Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

Kościół i klasztor Franciszkanów we Lwówku

16

Jak przebudowany prawie równocześnie kościół
parafialny we Lwówku był świątynią mieszczań-
stwa, tak klasztorny pozostawał kościołem warstw
wyższych.

Pewne wątpliwości budzi czas powstania masywu
wieżowego, po południowej stronie prezbiterium.
Wieża nie sięga wysokości murów prezbiterium.
Powstała na pewno później niż prezbiterium, jak
na to wskazuje zamurowane okno chóru, oraz później
niż mury wschodniego skrzydła klasztoru, do
których wyraźnie została dostawiona. Na pewno
w czasie piętnastowiecznej rozbudowy kościoła po-
łączono ją prześwitem arkadowym z południową
nawą oraz wprowadzono sklepienie na parterze
i na drugiej kondygnacji. W tym też czasie zapewne
urządzono w przyziemiu kaplicę Schaffgotschów,
a na górze chór zakonny. Kaplica była zapewne
kaplicą grobową tej rodziny, skoligaconej później
z Talkenbergami, którzy ufundowali sobie również
w tym samym kościele kaplicę grobową.

Kaplicę Talkenbergów wzniesiono około 1500 r.,
jak świadczą zapisy kronikarskie, czyli tuż po zbu-
dowaniu północnej nawy kościoła. Położona przy
północnej ścianie chóru, dostępna od jego wnętrza
poprzez późnogotycki portal, wzniesiona została
na rzucie bardzo wydłużonego prostokąta zam-
kniętego od wschodu trzema ścianami. Niskie ściany
kaplicy opinają dwuskokowe przypory z silnie wy-
modelowanym kapnikiem (il. 10). Ściany kaplicy prze-
pruwaly duże ozdobne okna. Jedynie w dwóch ścia-
nach wschodniego zamknięcia zachowały się ich
pierwotne obramienia o łuku kotarowym, podobne
do zastosowanych w zamku Alberta w Miśni, przyjęte
następnie powszechnie w budownictwie saskim tego
okresu (il 13). O tym, że poza zachowanymi dwoma
obramieniami istniały w kaplicy Talkenbergów
i dalsze, świadczą liczne ich elementy użyte wtórnie
w ścianach kaplicy wokół nowszych obramień baro-
kowych. Bardzo interesujące formy posiada również
sklepienie sieciowe wnętrza kaplicy (il. 21). Na cegla-
nym sklepieniu rozpięto bogatą siatkę kamiennych
żeber, której rysunek wywodzi się z parlerowskiego
sklepienia „staromostowego", przejętego przez bu-
downiczych saskich58. W sumie kaplica reprezentuje
późnogotycki styl odmiany sasko-łużyckiej i przy-
puszczalnie jest dziełem warsztatu wywodzącego się
z kręgu sztuki K. Pflugera. Warsztat ten zasilali
kamieniarze lwóweccy, jak np. członkowie znanej
rodziny Lindenerów, których znaki odczytać można
zarówno na obramieniu okiennym, jak i na kamien-
nych żebrach sklepiennych we wnętrzu kaplicy59.

58 Hanulanka, op.cit., s. 40.

Ten sam zespół murarzy i kamieniarzy pracował
zapewne przy przebudowie budynków klasztornych,
jak to należy wnioskować na podstawie form za-
chowanych tam sklepień. Prowadzone ok. 1500 r.
prace dotyczyły przebudowy istniejącego klasztoru,
a nie budowy zupełnie od nowa. Zasklepiono wówczas
na nowo wnętrza klasztorne oraz, być może, podwyż-
szono mury, wprowadzając dodatkową kondygnację
i zmieniając przy tej okazji elewacje. Parterowe
krużganki nadbudowano o jedno piętro. Zakres
ówcześnie prowadzonych prac jest bardzo hipote-
tyczny wobec kolejnych przebudów skrzydeł klasz-
tornych. Jaki on był, możemy jedynie dedukować
z nielicznie zachowanych elementów pochodzących
z czasów przebudowy piętnastowiecznej. W tym
czasie wybudowano sieciowe sklepienie północnego
pomieszczenia klasztornego w skrzydle wschodnim —
późniejszej zakrystii i obecnej sieni tego skrzydła
(il. 22). Śladem przebudowy fasad są późnogotyckie
obramienia okienne na I piętrze w wirydarzu, bardzo
skromne w formie, ale charakterystyczne dla prze-
łomu XV i XVI w., z motywem oślego grzbietu
(il. 23).

W obecnych murach klasztoru można wydzielić
zarys średniowiecznego założenia wyznaczony za-
chowanymi sklepieniami w skrzydle wschodnim oraz
w narożu południowo-zachodnim południowego skrzy-
dła. Jest to czworobok zawierający wewnętrzny
wirydarz, przy czym czwartą jego ścianę tworzyły
mury kościoła. Od strony dziedzińca przy skrzydłach
południowym i zachodnim zachowały się ostrołukowe
arkady krużganka klasztornego (il. 24). We wnętrzu
można odczytać we wszystkich skrzydłach ciąg
krużgankowy od strony wirydarza. Zachowała się
również przypuszczalnie dawna, obszerna zakrystia
i jednocześnie izba opata przyległa do prezbiterium,
kryta sklepieniem sieciowym. Dalej, w kierunku
południowym rysuje się duże pomieszczenie domnie-
manego kapitularza, przedzielone obecnie na dwa
pomieszczenia: sień z fragmentem sklepienia oraz
kotłownię krytą już stropem. Salę kapitularza roz-
dzielała wąska sień od narożnej sali, być może fra-
terni, która przylegała do refektarza mieszczącego
się w południowym skrzydle. Obok refektarza znaj-
dowała się kuchnia. W skrzydle zachodnim mieściła
się sala sklepiona dwoma przęsłami sklepienia krzy-
żowo-żebrowego, z których zachowało się jedno.
Obok tej sali znajdowało się główne wejście do klasz-
toru, a za nim dalej w kierunku północnym, być może

59 G. Croon, Ldwenberger Steinmetzzeichen, „Schlesiens
Vorzeit", N. F. 5 (1907), s. 114, zamieszcza znak identyczny
z jednym ze znaków występującym kilkakrotnie w kaplicy,
a należącym do Lindenerów.