Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

Drewniane obudowy zegarów w XVIII i na początku XIX wieku na Śląsku

221

konana została z drewna bejcowanego na czarno,
imitującego heban. Jedyną dekoracją szafy są pozio-
mo montowane wydatne listwy profilowane, wy-
dzielające poszczególne części oprawy oraz ścięte
naroża frontowe podstawy i trzonu zegara.
W połowie XVIII wieku, na fali rokokowych prze-
mian stylistycznych, zaczęto zmieniać nie tylko kształt
podstawy, ale także trzonu w oprawach zegarów
szafowo-podłogowych, nadając im formę zbliżoną do
kontrabasu lub skrzypiec (typ oprawy zwany „bon-
jocklock” lub „kontrabas”). Ten sposób budowania
szaf zegarowych szczególnie upodobały sobie kraje
niemieckie. Prawdopodobnie obudowy tego typu
stosowano również na Śląsku, choć niezbyt często.
W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu
zachował się zegar35, przypuszczalnie wykonany na
Śląsku w połowie XVIII wieku (il. 6), którego trzon
w połowie wysokości jest mocno wybrzuszony,
a w partiach dolnych i górnych zwężony. Podstawę
zegara stanowi prostopadłościenna skrzynka deko-
rowana na froncie prostokątnym polem ujętym
podwójną szeroką ramą intarsjowaną, z ornamentem
wstęgowym. Trzon jest bez drzwiczek, obwiedziony
intarsjowaną ramą, zdobiony ornamentem wstęgo-
wym w układzie symetrycznym, z umieszczonym
pośrodku owalnym przeszklonym otworem. Głowica
zegara jest mała, węższa od podstawy i trzonu, z pro-
stymi ściankami, zwieńczona niskim falistym szczy-
tem. Front posiada przeszklenie o półkolistym
wykroju górnym. Dekoracja zastosowana w tej
obudowie przypomina intarsjowane ornamenty
używane w meblarstwie śląskim tego okresu, głównie
w komodach i szafach. Zbliżone ornamenty zastoso-
wano przykładowo w dwóch meblach śląskich: nasta-
wie szafkowej sekretery, wykonanej około 1740 r. oraz
komodzie powstałej około 1770 r.36 Zastosowanie do
budowy korpusu drewna sosnowego, a do zdobień
forniru orzechowego, jesionowego, czeczoty i gruszy,
potwierdza śląską proweniencję tej szafy.
Odmienne dekoracje zastosowano w obudo-
wie dwóch zegarów szafowo-podłogowych wyko-
nanych przez zegarmistrza wrocławskiego Johan-
na Gottfrieda Branda37 w 1. połowie XVIII wieku,
przechowywanych w zbiorach Muzeum w Wilano-
wie38 (il. 7). Fronty ich całkowicie pokryte zostały
grawerowanymi i szlifowanymi taflami lustrzanymi.
Zegary reprezentują najwcześniejsze i najciekawsze
tego typu zdobnictwo mebli w zbiorach polskich.
Obudowy zachowują trójpodział szafy angiel-
skiej. Podstawy są na narożach dekorowane wydat-


6. Zegar szafowo-podłogowy, Śląsk, ok. 1750. Muzeum Narodo-
we we Wrocławiu. Fot. Stanisław Rzeszowski.

nymi rzeźbionymi listwami. Trzony zegarów lek-
ko rozszerzają się ku górze, a głowice oddzielone są
od trzonów szerokimi pasami. Zwieńczenia głowic
mają formę wysokich szczytów o wykroju koron-
kowym zakończonym palmetami. Meble z aplika-
cjami wykonanymi ze szkła lub luster przeznaczo-
ne były zwykle do pomieszczeń ze ściennymi wy-
kładzinami lustrzanymi (gabinetów, salonów) lub
tylko wyposażonych w lustra stojące lub wiszą-
ce. Ten rodzaj dekoracji stolarskiej, wprowadzony
w Wenecji w 1. ćwierci XVIII wieku, rozpowszech-
nił się w Niemczech (szczególnie w Saksonii) oraz
w regionach, gdzie znajdowały się ośrodki produk-
cji szklarskiej39. Do wykonania opraw zegarów wro-
cławskich stolarz prawdopodobnie użył śląskich lu-
ster40 i wykazał się przy tym wyjątkowymi zdolno-
ściami zawodowymi.
Dobre zakłady zegarmistrzowskie dbały nie tylko
o jakość mechanizmów, ale także opraw czasomie-
rzy. Z pewnością warsztat Johanna Gottfrieda Bran-
da można do takich zaliczyć. Oferował on zegary