Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

MISCELLANEA

JANINA EYSYMONTT (Wrocław)

PATRONOWY STROP KOŚCIOŁA W MAŁUJOWICACH

I. Wstęp. — II. Stan badań. — III. Dzieje stropu. — IV. Analiza formy.

I. Malarstwo patronowe pozostaje do tej pory prawie
zupełnie poza zainteresowaniami badaczy sztuki.
Wiąże się to zapewne z jego peryferycznym charak-
terem, miejscem niejako na pograniczu sztuki lu-
dowej i zdobnicznej. Ta właściwość stała się przy-
czyną pomijania malowideł patronowych w roz-
ważaniach o malarstwie. W badaniach nad sztuką
zdobniczą pozostawały zaś na uboczu, traktowane
mimo wszystko jako malarstwo.

Przyjęcie reformy kluniackiej przez opactwo w Hir-
sau stało się dolną granicą popularyzacji w krajach
niemieckich płaskiego stropu we wnętrzach kościel-
nych już w XI —Xłl w.1 Płaski strop przyjmuje się
niemal wyłącznie w architekturze sakralnej, podczas
gdy drewniany strop belkowy dominuje w budownic-
twie świeckim, zapewne wskutek tradycji kultywo-
wanej przez cieśli. Rozpatrywany tutaj rodzaj ma-
larstwa związany jest przede wszystkim z płaskim
stropem wnętrza kościelnego.

Dekorowanie drewnianych stropów kościelnych
techniką patronową występuje w XV i XVI w. głównie
w krajach alpejskich, południowoniemieckich, na
Węgrzech, w Słowacji i Polsce. W okresie nasilenia
się tego typu malarstwa, płaski strop we wnętrzach
kościelnych występuje już tylko w budownictwie
prowincjonalnym. Technika patronową, w pewnym
stopniu zmechanizowana, zapewnia możliwość ma-
sowej, taniej produkcji, nie wymagającej wielkiej
biegłości w sztuce malarskiej. Raz przygotowane
patrony umożliwiały wielokrotne powielanie wzorów.
Malarstwo patronowe traktowane przez cech malarzy
jako sztuka drugorzędna, bywało nawet niekiedy
zwalczane.

Zainteresowanie w Polsce tą formą zdobienia
wnętrz kościelnych datuje się od czasów inwenta-
ryzacji drewnianych kościołów Galicji przez S. Tom-
kowicza, F. Koperę, L. Lepszego i wydania roz-
prawy o kościołach Górnego Śląska przez J. Dobrzyc-

1 J. Frycz, Stropy w kamienicach mieszczańskich w Polsce,
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toru-
niu, z. 16, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo I",1966, s. 171.

kiego2. Najwcześniej zajął się tym sposobem deko-
racji W. Łuszczkiewicz. Jest on autorem rozprawy
o polichromii kościoła w Dębnie Podhalańskim3.
Stwierdza istnienie tam malarstwa patronowego
określając jego technikę i cechy formalne; analizuje
zasób form zdobniczych i próbuje ustalić ich genezę;
zwraca uwagę na czerpanie z zasobów ornamen-
talnych wykształconych w dekoracyjnym malarstwie
świeckim i używanie motywów romańskich. Wypo-
wiedź Łuszczkiewicza, choć pierwsza, jest na tyle
wnikliwa, że biorą ją pod uwagę wszyscy następni
badacze. Z opracowań obcych należy tutaj wspo-
mnieć dysertację G. Liiersa, tyczącą malarstwa
szablonowego u schyłku gotyku4.

Ciekawy materiał do ustalenia techniki tego ma-
larstwa przynoszą badania Wydziału Konserwa-
torstwa krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pro-
wadzone po ostatniej wojnie w Dębnie Podhalańskim,
których wyniki opublikowała Z. Medwecka w 1962 r5.

2 S. Tomkowicz, Powiat gorlicki, [w:] Teka Grona Kon-
serwatorów Galicji Zachodniej, I (1900); F. Kopera, L. Lepszy,
Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, I, z. 3, Kraków 1916,
s. 108; J. Dobrzycki, Kościoły drewniane na Górnym Śląsku,
Kraków 1926. Zestaw literatury wg: Frycz, op. c/7., s. 169,
przypis 2.

3 W. Łuszczkiewicz, Polichromia kościoła drewnianego
w Dębnie pod Nowym Targiem, „Sprawozdania Komisji do
Badań Historii Sztuki w Polsce", V (1896), s. 186-192.

4 G. Luers, Die Schablonenmalerei im ausgehenden Mit-
telalter. Ein Beitrag zur Geschichte der Technik in der Dekora-
tionsmalerei unter besonderer Wurdigung der Denkmaler im
Mittel- undNiederschlesien, Diss., Darmstadt 1923. Mimo zapo-
wiedzi w tytule autor zaledwie wymienia obiekty śląskie. Oma-
wia on w zasadzie technikę malarstwa patronowego i nie docho-
dzi do szerszych i ciekawszych wniosków. Największą wartość
przedstawia zebrany przez autora materiał ilustracyjny w formie
26 tablic zawierających 55 ilustracji, z czego 10 przedstawia
obiekty śląskie (Zielęcice, Malujowice, Gierszowice, Gościszów,
Gorzesław). W wyniku krótkich rozważań autor stwierdza
tradycyjność motywów sięgających czasów romanizmu oraz
czerpanie z zasobów ornamentacji kobiercowych. Ustala także
granice chronologiczne późnogotyckiego malarstwa patrono-
wego na lata 1450—1520.

5 Z. Medwecka, Inwentaryzacja malowideł ściennych w koś-
ciele w Dębnie Podhalańskim, „Ochrona Zabytków", XV
(1962), z. 2, s. 19.