DOI issue:
Zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu
DOI article:Korżel-Kraśna, Małgorzata: Drewniane obudowy zegarów z XVIII i początku XIX wieku na Śląsku: wybrane przykłady
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48106#0223
Drewniane obudowy zegarów w XVIII i na początku XIX wieku na Śląsku
219
warsztat zegarmistrzowski prowadziła w tym mie-
ście rodzina Brose, której obecność notuje się już od
końca XVII wieku19; zachowały się dwa zegary au-
torstwa jednego z członków tej rodziny Bernhar-
da Brosego (1736-1767)20: kaflowy i kieszonkowy,
przechowywane w zbiorach Muzeum Narodowe-
go w Poznaniu21.
W Głogowie zegarmistrze po raz pierwszy wy-
mieniani są w cechu zbiorowym wraz z kowala-
mi, ślusarzami, puszkarzami i miedziownikami
w 1660 r.22, co świadczy, o tym że już od 2. poło-
wy XVII wieku ich liczba i znaczenie w mieście były
duże23. Wcześniej, bo w 1619 r., nie są wymieniani
jako profesja rzemieślnicza (prawdopodobnie wli-
czeni byli w poczet kowali i ślusarzy, których działa-
ło wówczas 2924).
Nie znamy nazwiska twórcy oprawy zegara
szafowo-podłogowego autorstwa Heribertusa Potza,
ale najprawdopodobniej był on miejscowym stola-
rzem o wyjątkowych zdolnościach. Z wielkim
wyczuciem proporcji zbudował skrzynię, umiejętnie
dobrał forniry i umocował profilowane listwy, a nade
wszystko wykonał dekorację intarsjowaną. Wzory
groteski z motywami zwierząt - ptaków, jelenia,
psa - nie znajdują analogii w meblarstwie śląskim.
Podobne ornamenty roślinne odnajdziemy jedynie
na dwóch szafach śląskich ze zbiorów Muzeum
Narodowego we Wrocławiu: jednej wykonanej
około 1740 r.25, drugiej z 1. połowy XVIII wieku.
Ornamenty na oprawie zegara i na wymienionych
meblach powstały pod wpływem stolarstwa środ-
kowoniemieckiego lub wiedeńskiego26. Natomiast
wykorzystanie drewna orzechowego do wyrobów
luksusowych było w tym czasie na Śląsku częste.
Drugi zachowany w zbiorach polskich zegar sza-
fowo-podłogowy z warsztatu Heribertusa Potza jest
młodszy. Wykonano go w Głogowie około 1750 r.;
obecnie znajduje się on w zbiorach Muzeum w Ny-
sie27 (il. 4). Jego obudowa także wskazuje na naśla-
downictwo wzorów angielskich. Podstawa zegara
zakończona u dołu i u góry dość wąskimi listwami
profilowanymi, wsparta jest na czterech niskich ku-
listych nogach. Boczne ścianki podstawy są faliście
wypukłe. Front podstawy dekorowany intarsjowaną
kwadratową ramą ujmują po bokach wolutowe spły-
wy. Trzon zegara jest prosty, nieznacznie węższy od
podstawy, ze ścianką frontową w całości wypełnio-
ną dużymi prostokątnymi drzwiczkami. Pole środ-
kowe drzwi obwiedzione wąską intarsjowaną ramą,
wypełnione ornamentem wstęgowym w układzie
4. Heribertus Potz, zegar szafowo-podłogowy, Głogów, ok. 1750.
Muzeum w Nysie. Fot. Muzeum w Nysie.
219
warsztat zegarmistrzowski prowadziła w tym mie-
ście rodzina Brose, której obecność notuje się już od
końca XVII wieku19; zachowały się dwa zegary au-
torstwa jednego z członków tej rodziny Bernhar-
da Brosego (1736-1767)20: kaflowy i kieszonkowy,
przechowywane w zbiorach Muzeum Narodowe-
go w Poznaniu21.
W Głogowie zegarmistrze po raz pierwszy wy-
mieniani są w cechu zbiorowym wraz z kowala-
mi, ślusarzami, puszkarzami i miedziownikami
w 1660 r.22, co świadczy, o tym że już od 2. poło-
wy XVII wieku ich liczba i znaczenie w mieście były
duże23. Wcześniej, bo w 1619 r., nie są wymieniani
jako profesja rzemieślnicza (prawdopodobnie wli-
czeni byli w poczet kowali i ślusarzy, których działa-
ło wówczas 2924).
Nie znamy nazwiska twórcy oprawy zegara
szafowo-podłogowego autorstwa Heribertusa Potza,
ale najprawdopodobniej był on miejscowym stola-
rzem o wyjątkowych zdolnościach. Z wielkim
wyczuciem proporcji zbudował skrzynię, umiejętnie
dobrał forniry i umocował profilowane listwy, a nade
wszystko wykonał dekorację intarsjowaną. Wzory
groteski z motywami zwierząt - ptaków, jelenia,
psa - nie znajdują analogii w meblarstwie śląskim.
Podobne ornamenty roślinne odnajdziemy jedynie
na dwóch szafach śląskich ze zbiorów Muzeum
Narodowego we Wrocławiu: jednej wykonanej
około 1740 r.25, drugiej z 1. połowy XVIII wieku.
Ornamenty na oprawie zegara i na wymienionych
meblach powstały pod wpływem stolarstwa środ-
kowoniemieckiego lub wiedeńskiego26. Natomiast
wykorzystanie drewna orzechowego do wyrobów
luksusowych było w tym czasie na Śląsku częste.
Drugi zachowany w zbiorach polskich zegar sza-
fowo-podłogowy z warsztatu Heribertusa Potza jest
młodszy. Wykonano go w Głogowie około 1750 r.;
obecnie znajduje się on w zbiorach Muzeum w Ny-
sie27 (il. 4). Jego obudowa także wskazuje na naśla-
downictwo wzorów angielskich. Podstawa zegara
zakończona u dołu i u góry dość wąskimi listwami
profilowanymi, wsparta jest na czterech niskich ku-
listych nogach. Boczne ścianki podstawy są faliście
wypukłe. Front podstawy dekorowany intarsjowaną
kwadratową ramą ujmują po bokach wolutowe spły-
wy. Trzon zegara jest prosty, nieznacznie węższy od
podstawy, ze ścianką frontową w całości wypełnio-
ną dużymi prostokątnymi drzwiczkami. Pole środ-
kowe drzwi obwiedzione wąską intarsjowaną ramą,
wypełnione ornamentem wstęgowym w układzie
4. Heribertus Potz, zegar szafowo-podłogowy, Głogów, ok. 1750.
Muzeum w Nysie. Fot. Muzeum w Nysie.