DOI Heft:
Recenzja i omówienia
DOI Artikel:Hanulanka, Danuta: Recenzja książki R. Staina "Das Bürgerhaus in Schlesien", Tübingen 1966
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13796#0232
170
Recenzje i omówienia
bucję tę Stein odnotował kiedyś w swej rozprawie
doktorskiej (s. 57), ale ani nie zajął wobec niej sta-
nowiska, ani nigdy już do niej nie powrócił.
O roli, jaką odegrali w przekształceniach zasta^
nych form architektonicznych i upowszechnieniu się
określonych motywów wybitni twórcy tej miary co
Wendel Roskopf z Zgorzelca czy Parrowie i Niurono-
wie na terenie Brzegu, autor w ogóle nie wspomina.
Ten brak głębszego zainteresowania ze strony hi-
storyka sztuki sprawami autorstwa dzieł ocenionych
przez niego samego dostatecznie wysoko (podobnie
też w przypadku portalu domu Pod Złotą Koroną),
jest w tym samym stopniu niezrozumiały, co i fakt
niepodjęcia najmniejszego wysiłku w kierunku wy-
odrębnienia poszczególnych szkół budowlanych i od-
czytania lokalnych tradycji, wykształconych. przez
niektóre miasta. I tak jak Wrocław miał sobie tylko
właściwą cechę przerywania duktu gzymsów w ele-
wacjach szczytowych, tak niezaprzeczalną właściwoś-
cią budownictwa mieszczańskiego w Brzegu, a za nim
częściowo Oławy, stał się — począwszy od renesan-
su — motyw attyki szczytowej 22. Wykusze, odnoto-
wane przez Steina w paru wyrywkowo dobranych
egzemplarzach, umknęły uwadze autora jako specy-
ficzna forma narożnych domów rynkowych dawnego
Opola i Raciborza. W obu miastach reprezentowały
one odmianę cylindryczną, która sporadycznie prze-
jawiła się również i w innych miejscowościach (Mia-
steczko, Kłodzko, Legnica). W odróżnieniu od niej
Zgorzelec był głównym reprezentantem wykusza na
rzucie prostokąta i ten jego kształt przejął zacho-
wany do dziś dom w rynku lwóweckim nr 8.
Fakt, że Stein opublikował sporą część materiału
ilustracyjnego, stanowiącego własność przedwojennego
urzędu konserwatorskiego we Wrocławiu, jest bez
wątpienia wydarzeniem godnym uwagi i uznania. Ale
twierdzenie autora książki o braku opracowań nau-
kowych interesującego go tematu (s. 9) nie odpo-
wiada prawdzie, bowiem Stein dobrowolnie zatrzy-
mał się na roku 1945 i nie wykorzystał publikacji
późniejszych, które niejednokrotnie dezaktualizują
jego wypowiedzi. I tak np. mógł dowiedzieć się, że
we Wrocławiu odkryto po wojnie ślady 10 domów
murowanych z XIII w.23, które zaprzeczają jego sło-
wom o wyłącznie drewnianej zabudowie mieszkalnej
przedgotyckiego Wrocławia (s. 82).
Autor podtrzymuje również inną, nieaktualną już
tezę o powszechnym sytuowaniu domów szczytową
stroną do ulicy (s. 109). W związku z niszczącym
działaniem ostatniej wojny odsłoniły się partie mu-
dau, ein Baumeister des 16. Jahrhunderts im deutschen
Osten, „Zeitschrift fur Ostforschung", 4 (1959), s. 533—549.
22 M. Z 1 a t, Attyha renesansowa na Śląsku, „Biuletyn
Historii Sztuki", XVII (1955), s. 61—62; M. Z 1 a t, Brzeg,
Wrocław 1960, s. 165—166.
23 Fragmenty takie odsłonięto w domach rynkowych nr
2, 8, 17, 24, 52, przy ul. Kotlarskiej nr 36—37, ul. Wita Stwosza
nr 57—58, ul. Szewskiej nr 33, ul. Piotra Włosta nr 15 i na
pl. Nankera 8 — por. O. C z e r n e r, Uwagi dotyczące roz-
woju i konserwacji zabytkowych domów mieszkalnych Wro-
cławia, [w:] Komunikaty na Ogólnopolską Konferencją Kon-
serwatorską Toruń 1963, mps powiel., s. 9—11; O. C z e r-
ner, M. Przyłęcki, J. Wicklendt. Dwie kolumny
romańskie odnalezione we Wrocławiu, „Sprawozdania Wro-
cławskiego Towarzystwa Naukowego", 8 (1953), Dodatek 5.
rów, które pozwoliły rozwarstwić ich substancję
i stwierdzić, że ustawianie domów szczytem do ulicy
jest — przynajmniej we Wrocławiu — zjawiskiem
wtórnym. Pierwotne budowle gotyckie miały kalenice
równoległe do ulicy, a odwrót od tych praktyk na-
stąpił dopiero w miarę pogłębiania zabudowy 24. Tym
samym zmienia się też chronologia poszczególnych
domów, które w relacji Steina wywodzą się z XV w.,
a którym należałoby wystawić znacznie starsze, choć
trudne do dokładnego datowania metryki25.
Opisując renesansowe domy Wrocławia, wymienia
autor kilka bardziej ozdobnych sklepień (s. 98, 101,
102), ale przemilcza sprawę nakryć stropowych, po-
wszechnie w tym czasie stosowanych26. W trakcie
powojennej odbudowy Wrocławia odkryto parę ta-
kich bogato polichromowanych stropów belkowych11,
które wydatnie wzbogacają naszą wiedzę o wyglądzie
wnętrz mieszkalnych.
Tak więc te i inne 28 powojenne publikacje infor-
mują o odkryciach, które dość istotnie zmieniają sądy
wyrażone przez dawniejszą naukę, a nadto wprowa-
dzają do literatury obiekty dotąd nie znane, względnie
niezinwentaryzowane i niefotografowane29.
W sumie jest praca Steina przykładem pięknej pod
względem graficznym edycji, której zewnętrznym wa-
lorom nie odpowiada akademicko skonstruowany
i nie wolny od usterek tekst. Trudno byłoby nazwać
go katalogiem, bo prezentuje tylko dzieła wybrane.
Nie jest też mimo stworzonych pozorów opracowa-
niem syntetycznym, gdyż w masie szczegółowych
opisów gubią się najistotniejsze kierunki rozwoju po-
szczególnych miast i całej dzielnicy.
Troska o piękno układu graficznego prowadzi wy-
dawcę niekiedy zbyt daleko, jak np. w ryc. 85—86,
97—98, 104—105. Idzie tu mianowicie o zestawienia
elewacji i przekrojów budynków, z których pierwsze
odtwarzają naturalnie część nadziemną obiektu, dru-
gie natomiast uwzględniają jeszcze kondygnacje piw-
niczne. Wynikające stąd różnice wysokości rysunków
wydawnictwo likwiduje bardzo prosto, przedstawiając
obie ryciny w różnej skali. Dzięki temu utrzymuje
się harmonijny układ kolumn, ale czytelnik z trudem
tylko kojarzy oba te rysunki z jednym obiektem.
24 Por. C z e r n e r, Uwagi s: 10—11.
25 w. Rawski, Podziemia domów przy Rynku wroc-
ławskim od nru 16—19, „Sprawozdania Wrocławskiego Towa-
rzystwa Naukowego", 8 (1953), s. 33—35; M. Przyłęcki,
Kolumna przy ul. Kotlarskiej we Wrocławiu, tamże, s. 36—38.
26 g. v. B e z o 1 d, Die Baukunst der Renaissance in
Deutschland, Holland, Belgien und Danemark, 2. Aufl., Leip-
zig 1908, s. 220.
27 E. Różycka, Uwagi o renesansowych stropach
w kamienicach wrocławskich, [w:] Komunikaty na Ogólno-
polską Konferencją Konserwatorską Toruń 1963, mps po-
wiel., s. 12—13.
28 K. Ciechanowski, O. Czerne r, W. Rawski,
Odkrycia w domu Rybischa, „Sprawozdania Wrocławskiego
Towarzystwa Naukowego", 17 (1962), s. 134—135; O. C z e r-
n e r, Drewniane domy podcieniowe ,,12 Apostołów" w Chełm-
sku Śląskim, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej,
Architektura", 3 (1957), s. 49—62; L e m p e r, op. cit.; E. H.
L e m p e r, Górlitz, Leipzig 1959.
29 w serii Śląsk w zabytkach sztuki (pod red. T. Bro-
niewskiego i M. Zlata, wyd. Ossolineum): D. Hanulanka,
Świdnica, 1961, s. 164—199; T. Broniewski, Kłodzko, 1963,
s. 96—166; J. Bachmiński, Gryfów, Gryf, Lubomierz,
1964, s. 78—98; M. Z 1 a t, Ziębice, 1967, s. 39—47.
Recenzje i omówienia
bucję tę Stein odnotował kiedyś w swej rozprawie
doktorskiej (s. 57), ale ani nie zajął wobec niej sta-
nowiska, ani nigdy już do niej nie powrócił.
O roli, jaką odegrali w przekształceniach zasta^
nych form architektonicznych i upowszechnieniu się
określonych motywów wybitni twórcy tej miary co
Wendel Roskopf z Zgorzelca czy Parrowie i Niurono-
wie na terenie Brzegu, autor w ogóle nie wspomina.
Ten brak głębszego zainteresowania ze strony hi-
storyka sztuki sprawami autorstwa dzieł ocenionych
przez niego samego dostatecznie wysoko (podobnie
też w przypadku portalu domu Pod Złotą Koroną),
jest w tym samym stopniu niezrozumiały, co i fakt
niepodjęcia najmniejszego wysiłku w kierunku wy-
odrębnienia poszczególnych szkół budowlanych i od-
czytania lokalnych tradycji, wykształconych. przez
niektóre miasta. I tak jak Wrocław miał sobie tylko
właściwą cechę przerywania duktu gzymsów w ele-
wacjach szczytowych, tak niezaprzeczalną właściwoś-
cią budownictwa mieszczańskiego w Brzegu, a za nim
częściowo Oławy, stał się — począwszy od renesan-
su — motyw attyki szczytowej 22. Wykusze, odnoto-
wane przez Steina w paru wyrywkowo dobranych
egzemplarzach, umknęły uwadze autora jako specy-
ficzna forma narożnych domów rynkowych dawnego
Opola i Raciborza. W obu miastach reprezentowały
one odmianę cylindryczną, która sporadycznie prze-
jawiła się również i w innych miejscowościach (Mia-
steczko, Kłodzko, Legnica). W odróżnieniu od niej
Zgorzelec był głównym reprezentantem wykusza na
rzucie prostokąta i ten jego kształt przejął zacho-
wany do dziś dom w rynku lwóweckim nr 8.
Fakt, że Stein opublikował sporą część materiału
ilustracyjnego, stanowiącego własność przedwojennego
urzędu konserwatorskiego we Wrocławiu, jest bez
wątpienia wydarzeniem godnym uwagi i uznania. Ale
twierdzenie autora książki o braku opracowań nau-
kowych interesującego go tematu (s. 9) nie odpo-
wiada prawdzie, bowiem Stein dobrowolnie zatrzy-
mał się na roku 1945 i nie wykorzystał publikacji
późniejszych, które niejednokrotnie dezaktualizują
jego wypowiedzi. I tak np. mógł dowiedzieć się, że
we Wrocławiu odkryto po wojnie ślady 10 domów
murowanych z XIII w.23, które zaprzeczają jego sło-
wom o wyłącznie drewnianej zabudowie mieszkalnej
przedgotyckiego Wrocławia (s. 82).
Autor podtrzymuje również inną, nieaktualną już
tezę o powszechnym sytuowaniu domów szczytową
stroną do ulicy (s. 109). W związku z niszczącym
działaniem ostatniej wojny odsłoniły się partie mu-
dau, ein Baumeister des 16. Jahrhunderts im deutschen
Osten, „Zeitschrift fur Ostforschung", 4 (1959), s. 533—549.
22 M. Z 1 a t, Attyha renesansowa na Śląsku, „Biuletyn
Historii Sztuki", XVII (1955), s. 61—62; M. Z 1 a t, Brzeg,
Wrocław 1960, s. 165—166.
23 Fragmenty takie odsłonięto w domach rynkowych nr
2, 8, 17, 24, 52, przy ul. Kotlarskiej nr 36—37, ul. Wita Stwosza
nr 57—58, ul. Szewskiej nr 33, ul. Piotra Włosta nr 15 i na
pl. Nankera 8 — por. O. C z e r n e r, Uwagi dotyczące roz-
woju i konserwacji zabytkowych domów mieszkalnych Wro-
cławia, [w:] Komunikaty na Ogólnopolską Konferencją Kon-
serwatorską Toruń 1963, mps powiel., s. 9—11; O. C z e r-
ner, M. Przyłęcki, J. Wicklendt. Dwie kolumny
romańskie odnalezione we Wrocławiu, „Sprawozdania Wro-
cławskiego Towarzystwa Naukowego", 8 (1953), Dodatek 5.
rów, które pozwoliły rozwarstwić ich substancję
i stwierdzić, że ustawianie domów szczytem do ulicy
jest — przynajmniej we Wrocławiu — zjawiskiem
wtórnym. Pierwotne budowle gotyckie miały kalenice
równoległe do ulicy, a odwrót od tych praktyk na-
stąpił dopiero w miarę pogłębiania zabudowy 24. Tym
samym zmienia się też chronologia poszczególnych
domów, które w relacji Steina wywodzą się z XV w.,
a którym należałoby wystawić znacznie starsze, choć
trudne do dokładnego datowania metryki25.
Opisując renesansowe domy Wrocławia, wymienia
autor kilka bardziej ozdobnych sklepień (s. 98, 101,
102), ale przemilcza sprawę nakryć stropowych, po-
wszechnie w tym czasie stosowanych26. W trakcie
powojennej odbudowy Wrocławia odkryto parę ta-
kich bogato polichromowanych stropów belkowych11,
które wydatnie wzbogacają naszą wiedzę o wyglądzie
wnętrz mieszkalnych.
Tak więc te i inne 28 powojenne publikacje infor-
mują o odkryciach, które dość istotnie zmieniają sądy
wyrażone przez dawniejszą naukę, a nadto wprowa-
dzają do literatury obiekty dotąd nie znane, względnie
niezinwentaryzowane i niefotografowane29.
W sumie jest praca Steina przykładem pięknej pod
względem graficznym edycji, której zewnętrznym wa-
lorom nie odpowiada akademicko skonstruowany
i nie wolny od usterek tekst. Trudno byłoby nazwać
go katalogiem, bo prezentuje tylko dzieła wybrane.
Nie jest też mimo stworzonych pozorów opracowa-
niem syntetycznym, gdyż w masie szczegółowych
opisów gubią się najistotniejsze kierunki rozwoju po-
szczególnych miast i całej dzielnicy.
Troska o piękno układu graficznego prowadzi wy-
dawcę niekiedy zbyt daleko, jak np. w ryc. 85—86,
97—98, 104—105. Idzie tu mianowicie o zestawienia
elewacji i przekrojów budynków, z których pierwsze
odtwarzają naturalnie część nadziemną obiektu, dru-
gie natomiast uwzględniają jeszcze kondygnacje piw-
niczne. Wynikające stąd różnice wysokości rysunków
wydawnictwo likwiduje bardzo prosto, przedstawiając
obie ryciny w różnej skali. Dzięki temu utrzymuje
się harmonijny układ kolumn, ale czytelnik z trudem
tylko kojarzy oba te rysunki z jednym obiektem.
24 Por. C z e r n e r, Uwagi s: 10—11.
25 w. Rawski, Podziemia domów przy Rynku wroc-
ławskim od nru 16—19, „Sprawozdania Wrocławskiego Towa-
rzystwa Naukowego", 8 (1953), s. 33—35; M. Przyłęcki,
Kolumna przy ul. Kotlarskiej we Wrocławiu, tamże, s. 36—38.
26 g. v. B e z o 1 d, Die Baukunst der Renaissance in
Deutschland, Holland, Belgien und Danemark, 2. Aufl., Leip-
zig 1908, s. 220.
27 E. Różycka, Uwagi o renesansowych stropach
w kamienicach wrocławskich, [w:] Komunikaty na Ogólno-
polską Konferencją Konserwatorską Toruń 1963, mps po-
wiel., s. 12—13.
28 K. Ciechanowski, O. Czerne r, W. Rawski,
Odkrycia w domu Rybischa, „Sprawozdania Wrocławskiego
Towarzystwa Naukowego", 17 (1962), s. 134—135; O. C z e r-
n e r, Drewniane domy podcieniowe ,,12 Apostołów" w Chełm-
sku Śląskim, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej,
Architektura", 3 (1957), s. 49—62; L e m p e r, op. cit.; E. H.
L e m p e r, Górlitz, Leipzig 1959.
29 w serii Śląsk w zabytkach sztuki (pod red. T. Bro-
niewskiego i M. Zlata, wyd. Ossolineum): D. Hanulanka,
Świdnica, 1961, s. 164—199; T. Broniewski, Kłodzko, 1963,
s. 96—166; J. Bachmiński, Gryfów, Gryf, Lubomierz,
1964, s. 78—98; M. Z 1 a t, Ziębice, 1967, s. 39—47.