Dokumentacja i konserwacja w latach 1970—1973

J i;>

zniszczonym płótnem. Grunt i warstwa malarska — wtórne,
zdradzały małą przyczepność do podłoża. W wielu miejscach
pęcherze, przetarcia i ubytki warstwy malarskiej wraz z za-
prawą. Ślady autentycznej polichromii w załamaniach fałd.

Rzeźbę oczyszczono z osadów brudu i sczerniałego wernik-
su. Drewno nasycono środkiem toksycznym („Antox" z do-
datkiem 5% dwuftalanu butylu) i utwardzono (20 % roztwór
żywicy '„Epidian 5" w toluenie i alkoholu etylowym). Ubytki
drewna uzupełniono kitami trocinowo-polioctanowymi, a za-
prawy — kredowo-klejowymi. Polichromię wypunktowano
techniką temperową z laserunkami olejnymi na karnacjach
i olejno-żywicznymi na srebrzeniach. Ubytki złoceń i srebizeń
założono metalową folią (aluminium, szlagmetal) na mikstion.
Całą powierzchnię rzeźby zabezpieczono werniksem wosko-
wym.

Prace wykonała mgr M. Koralska w 1972 r. Finansował
użytkownik z nakazu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

CHEŁMSKO (powiat Kamienna Góra)

Ołtarz w kościele parafialnym

Ołtarz fundowany w 1694 r., typu architektonicznego
z rzeźbionymi uszami, polichromowany, złocony i srebrzony;
obrazy olejne na płótnie z XIX w.: ,,Św. Anna nauczająca
Marię" (w nastawie) i „Ucieczka do Egiptu" (w zwieńczeniu).
Z drewna iglastego (architektura) i lipowego (rzeźba i sny-
cerka).

Poddawany był renowacjom, czego widocznym śladem
są wymienione niektóre części konstrukcyjno-architektoniczne
i przemalowania.

Ołtarz był bardzo zabrudzony, ze śladami czynnego kołatka.
Po rozmontowaniu stwierdzono duże zniszczenia części rzeź-
bionych: drewno stoczone przez owady, z sitem otworów
wylotowych na licu i na odwrocie, trzymające się dzięki za-
prawie i złoceniom, niektóre elementy prawie całkowicie po-
zbawione wewnętrznej struktury drewna. Stolarka konstruk-
cyjna znajdowała się w lepszym stanie. Na całym ołtarzu wi-
doczne były wykruszenia złoceń oraz złuszczenia warstwy
malarskiej.

Wykonano gruntowną dezynsekcję (,,Antox"), a następnie
impregnację (vinoflex w toluenie), po uprzednim usunięciu
sproszkowanego drewna z części rzeźbionych. Strukturę drewna
wzmocniono dodatkowo konstrukcją metalową (drut alumi-
niowy), a ubytki wypełniono masą trocinowo-żywiczną. UbytJci
zaprawy i otwory po owadach wypełniono kitami (wosk z do-
datkiem kalafonii i kredy) i scalono z kolorem lokalnym.
Ubytki złoceń wypełniono folią metalową na mikstion. Wszystkie
punktowania ubytków i przetarć warstwy malarskiej wykonano
techniką olejną. Obrazy oczyszczono usuwając pożółkły werniks
i na nowo powerniksowano.

Prace wykonał art. plastyk Lech Krzemiński (konsultowała
mgr Daniela Stankiewicz) w latach 1972 — 1973. Finansował
użytkownik z nakazu Wojewódzkiego Konserwatora Zabyt-
ków.

. CHMIELNO (powiat Lwówek)

Rzeźba w kościele parafialnym

Grupa figuralna św. Anna Samotrzeć, ok. 1520 r., z drewna
lipowego, polichromowana.

Rzeźba była rozłamana na cztery fragmenty (głowa św.

Anny, tors św. Anny z Dzieciątkiem, postać Marii i dolny
fałd sukni św. Anny). Drewno zniszczone w ok. 90% przez
owady, spylone, defoimujące się pod lekkim nawet uciskiem.
Warstwa malarska w wielu miejscach zapadała się poniżej
powierzchni rzeźby. Na licu występowały liczne spękania,
pęcherze, odstające daszki i ubytki olejnej warstwy malarskiej,
spod której widoczna była dawniejsza polichromia. Cała rzeźba
bardzo zabrudzona i zasnuta pajęczyną.

W oparciu o dokładne badania: stratygraficzne, chemiczne,
fizyczne i biologiczne oraz serię piób na utwardzenie drewna
stwierdzono, że:

a. rzeźba posiada oryginalną polichromię kładzioną na cienkim
gruncie, ukrytą pod dwu-, a miejscami trzykrotną przema-
lówką;

b. utwardzenie drev\na nie może odbyć się metodą nasączania,
wstrzykiwania lub kąpieli w impregnacie.

Po zabezpieczeniu lica rzeźby (masa stearynowo-parafinowa,
gaza w trzech warstwach) usunięto troty i spylone drewno
i poddano impregnacji (70%, 15% i 25% roztwór wysoko-
cząsteczkowy acetalowany polioctan winylu w mieszaninie
alkoholu i acetonu) pod zmniejszonym ciśnieniem (komora
próżniowa). Warstwę zabezpieczającą lico rzeźby usunięto
chemicznie i mechanicznie, a następnie wszystkie fragmenty
sklejono na acetalowany polioctan winylu. Ubytki drewna
uzupełniono masą trocinowo-polioctanową. Warstwy prze-
malowań i gruntów zdjęto przy pomocy mieszaniny rozpusz-
czalników (aceton, benzen, ksylen, alkohol metylowy, chloro-
form), a oryginalną polichromię temperową, o zupełnie innej
gamie barwnej, doczyszczono chemicznie (alkohol z terpen-
tyną) i mechanicznie (skalpel). Wykruszenia oryginalnego
gruntu uzpelniono kitami kredowo-klejowymi i wykonano
próby punktowania na twarzy i szatach św. Anny. Punkto-
wania będą dokończone w ramach ćwiczeń starszych grup
studenckich.

Konserwację jako pracę dyplomową wykonała w 1972 r.
J. Płuska na Wydziale Konserwacji Dzieł Sztuki Akademii
Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem doc. Z. Medweckiej.

CHOJNÓW (powiat Złotoryja)

Ołtarz w kościele parafialnym

Tryptyk z ok. 1500 r. W szafie środkowej figury Madonny
z. Dzieciątkiem i dwóch Świętych Niewiast, w skrzydłach bocz-
nych cztery Święte Dziewice: Katarzyna, Dorota, Małgorzata
i Barbara, na awersach skrzydeł malowane temperą Zwia-
stowanie. Z drewna iglastego i lipowego; polichromowany,
złocony.

Ołtarz był mocno zabrudzony, pociemniały, ze śladami
wcześniejszej konserwacji. Jak wykazały badania stratygra-
ficzne, dwukrotnie przemalowany olejno. Drewno zaatakowane
przez kołatka, warstwa malarska wraz z zaprawą w wielu
miejscach spęcherzona i łuszcząca się. Cynowane tła w szafie
środkowej i skrzydłach bocznych oraz srebrzone atrybuty
i sukienki świętych w miejscach ubytków laserunków mocno
poczerniałe (utlenione).

Po wstępnym oczyszczeniu rozmontowanego ołtarza, pod-
dano go dezynsekcji (,,Antox") i impregnacji (vinoflex w to-
luenie), a następnie zlikwidowano pęcherze (emulsja wodna
polioctanu winylu) w partiach złoceń, srebrzeń i cynowań.
Warstwy przemalowań na rzeźbach i obramieniach usunięto
chemicznie (alkohol + terpentyna) i doczyszczono mechanicz-
nie (skalpel). Złocenia oczyszczono gumą chlebową i watą

18 — Roczniki Szluki Śląskiej XI