Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

SI)

Elżbieta Zakrzewska

się malowidłami także L. Burgemeister6 i H. Hoff-
mann7; ten drugi uzupełnił opis Schmidta uwzględ-
niając malowidła znajdujące się pod wieżą i w przed-
sionku południowym (kaplicy Uthmanna). Podstawą
i pomocą dla wzmożonego zainteresowania się tym
problemem była konserwacja malowideł prze-
prowadzona w 1911 roku pod kierunkiem Józefa
Langera, profesora wrocławskiego uniwersytetu8. Dzi-
siaj podobnie inspirującą rolę odgrywają prace kon-
serwatorskie rozpoczęte 15 V 1966 r. i kierowane
kolejno przez: mgr R. Dubiel-Białasową, mgr Z.
Bradkego i mgr M. Kowalską. Prace konserwatorskie,
prowadzone w obrębie całego kościoła, zostały po-
przedzone wstępnym studium historyczno-architek-
tonicznym K. Rainczakaa, wyniki zaś z prac nad
malowidłami, z których usunięto przemalówki z XVIII
wieku i z 1911 r., docierając do warstwy pierwotnej
z XVII wieku, znamy z sukcesywnych sprawozdań
składanych od 1966 r.10

Interesujące nas malowidła wykonane w technice
fresco-secco, na pobiale o spoiwie białkowym po-
łożonym na gruboziarnistym narzucie piaskowo-
-wapiennym, wypełniają ściśle powierzchnię sklepień
kolebkowych chóru (dwa przęsła) i nawy (trzy przęsła).
Zajmują także łuk tęczowy, sklepienie i częściowo

6 L. Burgemeister, Dic katholisclie Pfarrkirche in Roth-
siirben, „Schlcsische Monatshcfte", I (1924) nr 4, s. 146—147.

7 H. Hoffmann, Dic katholischen Kirchen in Rothsiirben
it)id Uiauer, [w:] Ftthrer zu schlesischen Kirchen, z. 17, Breslau
1935, s. 21-25.

8 Prace konserwatorskie objęły cały kościół i trwały od
1904 do 1912 roku. Kolejne sprawozdania z rocznych postępów
prac były omawiane i publikowane w: Bericht des Próvinzial-
-Konsen/ators der Kunstdenkmiilcr der Provinz Schlesien, t. 6—9
(1907 1913). Konserwację malowideł upamiętnia napis ujęty
w prostokątną ramkę na zachodniej ścianie empory kolator-
skiej: Anno Domini 1911 sub pa1r\aiiatu\ Guilelm II R[egis]
/[imperatoris] picturae Indus ecclesiae piane detectae cl renovatae
sunt a pictore Joli. Langer Wratislaviense.

9 K. Rainczak, Studium liistoryczno-architełctoniezne koś-
cioła w Żórawinie (woj. wrocławskie), Wrocław 1962, mps
w bibliotece Pracowni Konserwacji Zabytków we Wrocławiu,
s. 18-19, 21, 27.

10 O wstępnych pracach konserwatorskich w żórawińskim
kościele komunikuje publikacja zbiorowa: Prace konserwatorskie
na terenie województwa wrocławskiego w latach 1945—1968,
Wrocław 1970, s. 156; sprawozdanie za rok 1966, mps w Dziale
Dokumentacji Zabytków Ruchomych przy Muzeum Narodo-
wym we Wrocławiu; zob. J. Skibińska, Dokumentacja i kon-
serwacja malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego w woje-
wództwie wrocławskim w latach 1964—1966, „Roczniki Sztuki
Śląskiej", V (1968), s. 184-197, i kolejne za lata 1967-1969,
„Roczniki Sztuki Śląskiej", IX (1973), s. 123-124. W kościele
planuje się otwarcie Muzeum Manieryzmu — oddziału Muzeum
Narodowego we Wrocławiu, gdzie obecnie przechowuje się
dużą część wystroju kościoła.

ściany przedsionka pod wieżą (na planie kwadratu),
sklepienia i pierwotnie łuk południowy kaplicy
Uthmanna (prawie kwadratowej w planie), ściany,
sklepienie kolebkowe (trzy przęsła) oraz glify okienne
i arkadowe empory kolatorskiej. Istnieją też, nie-
czytelne dzisiaj, zarysy emblematów na sklepieniu
zakrystii i ślady malowideł na klatce schodowej.

II

Rozmieszczenie poszczególnych przedstawień na
sklepieniach i ścianach kościoła jest uwarunkowane
ich znaczeniem w programie ikonograficznym. W ca-
łości malowideł dominują dwie kompozycje skle-
pienne, w prezbiterium: Trójca Święta (il. 2) w oto-
czeniu muzykujących aniołów, wkomponowanych
w groteskę, i czterech Ewangelistów (il. 3) umiesz-
czonych w lunetach; w nawie: Sąd Ostateczny i Zmar-
twychstanie zmarłych (il. 6) uzupełnione po bokach
szeregami Panien Mądrych i Głupich (il. 5, 7) z cyklu
malowideł, rozpoczynającego się emblemem z na-
pisem Jahwe a kończącego emblemem z Archaniołem
Michałem. W chórze mamy ponadto na wschodniej
ścianie namalowaną datę „1604" oraz na sklepieniu
dwa kamienne pseudozworniki z herbami Szymona
i Ewy Haniwaldów. Podobne — z herbami Adama
i Katarzyny Haniwaldów — znajdują się w nawie
(il. 8). Na podluczu łuku tęczowego (il. 4) umieszczo-
no na przemian tonda z emblematami i prostokątne
ramki z sentencjami łacińskimi; na czole wschodnim
łuku, między dwoma herbami, napis: „Soli Deo
Gloria", na zachodnim zaś napis potwierdzający
fundację Adama Haniwalda. Na sklepieniu przed-
sionka pod wieżą (il. 9) widnieje pięć emblematów —
centralny z człowiekiem kopiącym grób — oraz
dwie łacińskie sentencje w ramkach, podobne sen-
tencje znajdujemy na ścianach. W podłuczu łuku
arkady wejściowej umieszczono trzy tonda (środ-
kowe z płomieniem). Na zachodnim czole łuku,
między emblematami z Dawidem i Trzema Parkami
znajduje się tarcza z datą ,,MDCLX".

Z pięciu tond sklepienia kaplicy Uthmanna za-
chowały się tylko dwa: od strony południowej z O-
fiarą Abrahama i od strony zachodniej z Adamem
i Ewą.

Empora kolatorska pierwotnie posiadała 28 em-
blematów związanych z męką Chrystusa i jego pre-
figuracjami oraz dwa emblematy z „Wiernością
Mieszczańską" i „Bojaźnią Bożą".

Tematem przewodnim, który nadaje ton progra-
mowi ikonograficznemu malowideł, jest Sąd Osta-
teczny i jemu podporządkowane Zmartwychwstanie