejawi się w pełni
moguncki styl rzeźbiarski, ale już w XIV w. wystę-
pują niektóre jego właściwości między innymi deko-
ratywizm, zresztą typologicznie zróżnicowany, w na-
grobkach arcybiskupów mogunckich: S. von Eppsteina,
zm. 1249, P. Aichspalta (Aspelta), zm. 1320, i M. von
Buchecka, zm. 1328. Mimo że zabytki te są odmienne
stylowo i pochodzą z różnych okresów — wszystkie
tę wspólną tendencję dekoracyjną, choć rozmaicie,
przejawiają; postać arcybiskupa Buchecka przy tym
w sposób bliski dekoratyzmowi postaci Probusa. Jest
to więc cecha wspólna, mimo różnice wszystkie te
cztery postacie wiążąca.
Twórczość moguncka oddziałała dwojako na dorobek
strzechy marburskiej. W 1. ćwieci XIV w. wpływała
swą odmianą stylu ekspresyjnego, zaszczepionego
w XIII w. w Moguncji przez Mistrza Naumburskiego,
a przejawionego w Marburgu m.in. w postaciach
płaczków nagrobka Henryka I, wykonanych przez
Mistrza Postaci Rycerskich. Natomiast w następnej,
późniejszej, fazie swego oddziaływania twórczość mo-
guncka wpłynęła na strzechę w Marburgu swymi ten-
dencjami dekoracyjnymi, które w Marburgu domino-
wały, ale już poza okresem nas tu interesującym.
Z punktu widzenia przebiegu tych zależności postać
Probusa pełni rolę ogniwa skupiającego w sobie te
dwa kierunki, które w strzesze występowały nie obok
siebie, jak to już bywało w Moguncji, ale po sobie.
Dlatego w stosunku do twórczości w Marburgu w 1.
ćwierci XIV w. postać Probusa ma znaczenie nie tyl-
ko aktualne, ale także antycypacyjne ze względu na
kierunek rozwoju strzechy marburskiej.
Zarówno dekoratywizm, jak i pewna płaskość
rzeźb mogunckich związana z ich charakterem malar-
skim przejawiają się już w XIV w. także w wymie-
nionych trzech nagrobkach. Podziela ją też i postać
Probusa lekko się „rozlewająca" na płycie w górnej
swej części. Płyty mogunckie są na pierwszy rzut
oka zupełnie różne od niej: duże, z dekoracją głównie
architektoniczną, których to cech brakuje płycie wro-
cławskiej. Różnicę tę jednak łatwo wytłumaczyć od-
działywaniem tumb St. Denis, a wtedy uderzą podo-
bieństwa zabytku wrocławskiego z mogunckimi, jak
napis wokół płyty i dno wgłębione, rzadkie we Fran-
cji.
Postać arcybiskupa Buchecka upodabnia się do
postaci Probusa tylko pośrednio: zbliżając się typem
kontrapostu, skrętem biodrowym i skośnym fałdem
frontowym do francusko-wallońskiej postaci Henryka I
w Marburgu, zaś sposobem łamania się fałdów tuniki
i typem twarzy o szerokim czole do figur Mistrza
Postaci Rycerskich — rzeźb marburskich, spowino-
waconych z kolei blisko z rzeźbą śląską, która też
sama posiada elementy francusko-wallońskie i mar-
burskie. Powinowactwo postaci nagrobnych Buchecka
i Probusa uzasadnia się zatem zbliżonym składem
artystycznym.
Jak wspomniano — pierwsza faza twórczości mar-
burskiej w XIV w. jest inspirowana nieraz ekspresją
moguncką, którą do Moguncji wprowadził w XIII w.
Mistrz Naumburski. Ciągłość rozwojowa tego Mistrza
zbliża do siebie oba etapy jego twórczości — mo-
guncki i naumburski. Nic dziwnego zatem, że rzeźba
Probusa, sama inspirowana także z Moguncji, dzieli
niejedno, zwłaszcza w zakresie wyrazu całopostacio-
wego, z postaciami chóru w Naumburgu; wyjaśnienie
tego faktu nie wymaga wcale dopatrywania się in-
nych jeszcze związków twórcy Probusa z plastyką
naumburską. Ponadto fragmenty fałdów tuniki Pro-
busa zdają się przypominać swym wyglądem styli-
zację szkieletową, która pojawi się też i na postaciach
masowych, zarówno na terenach Nadrenii środkowej,
jak i w Moguncji. W 1. połowie XIV w. rozejdzie się
ona stamtąd również i ku wschodowi, docierając po-
tem także do Śląska, na drodze bliskiej tej, którą
prawdopodobnie odbył i sam twórca rzeźby nagrob-
nej Probusa.
Wreszcie Marburg i Moguncja są terenem poważ-
nych wpływów francuskich, odnalezionych również
w postaci Probusa. Godzi się to w zupełności z roz-
poznaniem ostatniej składowej artystycznej tej po-
staci — jako mogunckiej. Rozpoznanie to pozwala
również wyrazić ją w pojęciach rozwoju faz stylo-
wych oraz jej złożoności w znaczeniu szkolnym. Otóż
ślady faz pełnej i wydętej zdają się odpowiadać w niej
kierunkowi ekspresyjnej plastyki mogunckiej i ana-
logicznym elementom rzeźby marburskiej. Siady zaś
sztywności w postaci Probusa wiązać można z jej
przejściowym nawrotem w okresie bezpośrednio
przedmistycznym. Ponadto wpływ plastyki St. Denis
SZTUKI NAGROBKOWEJ ZACHODNIEJ EUROPY
Streszczenie
W „Rocznikach Sztuki Śląskiej" (cz. 1 — tom III,
cz_ 2 — tom IV) zapoznano się z charakterem arty-
stycznym postaci nagrobkowej Probusa. Pozostaje
jeszcze otwarte zagadnienie autorstwa i płaczków
oraz zebranie łączne uzyskanych wyników — co jest
przedmiotem niniejszej części ostatniej.
Element dekoracyjny to jedyna cecha artystyczna
postaci Probusa dotąd jeszcze nie zidentyfikowana, ja-
ko ostatnia z „różnicy zasadniczej" własności arty-
stycznych dzielących postaci Probusa i Roberta Ar-
tois. Rozpatrzenie tej cechy umożliwi bliższe określe-
nie autora rzeźby śląskiej.
Rola elementu dekoracyjnego jest w postaci Pro-
busa dwojaka: konstruktywna, przez jego rozmiesz-
czenie odpowiadające warunkom morfologicznym blo-
ku rzeźbiarskiego, i malarska — przez optyczne wzbo-
gacenie nim powierzchni rzeźbiarskiej. Ten element
dekoracyjny zdaje się leżeć jakby w tle dwóch, wcze-
śniej już omówionych, składników stylu figury Hen-
ryka IV: Mistrza Marburskiego i Mistrza z Saint
Denis. Poszukując pochodzenia tego trzeciego skład-
nika należy zwrócić uwagę na wspomniane wcześniej
tereny Nadrenii, a zwłaszcza Moguncji. W uzasadnie-
niu tego wyboru uwzględnić trzeba przede wszystkim
rolę elementu dekoracyjnego w mogunckiej plastyce
nagrobnej, następnie rolę plastyki badanego terenu
w stosunku do ośrodka marburskiego, wreszcie szereg
analogii i okoliczności, które przemawiają za zbliże-
niem rzeźby śląskiej do ośrodka mogunckiego.
Wprawdzie dopiero w XV w. przejawi się w pełni
moguncki styl rzeźbiarski, ale już w XIV w. wystę-
pują niektóre jego właściwości między innymi deko-
ratywizm, zresztą typologicznie zróżnicowany, w na-
grobkach arcybiskupów mogunckich: S. von Eppsteina,
zm. 1249, P. Aichspalta (Aspelta), zm. 1320, i M. von
Buchecka, zm. 1328. Mimo że zabytki te są odmienne
stylowo i pochodzą z różnych okresów — wszystkie
tę wspólną tendencję dekoracyjną, choć rozmaicie,
przejawiają; postać arcybiskupa Buchecka przy tym
w sposób bliski dekoratyzmowi postaci Probusa. Jest
to więc cecha wspólna, mimo różnice wszystkie te
cztery postacie wiążąca.
Twórczość moguncka oddziałała dwojako na dorobek
strzechy marburskiej. W 1. ćwieci XIV w. wpływała
swą odmianą stylu ekspresyjnego, zaszczepionego
w XIII w. w Moguncji przez Mistrza Naumburskiego,
a przejawionego w Marburgu m.in. w postaciach
płaczków nagrobka Henryka I, wykonanych przez
Mistrza Postaci Rycerskich. Natomiast w następnej,
późniejszej, fazie swego oddziaływania twórczość mo-
guncka wpłynęła na strzechę w Marburgu swymi ten-
dencjami dekoracyjnymi, które w Marburgu domino-
wały, ale już poza okresem nas tu interesującym.
Z punktu widzenia przebiegu tych zależności postać
Probusa pełni rolę ogniwa skupiającego w sobie te
dwa kierunki, które w strzesze występowały nie obok
siebie, jak to już bywało w Moguncji, ale po sobie.
Dlatego w stosunku do twórczości w Marburgu w 1.
ćwierci XIV w. postać Probusa ma znaczenie nie tyl-
ko aktualne, ale także antycypacyjne ze względu na
kierunek rozwoju strzechy marburskiej.
Zarówno dekoratywizm, jak i pewna płaskość
rzeźb mogunckich związana z ich charakterem malar-
skim przejawiają się już w XIV w. także w wymie-
nionych trzech nagrobkach. Podziela ją też i postać
Probusa lekko się „rozlewająca" na płycie w górnej
swej części. Płyty mogunckie są na pierwszy rzut
oka zupełnie różne od niej: duże, z dekoracją głównie
architektoniczną, których to cech brakuje płycie wro-
cławskiej. Różnicę tę jednak łatwo wytłumaczyć od-
działywaniem tumb St. Denis, a wtedy uderzą podo-
bieństwa zabytku wrocławskiego z mogunckimi, jak
napis wokół płyty i dno wgłębione, rzadkie we Fran-
cji.
Postać arcybiskupa Buchecka upodabnia się do
postaci Probusa tylko pośrednio: zbliżając się typem
kontrapostu, skrętem biodrowym i skośnym fałdem
frontowym do francusko-wallońskiej postaci Henryka I
w Marburgu, zaś sposobem łamania się fałdów tuniki
i typem twarzy o szerokim czole do figur Mistrza
Postaci Rycerskich — rzeźb marburskich, spowino-
waconych z kolei blisko z rzeźbą śląską, która też
sama posiada elementy francusko-wallońskie i mar-
burskie. Powinowactwo postaci nagrobnych Buchecka
i Probusa uzasadnia się zatem zbliżonym składem
artystycznym.
Jak wspomniano — pierwsza faza twórczości mar-
burskiej w XIV w. jest inspirowana nieraz ekspresją
moguncką, którą do Moguncji wprowadził w XIII w.
Mistrz Naumburski. Ciągłość rozwojowa tego Mistrza
zbliża do siebie oba etapy jego twórczości — mo-
guncki i naumburski. Nic dziwnego zatem, że rzeźba
Probusa, sama inspirowana także z Moguncji, dzieli
niejedno, zwłaszcza w zakresie wyrazu całopostacio-
wego, z postaciami chóru w Naumburgu; wyjaśnienie
tego faktu nie wymaga wcale dopatrywania się in-
nych jeszcze związków twórcy Probusa z plastyką
naumburską. Ponadto fragmenty fałdów tuniki Pro-
busa zdają się przypominać swym wyglądem styli-
zację szkieletową, która pojawi się też i na postaciach
masowych, zarówno na terenach Nadrenii środkowej,
jak i w Moguncji. W 1. połowie XIV w. rozejdzie się
ona stamtąd również i ku wschodowi, docierając po-
tem także do Śląska, na drodze bliskiej tej, którą
prawdopodobnie odbył i sam twórca rzeźby nagrob-
nej Probusa.
Wreszcie Marburg i Moguncja są terenem poważ-
nych wpływów francuskich, odnalezionych również
w postaci Probusa. Godzi się to w zupełności z roz-
poznaniem ostatniej składowej artystycznej tej po-
staci — jako mogunckiej. Rozpoznanie to pozwala
również wyrazić ją w pojęciach rozwoju faz stylo-
wych oraz jej złożoności w znaczeniu szkolnym. Otóż
ślady faz pełnej i wydętej zdają się odpowiadać w niej
kierunkowi ekspresyjnej plastyki mogunckiej i ana-
logicznym elementom rzeźby marburskiej. Siady zaś
sztywności w postaci Probusa wiązać można z jej
przejściowym nawrotem w okresie bezpośrednio
przedmistycznym. Ponadto wpływ plastyki St. Denis