Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

36

Aleksandra Bek-Koreń

36 Pomnik nagrobny utworzony przez połączenie całoposta-
ciowej płyty nagrobnej, podwieszenia i zwieńczenia powstał
w dwóch fazach: prawdopodobnie po 1637 r. wykonano obra-
mienie (czyli w tym samym czasie co pomnik epitafijny syna
upamiętnionej - Hansa Christofa von Zedlitz - znajdujący się
w tymże kościele), natomiast płytę całopostaciową prawdopo-
dobnie przed 1622 r. (przed datą śmierci upamiętnionej, odku-
tą wtórnie, o czym wydaje się świadczyć miejsce pozostawio-
ne w inskrypcji na ilość lat życia). Por.: H. Lutsch, Verzeichnis
der Kunstdenkmaler..., Bd. 3, s. 56; H. Hoffmann, Die katholischen
Kirchen..., s. 38; J. Harasimowicz, Sztuka protestancka..., s. 246,
247; M. Bury, op. cit., s. 68, 73, 74.
37 J. Harasimowicz, Mors janua vitae..., s. 93.
Epitafium powstało po 1627 r. Por. także: H. Lutsch,
Yerzeichnis der Kunstdenkmaler..., Bd. 3, s. 550; H. Hoffmann,
Die Katholischen Kirchen der Pfarrei Bunzlau, Breslau 1937,
s. 15; G. Grundmann, Bauten und Werke der bildenden Kiinste in
Stadt und Kreis Bunzlau, [w:] Der Bunzlauer Kreis an Bober und
Queis. Ein Heimatbuch, Siegburg 1985, s. 280; M. Bury, op. cit.,
s. 73, 75; J. Harasimowicz, Mors janua vitae..., s. 74, 93, 153;
M. Olczak, op. cit., s. 61-62, fot. s. 61; A. Bober, op. cit., s. 15, fot.
s. 15; fotografia znajduje się w foto tece Działu Dokumentów
Muzeum Narodowego we Wrocławiu (sygn. I 77).
38 A. Bek-Koreń, Twórczos'ć Georga Webera i jego kręgu. Rzeź-
ba legnicka schyłku renesansu, „Szkice Legnickie”, XXVI, 2005,
s. 141-146.
39 Ibidem, s. 138-141.
40 Za przykład niech posłużą chociażby takie realizacje, jak: ko-
lumny sali zamku w Siedlisku (1601/1610), portalu dworu
w Dębowym Gaju (ok. 1610), epitafium Gerstmanów w Le-
gnicy (1620/1623), portalu dworu w Mojęcicach (1620) (także
kolumny innych portali podpisanych i przypisanych Polowi, na
których dekoracja przybiera bardziej rozbudowaną formę sie-
ci roślinnej), wszystkich trzech dużych epitafiów Mistrza Epi-
tafium Caspara von Stosch w Czerninie: w Grębocicach (po
1634), Czerninie (1627/1642) i Legnicy (po 1643).
41 K. Bimler, Die schlesische Renaissanceplastik, s. 156; J. Harasi-
mowicz, Sztuka protestancka..., s. 213, 255 (atrybucja później
niepodtrzymywana, por.: idem, Mors janua uitae..., s. 91-93).
M. Bury stwierdziła, że z dużymi zastrzeżeniami można łą-
czyć to epitafium jedynie z warsztatem Pola (tutaj w znaczeniu
kręgu mistrza). Autorka przeprowadziła analizę stylistyczną na
podstawie dzieł, które wówczas wiązano z Polem - obecnie te
atrybucje uchylono. M. Bury, op. cit., s. 77-80.
Por. także: H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmaler...,
Bd. 2, s. 21-22; P. Knótel, Die Figurengrabmaler Schlesiens,
Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doctorwiirde bei
der philosophische Fakultat der Universitat Jena, Kattowitz
1890, s. 28; H. Hoffmann, Die katholischen Kirchen des Landkreis
Glogau, Breslau 1937, s. 23-28; K. Bimler, Die schlesische
Renaissanceplastik, s. 156.
42 Tego rodzaju zabieg był stosowany przez rzeźbiarza drezdeń-
skiego Hansa Walthera II (1526-1586) i rzeźbiarza miśnień-
skiego Hansa Kohlera St. (ok. 1540-1606). Ok. 1600 r. w po-
dobny sposób figury Ewangelistów umieszczali także rzeźbia-
rze pirneńscy (np. ołtarz w Lauenstein Michaela Schwencke-
go). Por.: W. Hentschel, Dresdner Bildhauer des 16. und des 17.
Jahrhunderts, Weimar 1966, s. 51; E. Schwarm-Tomisch, Pirnaer
Skulptur um 1600. Eine Untersuchung zu Bildkunst und Theologie
im Werk der Bildhauerfamilien Schwencke und Hornig, Dissertation
Christian-Albrechts-Universitat zu Kieł, Kieł 1996, s. 77. Por.
teżj. Harasimowicz, Morsjanua vitae..., s. 55-56, 91.
Na pojawiające się w epitafium pierwiastki „klasyczne” i jed-
nocześnie ornament chrząstkowy zwróciła uwagę M. Bu-
ry. Do pewnego stopnia słusznie autora epitafium upatru-
je w rzeźbiarzu, który kształcił się u mistrza pozostającego
pod wpływem rzeźby drezdeńskiej. W legnickim rzeźbiarzu
Casparze Bergerze widzi domniemanego nauczyciela auto-

ra epitafium Czedlitzów. Jednak w świetle najnowszych usta-
leń dotyczących tego rzeźbiarza okazuje się, że nie mógł on
być „medium” wpływów rzeźby drezdeńskiej. W epitafium
tym nie można odnaleźć asocjacji z rzeźbą Bergera. M. Bury,
op. cit., s. 79-80. Na temat proweniencji artystycznej Bergera:
A. Bek, Rzeźba kamienna..., s. 76-80.
43 Por. P Oszczanowski, Renesans, [w:] Op Nederlandse Manier.
Inspiracje niderlandzkie w sztuce śląskiej XV-XVIII w. Katalog
wystawy w Muzeum Miedzi w Legnicy, oprać. M. Kapustka,
A. Kozieł i P Oszczanowski, Legnica 2001, nr kat. II.8, s. 47-
48. Za wskazanie na te zależności pragnę podziękować Panu
Doktorowi Piotrowi Oszczanowskiemu.
44 Por.: |J. Sinapius], Schlesischer Curiosifaten. erste Yorstellung,
darinner die ansehnlichen Geschlechter der Schlesischen Adels, mit
Erzehlung des Ursprung, der Wappen, Genealogien, der ąualificirtesten
Caualiere, der Stamm-Hauser und Giiter beschrieben, und daben
uielen; bifherórmangelte Nachrichten von Edler Rittern und lóblichen
Vbr-Eltem, aus alten trieflichen Urkunden und beruahrten MSCtis
zum Yorschein gebracht werden, Ausgefertiget von Johanne Sinapio,
Des uireinigten Gymnasii zu Lignitz Rectore. Auf Verlag des Autoris,
Bd. 1, Leipzig 1720, s. 1069; E. von Zedlitz und Neukirch,
Familiengeschichte der Grafen, Freiherren und Herren von Zedlitz,
Glatz 1919/1920; R. von Zedlitz und Neukirch, Das Geschlecht
der Herren, Freiherren und Grafen von Zedlitz im Stammtafeln vom
ersten Aufsetzen bis zum Gegenwart, Berlin 1938; M. Bury, op. cit.,
s. 9-12.
45 Portal głogowski powiązał z Polem Bimler; K. Bimler, Die
schlesische Renaissanceplastik, s. 156. Por. też: H. Lutsch, Yerzeich-
nis der Kunstdenkmaler..., Bd. 3, s. 41; idem, Bilderwerk..., s. 190,
192, 203, 204, il. 109,4. Na podstawie stwierdzenia Bimlera,
w dwóch powstałych w latach 80. XX w. pracach magisterskich
doszukiwano się zależności stylistycznych z innymi dziełami
Pola i chociaż okazywało się, że jest to najbardziej odmienne
dzieło w oeuure Pola, podtrzymywano jego atrybucję; M. Bury,
op. cit., s. 73; A. Kwiecień, op. cit, s. 29, 53.
46 T. Rudkowski, Portale renesansowe domów mieszczańskich w Le-
gnicy, „Szkice Legnickie”, IX, 1976, s. 55-89, s. 79-83. Badacz
wspomniał różnice między tymi dwoma portalami i dziełami
podpisanymi przez omawianego rzeźbiarza, mimo to powiązał
je z nim, a odmienności tłumaczył udziałem innych pomocni-
ków przy ich wykonaniu.
47 Portal powstał w latach 1580/1590.
48 Dekoracje płycin archiwolty zdradzają wyraźne zależności
z wypełnieniami płycin kosza ambony legnickiej, dzieła Ca-
spara Bergera. Por. A. Bek, Rzeźba kamienna..., s. 71, 211.
Tego rodzaju dekoracje — za sprawą wzorników C. Florisa
- były powszechnie stosowane, również w sztuce Niderlan-
dów, jako przykład może posłużyć dekoracja stall w kolegiacie
św. Gertrudy w Nivelles z 1566 r., zdradzająca uderzające po-
dobieństwo do linearnych grotesek wypełniających płyciny ar-
chiwolty portalu legnickiego przeniesionego do Roztoki.
49 Lutsch, omawiając dekoracje kolumn portalu dworu w Moję-
cicach, wskazał na ich podobieństwo do kolumn sali zamku
w Siedlisku; H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmaler..., Bd. 2,
s. 622. Bimler, powołując się na Lutscha, stwierdził, że byłoby
możliwe zatrudnienie przy ich wykonaniu Pola; K. Bimler, Die
schlesische Renaissanceplastik, s. 154.
Prawdopodobnie w 1601 r. rozpoczęto nowy etap prac przebu-
dowy zamku w Siedlisku, wówczas powstała trójkondygnacyj-
na budowla (dobudowana do wschodniej elewacji już istnie-
jącego obiektu) z reprezentacyjną salą w przyziemiu ze skle-
pieniem wspartym na dwunastu dekoracyjnych kolumnach.
Obecnie zniszczona, zachowane fragmenty kolumn znajdują
się w parku przed zamkiem.
50 H. Lutsch, Bilderwerk..., s. 90, tab. 98,7. Sugestię tę podtrzy-
mał następnie Bimler; K. Bimler, Die schlesische Renaissancepla-
stik, s. 156.