Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (19.2010)

Drewniane obudowy zegarów w XVIII i na początku XIX wieku na Śląsku

225


11. Johann Gottfried Klose, zegar grajacy, ok. 1820, Wrocław. Re-
prod. wg „Deutsche Uhrmacher-Zeitung”, 1925, Nr. 25, s. 496.

kole, od frontu dekorowanej dużą prostokątną pły-
ciną, ze stojącym na niej zegarem w małej skrzy-
neczce z kolistą tarczą zegarową oraz cofniętym
dużym lustrem ujętym w wąską ramę, dekorowa-
ną na narożach aplikami brązowymi z motywem
rozety i zwieńczonym główką w formie wachlarza.
Szafka dolna zegara skrywała jego mechanizm, któ-
ry wygrywał utwory Mozarta. Ten „mebel” zega-
rowy, przypominający konsolę z lustrem, wykonał
prawdopodobnie miejscowy mistrz stolarski. Uwa-
gę zwraca zwłaszcza podobieństwo ażurowej deko-

racji w zwieńczeniu lustra do główki lustra ekspo-
nowanego w sali XXV dawnego Schlossmuseum
we Wrocławiu59. Świadczy to o wpływach klasy-
cyzmu berlińskiego na kompozycję i dekorację tej
oprawy zegarowej, co w owym czasie nie było zja-
wiskiem odosobnionym w stolarstwie wrocław-
skim60.
Zegary szafowo-podłogowe, które w histo-
rii zegarmistrzostwa należy zaliczyć do najbar-
dziej meblowych ze względu na okazałe drewniane
obudowy, ewoluowały na początku XIX wieku, przy-
bierając zaskakujące formy, jak na przykład opisany
powyżej zegar J.G. Klosego. Od połowy XIX stule-
cia powróciły ponownie do wzorca angielskiej szafy
zegarowej stworzonego w XVII wieku.
Na początku XIX wieku drewniane meblowe
obudowy zegarów nie dominowały już tak jak
w wieku poprzednim. Stolarskiej roboty wymagały
jedynie oprawy zegarów kominkowych. Ten typ
chronometru, ukształtowany we Francji w epoce
Ludwika XV zyskał wtedy wielką popularność
w nowej drewnianej obudowie. Najmodniejsze były
modele architektoniczne. Zwykle przybierały formę
aedikuli z kolistą tarczą zegarową w zwieńczeniu.
Na cokołach drewnianych (najczęściej fornirowa-
nych orzechem lub mahoniem, czasem tylko malo-
wanych) wspierały się kolumny (alabastrowe lub
marmurowe, rzadziej drewniane) dźwigające belko-
wanie i szczyty (o różnorodnych kształtach) oraz
tarczę zegarową. Niekiedy cyferblat montowano
poniżej linii belkowania. Takie oprawy otrzymywały
także zegary śląskie, co potwierdzają zabytki w zbio-
rach polskich. W Muzeum im. Przypkowskich
wjędrzejowie przechowywany jest zegar autor-
stwa Augusta Chęcińskiego z Wrocławia z 1795 r.61,
wykonany z drewna malowanego na biało i deko-
rowany złoceniami oraz taflą lustra. W zbiorach
Muzeum Narodowego we Wrocławiu zachował się
zegar - zbudowany przez Andre Dumoulina w sto-
licy Śląska na początku XIX wieku62 - posiada-
jący drewniany cokół i falisty szczyt, bejcowane na
czarno, i zdobione aplikami mosiężnymi.
Odmiennie skomponowano obudowę zegara ko-
minkowego powstałego w latach trzydziestych XIX
wieku we wrocławskim warsztacie braci Józefa i Pio-
tra Radzińskich63 (il. 12) - pomiędzy dwoma smukły-
mi obeliskami wspartymi na niskim cokole zawieszo-
no bęben z mechanizmem i tarczą zegarową. Nie jest
to jednak rozwiązanie nowatorskie, ponieważ podob-
ne stworzył stolarz Liende w swoim majstersztyku