Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

ELŻBIETA ZAKRZEWSKA (Wrocław)

MALOWIDŁA ŚCIENNE W KOŚCIELE ŚW. TRÓJCY W ŻÓRAWINIE*

p. - II. Analiza i interpretacja ikonograficzna. - El. Charakterystyka kompozycji i form. - IV. Geneza artystyczna i próba

datowania

I

Momentem bardzo istotnym w historii pierwotnie
gotyckiego kościoła św. Trójcy w Żórawinie (pow.
wrocławski) była jego przebudowa około 1600 roku,
podjęta z inicjatywy rodziny Haniwaldów. Szczególnie
Adam Haniwald1, protestant ściśle związany z rudol-
fińską, katolicką Pragą, zasłużył się dla tej przebu-
dowy, podczas której przesklepiono na nowo chór
i nawę, podwyższono wieżę, wybudowano nową
zakrystię, dwie klatki schodowe oraz kaplicę Uth-
manna. Zewnętrzną sylwetkę świątyni zmieniono
przez dodanie ozdobnych szczytów nad każdą z przy-
budówek, ponadto otynkowano ściany i pokryto
je sgraffitami. Na zewnątrz i we wnętrzu zastosowano
nową kamieniarkę: portale i obramienia okien.
Wewnątrz, oprócz nowego, bogatego wyposażenia,
wzniesiono kamienną emporę kolatorską. Sklepienia,
a częściowo ściany kościoła pokryły malowidła
(il. 1). Ta jednolita całość, powstała około 1600 roku
i nie naruszona przez późniejsze wieki, posiada bez
wątpienia wyjątkowe walory artystyczne. Jest też
na terenie Śląska unikatem, z czego nie zawsze zda-
wali sobie sprawę badacze żórawińskiego kościoła
podkreślający zwykle wysokie wartości poszczegól-
nych dzieł w nim się znajdujących, np. Chrystusa
Biczowanego Adriana de Vriesa czy Chrztu Chrystusa

* Rozprawa ta jest skróconą i zmienioną wersją pracy ma-
gisterskiej pt. Kościół w Żórawinie i jego protestancka przebudowa
około roku 1600, napisanej w 1971 r. na Uniwersytecie Wrocław-
skim pod kierunkiem doc. dra Mieczysława Zlata, któremu
serdecznie dziękuję za pomoc i wiele wnikliwych uwag. Dziękuję
także p. dr Bożenie Steinborn za cenne wskazówki.

1 Literatura przedmiotu i herbarze podają kilka wersji
tego nazwiska: Hanwald, Hanewald, Hanwalde, Haniwald i Han-
niwald. W pracy tej będziemy stosowali pisownię „Haniwald",
występuje ona bowiem najczęściej na dziełach fundowanych
przez tą rodzinę.

Bartłomieja Sprangera. Malowidła ścienne i emporowe
są z pewnością jednym z tych czynników, które
unifikują tak pod względem treściowym, jak i kom-
pozycyjnym poszczególne elementy wyposażenia wnę-
trza.

Najpełniejsze pod względem faktograficznym o-
pracowanie kościoła św. Trójcy w Żórawinie zawiera
publikacja K. Degena2, oparta na wynikach inwen-
taryzacji przeprowadzonej tuż przed drugą wojną
światową; podaje ona pełny wykaz źródeł i opra-
cowań, zestawiając wyniki badań nad zabytkiem
do 1965 r.3 Podobnie jak Degen, poprzedzający
go badacze żórawińskiego kościoła zajmowali się
przeważnie marginesowo malowidłami sklepiennymi
i emporowymi, wzmiankowali je tylko lub co naj-
wyżej podawali ich inwentaryzacyjne opisy4. Głębsze
zainteresowanie wykazali tylko nieliczni. P. Schmidt,
autor pierwszej monografii kościoła5, obok opisu
daje analizę ikonograficzną malowideł, podkreśla
ich wysoką rangę artystyczną oraz wyznacza ramy
czasowe ich powstania. Stosunkowo szerzej zajęli

2 K. Degen, Die Bau- und Kunst denkmdler des Landkreises
Breslau, Frankfurt a. M. 1965, s. 250-262.

3 Archiwum parafialne nie dochowało się. Archiwalia
dotyczące kościoła w Żórawinie, które znajdowały się w Archi-
wum Miejskim, spaliły się podczas drugiej wojny światowej.
Nieco dokumentów znajduje się w Archiwum Archidiecezjal-
nym we Wrocławiu, lecz poza jedynym listem Szymona Hani-
walda z 15 kwietnia 1594 r., który zresztą nie wiąże się z przebu-
dową kościoła i jego historią, nie dotyczą one okresu nas inte-
resującego.

4 Wzmiankuje je po raz pierwszy H. Lutsch, Verzeichnis
der Kunstdenkmaler der Provinz Schlesien, t. I, Breslau 1889,
s. 450.

5 P. Schmidt, Geschichte der katholischen Pfarrkirche zur
heiligsten Dreifaltigkeit in Rothsiirben, Kreis Breslau, Franken-
stein in Schlesien [1918], passim.