Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (11.1977)

Dokumentacja i konserwacja w latach 1970—1973

161

karnacje jaskrawo oranżowe, oczy błękitne, płaszcz, korona
i berło złote (brąz pozłotniczy w proszku), suknia i welon
srebrne (srebro pozlotnicze w proszku), tron marmurkowy
w kolorze czerwonobrązowym i szarym. Na polichromii
występowały liczne pęcherze i ubytki aż do drewna. Lewa
rączka Dzieciątka była pęknięta tuż przy ramieniu, prawa
nosiła ślady łączenia powyżej łokcia. Górna warga i czubek
nosa Dzieciątka były wymodelowane w zaprawie.

Przemalowania usunięto mechanicznie pozostawiając naj-
starszą, lecz nie oryginalną warstwę malarską na karnacjach,
tronie i koronie. Grubszą zaprawę usunięto z włosów Madonny
i Dzieciątka oraz z sukni i płaszcza Madonny. Pozostawiono
wszystkie zachowane fragmenty oryginalnej zaprawy na płaszczu
Madonny, mimo że nie na wszystkich zachowały się pierwotne
srebrzenia. Następnie drewno poddano dezynsekcji („Antox"),
a w miejscach bardzo uszkodzonych utwardzeniu (vinoflex
w toluenie). Prześwity drewna podklejono od odwrocia płótnem
lnianym na klej syntetyczny (polioctan winylu w emulsji wod-
nej).

Zgodnie z zaleceniami Komisji Konserwatorskiej, która
wzięła pod uwagę fakt powrotu rzeźby do kultu, wykonano
rekonstrukcję polichromii na nowo założonej zaprawie (kreda,
kaolin, klej rybi) na sukni, płaszczu, welonie, koronie, włosach
i tronie. Na płaszczu i koronie położono srebro płatkowe na
bolusie, przelaserowane złocistym lakierem, na sukni — również
srebro płatkowe, przelaserowane czerwonym lakierem, welon
pozostawiono biały z lekkim szarawym laserunkiem. Kolo-
rystykę tronu zrekonstruowano według zachowanych naj-
starszych fragmentów w odcieniu zielonkawym, a karnacje
i podszewkę płaszcza wyretuszowano. Srebrzenia spatynowano
mechanicznie.

Prace wykonała w latach 1970—1971 mgr D. Stankiewiczo-
wa. Finansował użytkownik z nakazu Wojewódzkiego Kon-
serwatora Zabytków we Wrocławiu.

ZĄBKOWICE (miasto powiatowe)
Malowidło ścienne w prezbiterium kościoła św. Jerzego

Malowidło z XV w., wykonane na zaprawie piaskowo-
-wapiennej, techniką fresku mokrego z wykończeniami temperą.
Przedstawia św. Jerzego walczącego z wielogłowym smokiem;
scena rozgrywa się przed warownym zamkiem, z którego murów
przyglądają się walce para królewska, królewna i dworzanie.

Decyzję odsłonięcia malowideł podjęto w czasie wykony-
wania drobnych prac renowacyjnych w prezbiterium. Na
podstawie odkrywek naturalnych i dodatkowo przeprowa-
dzonych badań stratygraficznych stwierdzono istnienie ma-
larstwa figuralnego. Przy zdejmowaniu kolejnych warstw na-
rzutu i pobiał natrafiono na fragmenty polichromii z XVII w.
bez określonych form, którą zadokumentowano i usunięto,
tym bardziej że źle była zespojona z podłożem. Po całkowitym
odsłonięciu malowidła z XV w. okazało się, że zachowało
się ono w 50%. Widoczne były ubytki do wątku muru, w postaci
dużych płaszczyzn i głębokich szczelin. Niektóre ubytki uzu-
pełniano zaprawą wapienno-piaskową oraz gipsem w trakcie
kolejnych renowacji kaplicy; reperacje te miejscami zachodziły
szeroko na malowidło. W górnej, prawej części ściany ubytek
wątku muru uzupełniono nowszą cegłą. Narzut piaskowo-
-wapienny, na którym wykonano malowidło, zabarwiony był
mineralnymi domieszkami na kolor żółtawoszary, miał liczne
nasieki na całej powierzchni i odznaczał się stosunkowo dobrym
zespojeniem. Na całym malowidle występowały spękania
warstwy malarskiej, pęcherze i drobne ubytki. Duże ubytki

warstw do wątku wypełniono kitami z zaprawy wapienno-
-piaskowej z ceramicznym wypełniaczem i pakułami. Mniejsze
spękania i pęcherze zabezpieczono przez wtłoczenie pod ciś-
nieniem 25% emulsji wodnej polioctanu winylu i emulsji akry-
lowej po uprzednim nawilżeniu tych miejsc wodą z metanolem.
Nasieki wypełniono kitami wapienno-piaskowymi, gładzonymi.
Całą powierzchnię malowidła doczyszczono z pobiał (guma
chlebowa i woda z metanolem) i utrwalono (1% roztwór ,,No-
wiut 70" w metanolu). Na wszystkich kitach i łatach położono
warstwę zabarwionej pobiały (ugrowoszara z emulsją poli-
octanu winylu), a następnie scalono kolorystycznie całe ma-
lowidło. Punktowanie rozpoczęto od drobnych fragmentów
(nasieki, mniejsze łaty) stopniowo uczytelniając kompozycję.
Tam, gdzie dało się „doczytać" brakujące fragmenty, wykonano
ich rekonstrukcję. Duże laty scalono kolorystycznie z ota-
czającymi je fragmentami malowidła.

Prace były przeprowadzone w latach 1969 — 1970, w ramach
ćwiczeń i praktyk wakacyjnych, przez grupę studentów Studium
Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie pod kierunkiem
doc. Władysława Zalewskiego. Prace częściowo finansował
(dokumentacja, zużyte materiały) Wojewódzki Konserwator
Zabytków we Wrocławiu, z budżetu terenowego.

Ilustracje: 37.

ZIĘBICE (powiat Ząbkowice)
Sakramentarium w kościele parafialnym

Architektoniczne, z 4. ćwierci XV w., z piaskowca, rzeźbione,
polichromowane. W kształcie sześciobocznej, oszkarpowanej
świątynki ze smukłą wieżyczką zakończoną pinaklem z kwiato-
nem i krzyżem, wsparte na smukłym, profilowanym słupie,
szkarpy od dołu oparte na rzeźbionych głowach ludzkich,
Ostrołukowe otwory środkowej części sakramentarium zam-
knięte żelaznymi, kutymi kratami.

W czasie jednej z renowacji kościoła w XIX w. sakramen-
tarium pomalowano olejną farbą. Było bardzo zabrudzone,
z licznymi ubytkami kamienia typu mechanicznego i drobnymi
wykruszeniami w profilowanych gzymsach i detalach rzeźbiar-
skich (żabki, fiale, kwiatony, maswerki). Słup podstawy do
wysokości 60 cm od posadzki z nowego kamienia. Wszystkie
ubytki kamienia były wykitowane szpachlówką, niektóre
pęknięcia zabezpieczone żelaznymi klamrami. Pinakiel szczy-
towy był złamany, wieńczący go kwiatoń z krzyżem dorobiony
z drzewa i pozłocony brązem.

Przed przystąpieniem do prac konserwatorskich całość
oczyszczono z brudu, a złamany szczyt sakramentarium sklejono
(80% emulsja wodna polioctanu winylu). Wykonano sondy
stratygraficzne, które ujawniły autentyczną polichromię z XV
w. i fragment z XVI lub XVII w. Przemalówkę z XIX w. usunięto
chemicznie (wodorotlenek sodu z domywaniem wodą z 3%
octem), odsłaniając malowane gotyckie anioły, popiersia świę-
tych i stylizowaną wić roślinną. Wadliwe kity kredowo-poko-
stowe usunięto mechanicznie, a miejsca po nich odtłuszczono
(aceton) i założono kity nowe („Polimal 100", 5% naftanian
kobaltu + pasta 5% HCH, mielony piaskowiec + pigment).
Z polimalu wykonano również rekonstrukcję pinakla w części
środkowej. Większych zniszczonych fragmentów kamiennych,
których forma rzeźbiarska była trudna do odczytania, nie
rekonstruowano. Spoiny powstałe w połączeniach kamienia
wypełniono nową zaprawą wapienno-piaskową. Wnętrze
sakramentarium pokryto pobiałą wapienną, uprzednio uzu-
pełniwszy zaprawą wapienno-piaskową wszystkie większe
szczeliny. Metalowe kratki drzwiczek sakramentarium oczysz-

21 — Roczniki Sztuki Śląskiej XI