Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

MIECZYSŁAW ZLAT (Wrocław)

PEREGRYNACJE CZYLI CHRZEŚCIJAŃSKA WĘDRÓWKA — NIEZNANY
RĘKOPIS Z RYSUNKAMI F. B. WERNERA

Imponujący ilościowo, liczony w tysiące zbiór
zachowanych rysunków Fryderyka Bernarda Wernera
(1690—1778) powiększyć wypada o dalszych ponad
trzysta prac, zebranych w dwu ręl opiśmiennych
woluminach, przechowywanych od 1947 r. w Dziale
Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie,
pod sygnaturą 7462 II1. Dawniej — zapewne za-
gubiony w jakimś prywatnym zbiorze, a po drugiej
wojnie światowej sprzedany w Krakowie, daleko
od głównych kolekcji rysunków Wernera, rękopis
uszedł uwagi badaczy jego twórczości. Obydwa
tomy noszą wspólny tytuł Peregrinationes oder Chris-
tliche Wanderschaft... i zakresem przedmiotowym
odbiegają od pozostałych dzieł rysownika, tych
znanych od dawna i tych odkrytych w ostatnich
lalach2.

1 Dyrekcja Biblioteki Jagiellońskiej zechce przyjąć wyrazy
podziękowania za udostępnienie mi rękopisu oraz dostarczenie
mikrofilmu jego rysunków. — Omawiany rękopis figuruje
w: A. Jatbrzykowska, J. Zathey, Inwentarz rękopisów
Biblioteki Jagiellońskiej, nr 7001-8000, cz. I, Kraków 1966,
s. 170.

2 Zarówno te odkrycia, jak i intensywniejsze badania historii
architektury śląskiej, wydatnie powiększyły w ostatnich latach
listę publikacji poświęconych Wernerowi. Do podstawowych
prac dawniejszych należą: P. Bretschneider, Der Zeichner,
Stecher und Chronist Bernhard Werner und seine Arbeiten,
Neustadt 1921; tenże, Aus dem Leben des schlesischen Zeich-
ners Friedrich Bernhard Werner, „Schlesische Monatshefte",
II (1925), s. 70 — 78; tenże, Friedrich Bernhard Werner, [w:]
Schlesische Lebensbilder, t. III, Breslau 1928, s. 154-160;
G. Reimann, Werner (Wernhef) Friedrich Bernhard, [w:]
U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden
Kiinstler, t. 35, Leipzig 1942, s. 406 — 407; M. Morelowski,
Ocalone rękopisy F. B. Wernhera i ich znaczenie dla historii
sztuki i kultury Śląska, „Sprawozdania Wrocławskiego Tow.
Naukowego" (za r. 1950), 5 (1955), Dodatek 4; M. Morelowski
W. Kalinowski, S. Trawkowski, Ryciny w „Topografii
Śląska" F. B. Wernhera, Warszawa 1953; A. Więcek, Ćeskd
mesta w kresbach F. B, Wernera, „Ćasopis Slezskeho Muzea",
6 (1957), Ser. B, cz. I, s. 1—45. — Ostatnio o całej twórczości
Wernera łub o niektórych jego dziełach pisali: Justus Schmidt,

Znaczenie Peregrynacji dla poznania twórczości
Wernera i kolei jego życia jest większe, niżby to
mogło wynikać z samej liczby pomieszczonych w obu
woluminach rysunków. Ogromna ich większość od-
nosi się bowiem do zabytków architektury leżących
daleko od Śląska i Czech, to jest tych krajów, którym
Werner poświęcił główne swe dzieła. O długotrwałych
podróżach po Europie, podejmowanych przez niego,
wiadomo od dawna z jego autobiografii3, jak też
z wielu serii sztychów z widokami miast europejskich,
wydanych na podstawie jego rysunków w Augsburgu4.
Peregrynacje pozwalają jednak, dzięki informacjom
zawartym w części tekstowej, uzupełnić napisany
przez śląskiego rysownika życiorys własny o szcze-
gółowe marszruty i kalendarz jego wielkich wojaży
z lat 1719 — 1734. Same rysunki natomiast pokazują
nie ogólne widoki zwiedzanych miast, znane z aug-
sburskich sztychów, lecz pojedyncze budowle lub
zespoły architektoniczne różnych krajów Europy,
od Polski i Węgier na wschodzie, Włoch na południu,
po Nadrenię na zachodzie i Holandię na północy.

Krakowski rękopis składa się z dwu woluminów

Der Vedutenzeichner F. B. Werner in Linz, „Historisches Jahr-
buch der Stadt Linz", 1965, s. 453-456; H. Hunefeld, Die
Scenographia urbium Silesiae des F. B. Werner, „Schlesien",
10 (1965), z. 4, s. 232-240; A. Kubicek, Barokni Praha
w rytinach F. B. Wernera, Praha 1966; J. Reisner, Europaische
Stddte im Rokoko, Munchen-Wien 1966; U. Popłonyk,
Scenographia urbium Silesiae Fryderyka Bernarda Wernera,
„Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie", 16 (1972),
s. 145 — 210; M. Warkoczewska, Widok Poznania z ok.
1740 r., nieznane dzieło F. B. Wernera, „Kwartalnik Architektury
i Urbanistyki", 17 (1972), s. 151-152; B. Baworowska,
Album F. B. Wernera w Muzeum wrocławskim, „Roczniki Sztuki
Śląskiej", 10 (1975), s. 184-197.

3 Bretschneider, Der Zeichner..., s. 35 — 76.

4 Zestawiają je i omawiają: Bretschneider (Der Zeich-
ner..., s. 13 — 34), Hunefeld (op. cit., s. 232-238), Reisner
(op.cit.,&. 6-12, 16-17) i Popłonyk (op.cit.,%. 146-160).

14 — Roczniki Sztuki Śląskiej XI