DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Gromadzki, Jan: Iluminowane księgi liturgiczne z kościoła farnego św. Marii Magdaleny we Wrocławiu: (ze szczególnym uwzględnieniem najstarszych, z około połowy XIV w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48107#0011
ROZPRAWY
JAN GROMADZKI
(Wrocław)
ILUMINOWANE KSIĘGI LITURGICZNE
Z KOŚCIOŁA FARNEGO
ŚW MARII MAGDALENY WE WROCŁAWIU
(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM NAJSTARSZYCH,
Z OKOŁO POŁOWY XIV W)
Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny
i św. Andrzeja pełnił funkcję ośrodka parafii na
długo przed określeniem w aktach z lat 1242 i 1261
podstaw ustrojowego i terytorialnego rozwoju
Wrocławia jako miasta lokacyjnego. Istniał już
w czasie, gdy w 1226 r. przeniesiono do niego
parafię z kościoła św. Wojciecha, oddanego utwo-
rzonemu wtedy konwentowi dominikańskiemu.
Jego metryka sięga zapewne jeszcze XII w., kiedy
to według lokalnej tradycji zbudowano kaplicę
Marii Magdaleny (miało to być w roku 1166).
Wyprzedza on zatem kościół św. Elżbiety, drugi
kościół farny średniowiecznego Wrocławia,
a od 1547 r. główny kościół miasta, nie tylko
pod względem udokumentowanej metryki, ale
i uznawanej w średniowieczu hierarchii ważności
instytucji kościelnych. Tę nieoczywistą obecnie
sytuację potwierdzają nie tylko średniowieczne
przekazy, np. manuskrypt z ok. 1490 r., wyliczający
odpusty we wrocławskich kościołach (Biblioteka
Uniwersytecka we Wrocławiu, Oddział Ręko-
pisów, dalej: BUWr. OR, sygn. M 1562), czy opis
miasta Stenusa z początku XVI w., w których wyli-
czone kościoły i klasztory zostały uszeregowane
zgodnie z ówcześnie uznawaną hierarchią, ale
i sama architektura kościoła z jego dwuwieżową
fasadą1. A jak widać na planie Weyhnera z 1562 r.,
fara magdaleńska wyprzedzała stanem zaawanso-
wania budowy wież nawet samą katedrę. Przez
długi czas to pierwszeństwo kościoła św. Marii
Magdaleny znajdowało wyraz w liczbie i jakości
fundacji, w tym także artystycznych, najego rzecz.
O prestiżu średniowiecznego kościoła szczególnie
wyraźnie świadczyła liczba i jakość ozdobnych
ksiąg, służących wtedy i później sprawowaniu
liturgii. Z obu wrocławskich kościołów farnych
zachowały się znaczne zbiory średniowiecznych
iluminowanych ksiąg liturgicznych2, z którymi nie
mogą się równać żadne inne na Śląsku. Jednakże
zabytków z kościoła św. Marii Magdaleny jest
znacznie więcej (jeszcze w połowie XX w. istniało
56 egzemplarzy)3 niż tych z kościoła św. Elżbiety
(30 egzemplarzy)4 i odznaczają się one lepszą
jakością artystyczną. Wiele z nich - co najmniej
18 - to księgi jeszcze czternastowieczne, a jeśli
doliczyć zabytki w sposób przybliżony datowane
na mniej więcej 1400 r., to zbiór ten liczył aż 22
iluminowane woluminy, co czyni go wyjątkowo
bogatym nawet w skali ponadregionalnej.
Oczywiście nie sposób w krótkim artykule
pomieścić całej problematyki związanej z dekoracją
tak dużej liczby dawnych manuskryptów. Gdyby
z równą uwagą potraktować je wszystkie, powsta-
łaby z tego całkiem reprezentatywna historia gotyc-
kiego malarstwa książkowego na Śląsku, jednak
o objętości sporego tomu. W tej sytuacji zdecydo-
wano się skupić na najstarszym i stosunkowo słabo
poznanym okresie czternastowiecznym, resztę
omawiając tylko ogólnie. Malarstwo gotyckie od
połowy XV w., w tym wiele ksiąg magdaleńskich,
zostanie dogłębniej omówione w monografii przy-
gotowywanej przez autora artykułu, która powinna
zostać w najbliższym czasie ukończona.
Księgi będące przedmiotem tego artykułu
pochodzą z jednej kolekcji5 i posiadają charaktery-
styczne sygnatury, składające się z litery M i cztero-
JAN GROMADZKI
(Wrocław)
ILUMINOWANE KSIĘGI LITURGICZNE
Z KOŚCIOŁA FARNEGO
ŚW MARII MAGDALENY WE WROCŁAWIU
(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM NAJSTARSZYCH,
Z OKOŁO POŁOWY XIV W)
Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny
i św. Andrzeja pełnił funkcję ośrodka parafii na
długo przed określeniem w aktach z lat 1242 i 1261
podstaw ustrojowego i terytorialnego rozwoju
Wrocławia jako miasta lokacyjnego. Istniał już
w czasie, gdy w 1226 r. przeniesiono do niego
parafię z kościoła św. Wojciecha, oddanego utwo-
rzonemu wtedy konwentowi dominikańskiemu.
Jego metryka sięga zapewne jeszcze XII w., kiedy
to według lokalnej tradycji zbudowano kaplicę
Marii Magdaleny (miało to być w roku 1166).
Wyprzedza on zatem kościół św. Elżbiety, drugi
kościół farny średniowiecznego Wrocławia,
a od 1547 r. główny kościół miasta, nie tylko
pod względem udokumentowanej metryki, ale
i uznawanej w średniowieczu hierarchii ważności
instytucji kościelnych. Tę nieoczywistą obecnie
sytuację potwierdzają nie tylko średniowieczne
przekazy, np. manuskrypt z ok. 1490 r., wyliczający
odpusty we wrocławskich kościołach (Biblioteka
Uniwersytecka we Wrocławiu, Oddział Ręko-
pisów, dalej: BUWr. OR, sygn. M 1562), czy opis
miasta Stenusa z początku XVI w., w których wyli-
czone kościoły i klasztory zostały uszeregowane
zgodnie z ówcześnie uznawaną hierarchią, ale
i sama architektura kościoła z jego dwuwieżową
fasadą1. A jak widać na planie Weyhnera z 1562 r.,
fara magdaleńska wyprzedzała stanem zaawanso-
wania budowy wież nawet samą katedrę. Przez
długi czas to pierwszeństwo kościoła św. Marii
Magdaleny znajdowało wyraz w liczbie i jakości
fundacji, w tym także artystycznych, najego rzecz.
O prestiżu średniowiecznego kościoła szczególnie
wyraźnie świadczyła liczba i jakość ozdobnych
ksiąg, służących wtedy i później sprawowaniu
liturgii. Z obu wrocławskich kościołów farnych
zachowały się znaczne zbiory średniowiecznych
iluminowanych ksiąg liturgicznych2, z którymi nie
mogą się równać żadne inne na Śląsku. Jednakże
zabytków z kościoła św. Marii Magdaleny jest
znacznie więcej (jeszcze w połowie XX w. istniało
56 egzemplarzy)3 niż tych z kościoła św. Elżbiety
(30 egzemplarzy)4 i odznaczają się one lepszą
jakością artystyczną. Wiele z nich - co najmniej
18 - to księgi jeszcze czternastowieczne, a jeśli
doliczyć zabytki w sposób przybliżony datowane
na mniej więcej 1400 r., to zbiór ten liczył aż 22
iluminowane woluminy, co czyni go wyjątkowo
bogatym nawet w skali ponadregionalnej.
Oczywiście nie sposób w krótkim artykule
pomieścić całej problematyki związanej z dekoracją
tak dużej liczby dawnych manuskryptów. Gdyby
z równą uwagą potraktować je wszystkie, powsta-
łaby z tego całkiem reprezentatywna historia gotyc-
kiego malarstwa książkowego na Śląsku, jednak
o objętości sporego tomu. W tej sytuacji zdecydo-
wano się skupić na najstarszym i stosunkowo słabo
poznanym okresie czternastowiecznym, resztę
omawiając tylko ogólnie. Malarstwo gotyckie od
połowy XV w., w tym wiele ksiąg magdaleńskich,
zostanie dogłębniej omówione w monografii przy-
gotowywanej przez autora artykułu, która powinna
zostać w najbliższym czasie ukończona.
Księgi będące przedmiotem tego artykułu
pochodzą z jednej kolekcji5 i posiadają charaktery-
styczne sygnatury, składające się z litery M i cztero-